PARA POLİTİKASI

İşletmelerin bireysel bazda ödemelerini zamanında yapması inansal istikrara doğrudan katkı sağlamaz.

Banknot ç›karma yetkisinin tek bir bankaya (merkez bankaına) verilmesinin iki önemli faydası; ülke parasında yeknesaklığın sağlanması ve çıkarılan para miktarının denetiminin etkin şekilde yapılabilmesidir

T.C. Merkez Bankası’nın sermaye yapısını Hazine’ye ait A sınıfı hisse senetleri, Türkiye’de faaliyet gösteren ulusal bankalara ait B sınıfı hisse senetleri, Diğer bankalara ve imtiyazlı şirketlere ait C sınıfı hisse senetleri, Türk ticaret müesseselerine ve Türk vatandaşlığına haiz tüzel ve gerçek kişilere ait D sınıfı hisse senetleri yansıtmaktadır.

En Son Kredi Mercii Olma Fonksiyonu, merkez bankalarının genel olarak “bankaların bankası” olması tanımına uygun düşmektedir. Bankaların bankası olmak; ticaret bankalarının (mevduat bankalar›) müşterilerine sunduğu hizmetlerin benzerlerinin, merkez bankası tarafından ticaret bankalarına sağlanması anlamına gelmektedir. Bu anlamda merkez bankları son kredi verici olarak, bankalar üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.

Gerçek anlamda Merkez Bankalarını; (i)Devletin bankası olmak, (ii)Banknot ihraç tekeline sahip olmak ve (iii) Likiditeninin son mercii fonksiyonuna sahip olmak üzere 3 ayrı fonksiyonu yerine getiren kurumlar olarak kabul edersek; bu üç fonksiyonu ilk olarak İngiltere Merkez Bankası üstlenmiştir.

Bu fonksiyonlar şu şekildedir; Banknot çıkararak ekonominin para ve kredi ihtiyaçlarını karşılamak,Finansal sistemin istikrarını sağlamakSon kredi mercii olarak ekonominin kredi hacmini ayarlamak,Devletin hazine işlerini ve mali danışmanlığını yapmak,Bankaların kasa fazlalıklarını ve mevduat karşılıklarını korumak,Bankalararası alacak ve borçların mahsubunu yapmak,Para piyasalarında istikrar› sağlamak,Ülkenin altın ve döviz rezervlerini korumak ve uluslararası ödemelerde aracı olmak

Bu fonksiyonlar şu şekildedir; Banknot çıkararak ekonominin para ve kredi ihtiyaçlarını karşılamak,Finansal sistemin istikrarını sağlamakSon kredi mercii olarak ekonominin kredi hacmini ayarlamak,Devletin hazine işlerini ve mali danışmanlığını yapmak,Bankaların kasa fazlalıklarını ve mevduat karşılıklarını korumak,Bankalararası alacak ve borçların mahsubunu yapmak,Para piyasalarında istikrarı sağlamak,Ülkenin altın ve döviz rezervlerini korumak ve uluslararası ödemelerde aracı olmak

30 Haziran 1930 tarihinde çıkarılan 1715 Sayılı Yasa ile TCMB kurulmuş ve banka faaliyete 3 Ekim 1931 tarihinde geçmiştir.

Merkez bankalarında bağımsızlık sorununun gündeme gelmesinin çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Bunlar:• 1980’li yıllarda ekonomilerde görülen enflasyon süreci,• İç ve dış borçlanmanın sürdürülebilir ölçülerden uzaklaşması• Makroekonomik istikrarsızlıklar ve• Hükûmetlerin çözüm diye uyguladıkları popülist politikalar, olarak sıralanmaktadır.Ayrıca para politikalarının politik süreçten ayrılması fikri de merkez bankaları-nın bağımsızlık tartışmalarına yeni bir boyut getirmiştir.

Merkez bankalarında bağımsızlık sorununun gündeme gelmesinin çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Bunlar:• 1980’li yıllarda ekonomilerde görülen enflasyon süreci,• İç ve dış borçlanmanın sürdürülebilir ölçülerden uzaklaşması• Makroekonomik istikrarsızlıklar ve• Hükûmetlerin çözüm diye uyguladıkları popülist politikalar, olarak sıralanmaktadır.Ayrıca para politikalarının politik süreçten ayrılması fikri de merkez bankaları-nın bağımsızlık tartışmalarına yeni bir boyut getirmiştir.

Yukarıdaki şıkların her biri merkez bankalarının fonksiyonlarını doğru olarak göstermektedir. Ancak en temel fonksiyon para basımı ve dağıtımıdır.

