PARA POLİTİKASI

Vadesiz mevduatlara ödenen faiz oranlar› da nakit tutma isteğini ters yönde etkilemektedir. Çünkü vadesiz mevduatlara ödenen faiz, elde nakit tutmanın alternatif maliyetini oluşturmaktadır. Dolayısıyla vadesiz mevduat faiz oranlarının artması nakit tutma isteğini azaltacaktır. Bunun tersi de doğrudur. Yani vadesiz mevduat faiz oranlarındaki bir azalışı ya da vadesiz mevduatlara hiç faiz ödenmemesi durumu nakit tutma isteğinin artmasına neden olacaktır.

Nakit tutma isteğini belirleyen bir diğer faktör ise kayıt dışı ekonominin boyutudur. Kayıt dışı ekonomi nakit kullanımının yaygınlığını gerektirir. Çünkü nakit dışındaki ödemeler, yapılan işlemin bir şekilde kayıt altına alınmasına neden olmaktadır.Dolayısıyla kayıt dışı ekonominin varlığı ve genişliği nakit tutma isteğini artırmaktadır

Merkez bakası zorunlu rezerv oranlarını yükselttiğinde, para çarpanı düşer, para arzı azalır.

Piyasa faiz oranlarındaki değişmeler de serbest rezervlerin miktarı üzerinde etkili olmaktadır. Bu bağlamda piyasa faiz oranının artması, bankaların serbest rezervlerinin fırsat maliyetinin (alternatif maliyet) artmasına neden olmaktadır. Bu durumda bankalar daha az serbest rezerv tutmak ve daha çok kredi vermek isterler. Bu bağlamda daha çok kaydi para yaratılır.

Mevduatların geri dönüş oranı ne kadar yüksek olursa, yaratılan kaydi para o ölçüde yüksek olacağından, para arzı da o kadar yüksek olacaktır. Mevduatların geri dönüş oranı ne kadar düşük olursa, yaratılan kaydi para o ölçüde düşük olacağından, para arzı da o kadar düşük olacaktır.

Para arzı değişmeleri faiz oranları üzerinden yatırım ve üretim gibi faktörleri etkileyerek ekonominin reel dengesi üzerinde etkili olmaktadır. Parasal aktarma mekanizmasına göre, para arzında meydana gelen bir artış faiz oranlarında düşüşe neden olmakta, dolayısıyla yatırım ve üretim artmaktadır.

Para arzı tanımlardan en çok kullanılanı dar tanımlı para arzıdır. Doğrudan ve istendiği anda hiç bir kısıtlama olmaksızın ödemelerde kullanılabilen finansal varlıkları içerir. Dar tanımlı para arzı, dolaşımdaki nakit (C) ve vadesiz mevduatların (D) toplamından oluşmaktadır.

Geniş tanımlı para arzı olarak tanımlanan M2 para stoku M1 para arzına mevduat bankalarındaki, katılım bankalarındaki ve TC Merkez bankasındaki vadeli mevduatların eklenmesiyle bulunur.

Bir ekonomide para arzını çeşitli aktörler ve bu aktörlerin davranışları belirler. Bu aktörler: Merkez Bankası, bankalar ve Banka dışı kesimdir (mevduat sahipleri ve bankalardan borç alanlardır).

Merkez bankaları dört yönteme bağlı olarak para yaratırlar: Altın ve döviz rezervleri karşılılığında, bankacılık sistemine verilen krediler karşılılığında, kamu kesimine açılan krediler karşılılığında, açık piyasa işlemleri aracılığıyla.

Açık piyasa işlemleri para yaratma yolları arasında en yoğun başvurulan yöntemdir. Tanımlamak gerekirse genel anlamda şöyle bir tanım uygun olacaktır: Açık piyasa işlemeleri, “DİBS (devlet iç borçlanma senetleri) başta olmak üzere çeşitli finansal araçların merkez bankası tarafından alınıp-satılarak ekonominin para arzını etkilemesi olarak tanımlanabilir.

Ekonomide yaratılan para arzı büyüklüğünü belirleyen birtakım faktörler bulunmaktadır. Bu faktörlerde meydana gelen değişmelere bağlı olarak para arzı miktarı azalıp çoğalmaktadır. Bu faktörler bağlamında para arzının belirleyicileri Açık piyasa işlemleri, reeskont kredileri, zorunlu karşılık oranları, bankaların aşırı rezerv bulundurma isteği ve halkın nakit tutma isteğidir.

Merkez bankaları zorunlu karşılık oranını bir para politikası aracı olarak kullanabilmektedir. Zorunlu karşılık oranları ile para arzı arasında ters yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Merkez bankası zorunlu rezerv oranlarını yükselttiğinde bankacılık sisteminin kaydi para yaratma olanakları daralacak ve bu durum para arzının azalmasına neden olacaktır.

Reeskont oranlarındaki bir düşüşe bağlı olarak, bankacılık sisteminin reeskont kredisi talebi artacaktır. Merkez bankası’ndan kullanılan reeskont kredisine bağlı olarak bankaların rezervleri artacaktır

Parasal taban (baz para), dolaşımdaki nakit ile bankaların rezervlerinin toplamından oluşur.

Bir ekonomide belirli bir anda dolaşımda bulunan her türlü paranın toplam miktarına para arzı denir.

Dar Tanımlı Para Arzı(M1) Para arzı tanımlardan en çok kullanılanı dar tanımlı para arzıdır. Doğrudan ve istendiği anda hiçbir kısıtlama olmaksızın ödemelerde kullanılabilen finansal varlıkları içerir. Dar tanımlı para arzı, dolaşımdaki nakit (C) ve vadesiz mevduatların (D) toplamından oluşmaktadır.
M1 = Dolaşımdaki Nakit + Vadesiz Mevduatlar

TCMB tarafından yapılan son ve en geniş tanımlı para arzı M3’tür. M3 para arzı tanımı ise şöyledir:
M3 = M2 + Repo + Para Piyasası Fonları (B Tipi Likit Fonlar) + İhraç Edilen Menkul Değerler

Bir ekonomide para arzının temel kaynağı merkez bankalarıdır.

Merkez bankasının zorunlu karşılıklar oranını arttırması kaydi para yaratma olanaklarını azaltarak, parasal tabanın azalmasına ve rezervlerin azalmasına neden olur.