PARA POLİTİKASI - Deneme Sınavı - 3

Bankacılık krizlerine sebep olan faktörler oldukça çeşitlilik arz etmektedir. Bu sebepler arasında en belirgin olanları şu şekilde sıralayabiliriz; Finansal liberalizasyon ve (de)regülasyon; Bilanço bozuklukları kaynaklı sorunlar; Ahlaki tehlike problem; Makroekonomik sorunların bankacılık sistemine yansıması.

Finansal liberalizasyon olgusunun temel özellikleri şöyle sıralanabilir: Mevduat faiz ve kredi tavanları uygulaması ile öncelikli sektörlere kredi verilmesi uygulamasının yürürlükten kaldırılması, yeni kurumların finansal sisteme girişini engelleyen uygulamaların kaldırılması, döviz alım ve satımının yapılmasını kısıtlayan uygulamalara son verilmesi, yurt içi finansal piyasaların rekabete açık hale getirilmesi, uluslararası sermaye hareketlerinin serbest bırakılması

Politika yapıcılarının finansal krizlere karşı yürüttükleri politikalara genel olarak kurtarma politikaları denilmektedir. Mevduat sigortası, banka mevduatlarının bir kısmının veya tamamının kurulan bir sistem ile sigorta edilmesidir. Kriz dönemlerinde sıklıkla kullanılan politika uygulamalarından iki tanesi son durak borç mercii ve mevduat sigortasıdır. Yeterince likidite sağlayacak ve deflasyon riskini önleyecek parasal canlanmanın sağlanması için likidite enjeksiyonu, Ekonomideki toplam talep miktarını canlandıracak mali genişleme sağlamak kurtarma politikalarının kullanılmasının amaçları arasındadır.

ABD’de 2007 yılının ortalarında konut piyasasında oluşan balonun patlamasıyla başlayan ve kısa sürede finans ve reel sektöre yayılan kriz, 2008 ve 2009 yıllarında tüm dünyada etkisini arttırarak küresel bir nitelik kazanmıştır. Konut fiyatlarındaki bu artışı iki sebebe bağlı olarak açıklayabiliriz. Bunlardan birincisi başta Clinton hükûmeti olmak üzere ABD’deki dönemin siyasi iktidarlarının konut kredisi sağlayan kuruluşların kredi vermelerini teşvik etmeleridir. İkincisi, menkul kıymetleştirme olgusudur

Devalüsyon, bir devletin resmi para biriminin diğer ülke para birimleri karşısında değer kaybettirilerek satın alma gücünün düşürülmesidir.

Varlık balonlarının ortak özelliklerini özetleyecek olursak ilk olarak fiyatlardaki hızlı artışı vurgulamamız gerekir. Fiyat artışlarının yükselmeye devam edeceği konusundaki beklentilerin yüksek olması balonların ikinci ortak özelliğidir. Balon yaşanan varlığın fiyatının tarihsel olarak sergilediği değerlere göre aşırı değerlenmiş olması ise üçüncü ortak özelliktir. Yine balonlar arasında ortak olan bir başka unsur ekonomik birimlerin balon oluşan varlığın sunduğu kar fırsatlarından faydalanabilmek için borçlanmaları ve yeni kredi kanallarının oluşmasıdır.

Hisse senedi piyasalarında oluşan pek çok balondan biri olan, kara pazartesi olarak da bilinen New York Borsası’nda oluşan ve 19 Ekim 1987’de dünya piyasalarında hisse senedi değerlerinin büyük bir düşüş göstermesini takiben Dow Jones Endüstriyel Ortalaması’nın yüzde 22 değer kaybetmesi ile sonlanan balonu göstermektedir.

