PARA POLİTİKASI

Merkez bankaları aşağıda sıralanan dört yönteme bağlı olarak para yaratırlar:
• Altın ve döviz rezervleri karşılılığında,
• Bankacılık sistemine verilen krediler karşılılığında,
• Kamu kesimine açılan krediler karşılılığında,
• Açık piyasa işlemleri aracılığıyla. Doğru yanıt C'dir.

Açık piyasa işlemleri, merkez bankasının para tabanını etkilemek için “DİBS (devlet iç borçlanma senetleri) başta olmak üzere çeşitli finansal araçları alıp satması işlemidir. Bu yöntemle merkez bankasının bankalar ve çeşitli aracı kurumlardan alım yapması para tabanının artırmaktadır. Doğru yanıt D'dir.

Reeskont oranlarındaki bir düşüşe bağlı olarak, bankacılık sisteminin reeskont kredisi talebi artacaktır. Merkez bankasından kullanılan reeskont kredisine bağlı olarak bankaların rezervleri artacaktır. Banka rezervleri artışına bağlı olarak, yukarıdaki eşitlik uyarınca parasal taban (baz para) artacak sonuçta da para arzı artacaktır.

Ekonomide yaşanacak bir finansal istikrarsızlık durumu ekonomik birimlerin finansal sistemden kaçmalarına, finansal kurumları, özellikle de bankaları daha az kullanmalarına neden olmaktadır. Dolayısıyla böyle bir durumda ekonomik birimler birikimlerini nakit olarak tutmayı tercih etmektedirler. Yani finansal istikrarsızlık durumlarında nakit tutma isteği artmaktadır. Doğru yanıt C'dir.

Post Keynesyen düşünce akımına göre para arzı, mevduat toplayan finansal aracı kurumlar ve bu kurumlardan borçlananların (kredi kullanan) etkileşimleri sonucunda belirlenir. Buna göre, merkez bankasının para politikasıyla ekonomiyi etkileme gücü azdır yani para arzı içseldir. Doğru yanıt E'dir.

İçsel para arzı yaklaşımına göre ekonomide faiz oranlarının yükselmesine bağlı olarak bankalar, daha fazla kredi verebilmek için serbest rezervlerini azaltma yolunu seçerler. Yine aynı şekilde ekonomik birimler, faiz oranlarının artışına bağlı olarak nakit tutmak yerine, daha çok mevduat hesabı açmak isterler. Her iki işlemin sonucuna göre hem serbest rezerv oranı hem de nakit tutma oranı düşecektir. Böyle bir gelişme ise para çarpanı ve para arzını artırmaktadır. Doğru yanıt B'dir.

Bir ekonomide belirli bir anda dolaşımda bulunan her türlü paranın toplam miktarına para arzı denir.  Para arzı bir stoktur.  Bir ekonomide dolaşımda mevcut olan para miktarını verir. Para arzı ve parasal büyüme ile ilişkilidir. Para arzı değişmeleri faiz oranları üzerinden yatırım ve üretim gibi faktörleri etkileyerek ekonominin reel dengesi üzerinde etkili olmak-tadır. Parasal aktarma mekanizmasına göre, para arzında meydana gelen bir artış faiz oranlarında düşüşe neden olmakta, dolayısıyla yatırım ve üretim artmaktadır. Para arzındaki düşüşler ise faiz oranlarını arttırarak yatırım ve üretim üzerinde azaltıcı etkiler yaratmaktadır.

Dar tanımlı para arzı doğrudan ve istendiği anda hiç bir kısıtlama olmaksızın ödemelerde kullanılan, nakit ve vadesiz mevduatların toplamından oluşan bir büyüklüktür.

 Dar tanımlı para arzı, dolaşımdaki nakit (C) ve vadesiz mevduatların (D) toplamından oluşmaktadır.

M1 = Dolaşımdaki Nakit + Vadesiz Mevduatlar

“Parasal taban”, dolaşımdaki paraya ilave olarak bankaların kendi kasalarındaki nakdi ve bankaların Merkez Bankası’ndaki mevduatını içerir.

M3 Para Arzı, TCMB tarafından yapılan son ve en geniş tanımlı para arzı M3’tür. M3 para arzı tanımı ise şöyledir:

 M3 = M2 + Repo + Para Piyasası Fonları (B Tipi Likit Fonlar) + İhraç Edilen Menkul Değerler

M1 = Dolaşımdaki Nakit + Vadesiz Mevduatlar

M2 = M1 + Vadeli Mevduatlar

Bir ekonomide para arzını çeşitli aktörler ve bu aktörlerin davranışları belirler. Bu aktörler aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:

Merkez bankaları aşağıda sıralanan dört yönteme bağlı olarak para yaratırlar:

Bankalar kendileri tarafından iskonto edilen senetleri Merkez Bankası’na götürüp, iskonto ettirerek merkez bankalarından kredi alabilirler. Bu sayede piyasaya para çıkarılmış (arz edilmiş) olmaktadır. Bu işleme reeskont, reeskont sırasında uygulanan faiz oranına ise reeskont faiz oranı denir.

Açık piyasa işlemeleri, “DİBS (devlet iç borçlanma senetleri) başta olmak üzere çeşitli finansal araçların merkez bankası tarafından alınıp-satılarak ekonominin para arzını etkilemesi olarak tanımlanabilir.

Ekonomide yaratılan para arzı büyüklüğünü belirleyen birtakım faktörler bulunmaktadır. Bu faktörlerde meydana gelen değişmelere bağlı olarak para arzı miktarı azalıp çoğalmaktadır. Bu faktörler bağlamında para arzının belirleyicileri aşağıdaki gibi sıralanmaktadır.

Zorunlu karşılıklar; mevduat kabul eden bankaların topladıkları mevduatlara karşılık olarak merkez bankasında tutmak zorunda oldukları mevduatlarının kanunen saptanan miktarıdır. Bu daha çok oransal olarak ifade edi-lir ve kullanılır. Uygulamada zorunlu karşılık oranları olarak bilinen oran, tutulan zorunlu karşılıklar miktarının mevduatlara oranı olarak ifade edilmektedir.

Bankaların, nakit gereksinimlerini karşılayabilmek amacıyla Merkez Bankası’ndan senet iskontosu şeklinde talep ettikleri nakdi krediye reeskont kredisi denilmektedir. Bu kredinin uygulanmasında kullanılan faiz oranına, reeskont oranı denilmektedir.   Merkez Bankası genişletici para politikası izliyorsa reeskont oranını düşürecek, daraltıcı para politikası izliyorsa reeskont oranını yükseltecektir.

Ekonomik birimlerin nakit tutma isteklerini belirleyen çeşitli faktör olduğu bilinmektedir. Bunlar;

Para arzı tanımlardan en çok kullanılanı dar tanımlı para arzıdır. Doğrudan ve istendiği anda hiç bir kısıtlama olmaksızın ödemelerde kullanılabilen finansal varlıkları içerir. Dar tanımlı para arzı, dolaşımdaki nakit (C) ve vadesiz mevduatların (D) toplamından oluşmaktadır.

Merkez bankası tarafından yapılan diğer tanım, geniş anlamda para arzı olarak adlandırılmaktadır. Geniş tanımlı para arzı M2 ile sembolize edilmektedir. Geniş tanımlı para arzı, M1 para arzına mevduat bankaları, katılım bankaları ve TCMB’deki T ve yabancı para vadeli mevduatların (TD) ilave edilmesiyle bulunmaktadır. 

M2=M1+Vadeli mevduatlar