Finansal Krizler ve Para Politikası

Finansal sistemin temel işlevini fon fazlasına sahip olan tasarruf sahipleri ile fon ihtiyacı içerisinde olan yatırımcılar arasında fon aktarımını kolaylaştırmak olarak tanımlanır.

Finansal sistemin farklı sebeplerle işleyişinin bozulması ve ödünç alanlar ile ödünç verenler arasındaki bu fon akımının sürdürülememesi durumunu finansal kriz olarak tanımlayabiliriz. Finansal kriz kavramı finansal kurumların bir kısmının faaliyetlerini sürdüremeyecek duruma geldiği ve hisse senedi veya döviz kuru gibi varlık fiyatlarının değerlerini önemli ölçüde yitirdikleri geniş bir olaylar zincirini tanımlar.

Güney Denizi Balonu: 18. yüzyılda Güney Amerika’da faaliyet gösteren Britanya kökenli denizcilik şirketinin İspanya’nın Güney Amerika kolonilerinde tekel konumuna gelmesinin ardından şirketin hisse senedi aşırı değerlenmiştir. Bu değerlenme 1720 yılında patlayan ve “Güney Denizi Balonu” olarak bilinen ekonomik balona sebep olmuştur.

Varlık balonu: Varlıkların değerinin tarihsel olarak sergiledikleri ortalama değerlerden saparak aşırı değerlenmesidir.

Banka Hücumu: Mevduat sahiplerinin bankacılık sistemine duydukları güvenin azalmasına bağlı olarak mevduat sahiplerinin aynı anda paralarını bankadan geri çekmek istemeleri durumudur.

Finansal krizlerin yaşandığı sırada gözlenen başka bir ortak nokta ise krizlerin bir ekonomiden bir diğerine çok çabuk yayılabilmesidir. Krizin bir ülkeden diğerine sıçraması veya herhangi bir ülkede kriz yaşandığı bilgisinin, kendi ülkemizde kriz yaşanması olasılığını arttırması durumuna finansal krizlerin bulaşıcılığı adı verilmektedir.

Altın döviz gibi çeşitli varlıkların daha önce o piyasada etkin olmayan spekülatörler tarafından kâr elde etmek amacıyla ani bir şekilde satın alınmasıdır.

Bir devletin resmî para biriminin diğer ülke para birimleri karşısında değer kaybettirilerek satın alma gücünün düşürülmesidir.

Sürü Davranışı: Yatırımcıların kendi kişisel değerlendirmelerini göz ardı ederek diğer yatırımcıların görüşlerinden, davranışlarından etkilenip kendi fikirlerini değiştirmeleri ve çoğunluğun hareketleri yönünde davranmalarına verilen isimdir.

Resesyon: Bir ekonomide reel GSYİH’nın iki veya daha fazla çeyrek dönemlik periyotta arka arkaya negatif büyüme göstermesi durumudur.

kriz sarmalı olarak da nitelendirebileceğimiz bir süreç ortaya çıkmaktadır. Finansal kriz bir kere ekonominin genelini etkisi aldığı zaman, ekonomide yaşanan gelişmeler de finansal krizin boyutunu büyütebilir. Ekonomi daralma dönemine girdiği zaman firmaların beklenen kârlılıkları düşecek ve bu durum hisse senedi piyasasında önemli değer kayıplarına yol açacaktır. Benzer bir şekilde gayrimenkul sektörüne olan talebin azalması konut fiyatlarındaki düşüşü hızlandıracaktır

Finansal kriz dönemlerinde ekonomik faaliyetlerde meydana gelen daralmanın önüne geçebilmek amacıyla faiz oranlarının hızlı bir şekilde aşağıya çekilmesi tercih edilebilir. Bu durumda faiz hedefi üzerinden yürütülen para politikasının etkinliği kaybolacaktır. Para teorisi dersinde Keynes’in likidite tercihi teorisini açıklarken faiz oranlarının sıfır düzeyine indiği bir ekonomide, ekonomik birimlerin para talebinin sonsuza yakın olacağından bahsetmiştik. Keynes bu duruma likidite tuzağı adını vermiştir. Böylece ekonomik birimlerin spekülatif para talebinin sonsuza yaklaşmasına bağlı olarak, merkez bankalarının politika uygulamaları sonucunda para arzında meydana gelen değişikliklerin ekonomi üzerinde etkisi neredeyse yok denilecek kadar az olacaktır.