Yaşanılan ekonomik krizlerin ekonomiler arasında bulaşmasını üç grupta sınıflandırabiliriz. Musonal etkisi olarak isimlendirdiğimiz birinci kategoride, endüstriyel ülkelerde yaşanılan şoklar, gelişmekte olan ülkelerde krizlerin tetikleyicisi olmaktadır. Yayılma kavramının kullanıldığı ikinci kategoride, aralarında ticaret veya bölgesel yakınlık gibi doğrudan ilişki bulunan ülkelerden birinde yaşanılan krizin, ilişkide olduğu diğer ekonomilerin makroekonomik büyüklükleri üzerinde çok büyük olumsuz etkiler doğuracağı belirtilmektedir. Üçüncü kategori ise şokların ülkeler arası yayılma mekanizmaları içinde, diğer iki kategoride yer almayan ve daha çok beklentilerdeki değişmelere bağlı olarak ortaya çıkan hemen her durumu kapsamaktadır.

Resesyon, bir ekonomide reel GSYİH’nın iki veya daha fazla çeyrek dönemlik periyotta arka arkaya negatif büyüme göstermesi durumudur

Bu modeler kapsamında krize yol açan mikro ekonomik faktörler şunlardır; Bankacılık sektörüne yönelik devlet garantisinin varlığı ve bunun ahlaki tehlike sorununu ortaya çıkartacak boyutta olması, aşırı yatırım, vade yapısı ve toplam borç içinde dış borcun oranı, bankacılık sektörünün problemleri, finans sektöründeki kurumsal ve yapısal zayıflıklardır.

Üçüncü nesil döviz krizi modelleri ile ilk defa mikro ekonomik faktörlerin de döviz krizine yol açabileceği kabul edilmiştir

Kurtarma politikaları kullanılarak, kriz dönemlerinde piyasalara hakim olan panik ortamının sonlandırılması, fon akımlarının normal işleyişine geri dönebilmesi için bankalar arası para piyasasında yaşanılan sorunların bitirilmesi, ekonomik aktivitelerin çökmesinin engellenmesi, likidite enjeksiyonu, ekonomideki toplam talep miktarını canlandıracak mali genişleme ile amaçlara ulaşılmak istenmektedir

Eichengreen ve Hausmann, ahlaki tehlikenin finansal sitemin sahip olduğu dört özelliğe bağlı olarak oluştuğunu belirtmişlerdir. Bu dört özellik, bankalar yüksek finansal kaldıraçla çalışmaktadırlar, bankaların borçlanma kaynakları sınırlıdır, bankaların üstlendiği riskler konusunda piyasalar asimetrik bilgiye sahiptirler, bankacılık sistemine yönelik açık ve gizli garantiler zor durumda kalan bankaların kurtarılmasını sağlanmaktadır şeklinde sıralanmaktadır.

Finansal liberalizasyon olgusunun temel özellikleri şöyle sıralanmaktadır. Mevduat faiz ve kredi tavanları uygulaması ile öncelikli sektörlere kredi verilmesi uygulamasının yürürlükten kaldırılması, yeni kurumların finansal sisteme girişini engelleyen uygulamaların kaldırılması, döviz alım ve satımının yapılmasını kısıtlayan uygulamalara son verilmesi, yurt içi finansal piyasaların rekabete açık hale getirilmesi, uluslararası sermaye hareketlerinin serbest bırakılmasıdır

Fiyat artışı beklentisinin devam etmesi ise tekrar talep üzerinde arttırıcı yönde bir etki yaratacaktır. Bu döngü neticesinde belirli bir dönemin sonunda o varlığın fiyatı temel değerinin üzerinde bir fiyat ile satılmaya başlanacaktır. İşte varlık fiyatlarının olağanın dışında aşırı değerlenmesi durumuna balon diyoruz.

Kriz sürecinde gözlemlenen faizlerdeki artış, belirsizlik ve finans sektörü dışındaki şirketlerin bilançolarında görülen bozulmalar başta bankacılık sektörü olmak üzere finansal kurumların varlık kalitelerinde bozulmalara yol açacaktır.

Musonal etkisi (monsoonal effect)

Yayılma (spillover)

İkinci nesil kriz modelleri