T.C. Merkez Bankasına yasayla verilen görevler şunlardan ibarettir:• Açık piyasa işlemleri yapmak,• Hükûmetle birlikte Türk lirasının iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirleri almak ve yabancı paralar ile altın karşısındaki muadeletini tespit etmeye yönelik kur rejimini belirlemek.• Türk lirasının yabancı paralar karşısındaki değerinin belirlenmesi için döviz ve efektiflerin vadesiz ve vadeli alım ve satımı ile dövizlerin Türk lirası ile değişimi ve diğer türev işlemlerini yapmak,• Bankaların ve Bankaca uygun görülecek diğer mali kurumların yükümlülükleriniesas alarak, zorunlu karşılıklar ve umumi disponibilite ile ilgili usul ve esasları belirlemek,• Reeskont ve avans işlemleri yapmak,• Altın ve döviz rezervlerini yönetmek,• Türk lirasının hacim ve tedavülünü düzenlemek, ödeme ve menkul kıymet transferi ve mutabakat sistemleri kurmak, kurulmuş ve kurulacak sistemlerin kesintisiz işlemesini ve denetimini sağlayacak düzenlemeleri yapmak, ödemeler için elektronik ortam da dâhil olmak üzere kullanılacak yöntemleri ve araçları belirlemek,• Finansal sistemde istikrarı sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici tedbirleri almak,• Mali piyasaları izlemek,• Bankalardaki mevduatın vade ve türleri ile özel finans kurumlarındaki katılma hesaplarının vadelerini belirlemek.

Yasayla T.C. Merkez Bankasına tanınan yetkiler şunlardır:• Türkiye’de banknot ihracı imtiyazı tek elden Bankaya aittir.• Banka, Hükûmetle birlikte enflasyon hedefini tespit eder, buna uyumlu olarak para politikasını belirler. Bu anlamda para politikasının uygulanmasında tek yetkili ve sorumludur.• Fiyat istikrarını sağlamak amacıyla kanunda belirtilen para politikası araçlarını kullanmaya, uygun bulacağı diğer para politikası araçlarını da doğrudan belirlemeye ve uygulamaya yetkilidir.• Banka, olağanüstü hâllerde ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun kaynakları nın ihtiyacı karşılamaması durumunda, belirleyeceği usul ve esaslara göre bu Fona avans vermeye yetkilidir.• Banka, nihai kredi mercii olarak bankalara kredi verme işlerini yürütür.• Banka, bankaların ödünç para verme işlemlerinde ve mevduat kabulünde uygulayacakları faiz oranlarını, belirleyeceği usul ve esaslara göre bankalardan istemeye yetkilidir.• Banka, mali piyasaları izlemek amacıyla bankalar ve diğer mali kurumlardan ve bunları düzenlemek ve denetlemekle görevli kurum ve kuruluşlardan gerekli bilgileri istemeye ve istatistiki bilgi toplamaya yetkilidir.

T.C. Merkez Bankasının bağımsız olmasına bağlı olarak kamu ile arasında borç alıp-verme ilişkisi bulunamaz.

Açık piyasa işlemleri, 1211 Sayılı Merkez Bankası kanununda yer almasına rağmen, kullanımı ancak 1986 yılında yapılan bir düzenleme ile mümkünolabilmiştir.

Merkez bankası, para basmak, para piyasasını denetlemek, altın ve döviz rezervlerini duzenlemek ve yönetmek, fiyat istikrarını sağlamak gibi işlevleri yerine getirmek uzere devletin kurduğu ya da kurulmasına önculuk eden bir banka türüdür.

Devletin bankacılığını yapan, banknot ihraç tekeline sahip olan ve son likitide kaynağı fonksiyonuna sahip olan gerçek anlamda ilk merkez bankası, 1694 yılında kurulan İngiltere Merkez Bankası (Bank of England)’dır.

Temel merkez bankası fonksiyonları: 1) Banknot ç›kararak ekonominin para ve kredi ihtiyaçlarını karşılamak,2) Finansal sistemin istikrarını sağlamak, 3) Son kredi mercii olarak ekonominin kredi hacmini ayarlamak,4) Devletin hazine işlerini ve mali danışmanlığını yapmak, 5) Bankaların kasa fazlalıklarını ve mevduat karşılıklarını korumak, 6) Bankalararası alacak ve borçların mahsubunu yapmak, 7) Para piyasalarında istikrar› sağlamak,8) Ülkenin altın ve döviz rezervlerini korumak ve uluslararası ödemelerde aracı olmak şeklinde sıralanabilir.

Merkez bankalarında bağımsızlık sorununun gündeme gelmesinin çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Bunlar: 1) 1980’li yıllarda ekonomilerde görülen enflasyon süreci,2) İç ve dış borçlanmanın sürdürülebilir ölçülerden uzaklaşması, 3) Makroekonomik istikrarsızlıklar, 4) Hükümetlerin çözum diye uyguladıkları populist politikalar şeklinde sıralanabilir.

Merkez bankasının bağımsızlığı, bankanın fiyat istikrarını sağlamaya yönelik uygulayacağı para politikasını ve kullanacağı parasal araçları kendi kararları ile seçmesi ve uygulamasıdır.