Döviz krizleri basit olarak nominal döviz kurunda meydana gelen büyük oranlı devalüasyonlar olarak tanımlanabilir. Ancak böyle bir tanımlama, döviz kurlarının ağır bir baskı altında kaldığı ve buna karşılık para otoritelerinin faiz oranlarını hızla arttırmak, döviz kuru piyasalarına müdahale etmek veya benzeri önlemler alarak döviz kurunu savundukları durumları dışarıda bırakmaktadır. Döviz krizlerini açıklamaya yönelik alternatif bir yaklaşıma göre ise döviz krizi; sabit kur sisteminin uygulandığı bir ekonomide piyasa katılımcılarının ani bir şekilde ellerinde bulunan ulusal varlıkları yabancı varlıklara çevirmeleri ve döviz kurunun değerini korumak isteyen merkez bankasının döviz kuru piyasasına müdahale etmek amacıyla rezervlerini kullanması sonucunda oluşan kriz olarak adlandırılır.

• Bankacılık sektörüne yönelik devlet garantisinin varlığı ve bunun ahlaki tehlike sorununu ortaya çıkartacak boyuta ulaşması

• Aşırı yatırım

• Vade yapısı ve toplam borç içinde dış borcun oranı

• Bankacılık sektörünün problemleri (mevduat yapısındaki değişiklikler, varlıkların kalitesindeki bozulma, geri ödenmeyen krediler, banka iflaslarındaki artışlar)

• Finans sektöründeki kurumsal ve yapısal zayıflıklar

• Finansal liberalizasyon ve (de)regülasyon

• Bilanço bozuklukları kaynaklı sorunlar

• Ahlaki tehlike problemi

• Makroekonomik sorunların bankacılık sistemine yansıması.

Deregülasyon: Piyasalar içerisinde devletin rolünü azaltarak özel sektörün etkinliğini arttırmayı amaçlayan ve genellikle devletin düzenlemelerinin azaltılmasını içeren yasal uygulamlardır.

• Mevduat faiz ve kredi tavanları uygulaması ile öncelikli sektörlere kredi verilmesi uygulamasının yürürlükten kaldırılması,

• Yeni kurumların finansalsisteme girişini engelleyen uygulamaların kaldırılması,

• Döviz alım ve satımının yapılmasını kısıtlayan uygulamalara son verilmesi,

• Yurt içi finansal piyasaların rekabete açık hale getirilmesi,

• Uluslararası sermaye hareketlerinin serbest bırakılması.

Finansal Kırılganlık: Finansal sistem içerisinde yer alan birimlerin borçluluk düzeylerinin ve likidite koşullarına bağlı olarak birbirilerine karşı bağımlılıklarının artmasıdır.

Banka bilançolarından kaynaklanan sorunlardan biri diğeri ise bankaların döviz cinsinden açık pozisyon taşımaları sorunudur. Bir bankanın yabancı para yükümlülükleri, yabancı para varlıklarını geçiyorsa banka açık pozisyonda (short position), tam tersi bir durumda ise kapalı pozisyondadır (long position). Açık pozisyonda; yerli paranın değer kaybetmesi, kapalı pozisyonda ise yerli paranın değer kazanması bankanın zarar etmesine sebep olacaktır.

Finansal kaldıraç: Şirketin kaynak yapısı içinde kullanılan borcun oranını belirtmek için kullanılan bir terimdir. Yüksek finansal kaldıraç, bankaların kaynakları içerisinde mevduat şeklinde topladıkları borçların kendi öz sermayelerine oranla yüksek bir yer tuttuğunu göstermektedir.