PARA POLİTİKASI - Deneme Sınavı - 10

Merkez bankası bir finansal kurum olarak, devletin fonlarını toplama, tutma, aktarma ve bu fonlardan ödemede bulunma işlemleri yoluyla devletin bir nevi bankerliğini yapar. Bunun dışında merkez bankası kamu borcuna ilişkin teknik hizmetler sunabilir ve belirli şartlar altında devlete kısa vadeli avans verebilir.

Merkez bankalarının finansal istikrar hedefini sağlamaya yönelik çabalarında dikkat etmeleri gereken ilkeleri;  Sorumluluğun bireysel bazda kurumlar yerine genel olarak piyasalara verilmesi, ödeme sisteminin etkin ve sorunsuz çalışmasının sağlanması, ihtiyaç duyulduğunda belirli ilkeler altında piyasaya likidite sağlanması, şeklinde özetlemek mümkündür.

Hükûmetler merkez bankalarının kontrolünü hep ellerinde tutmak istemiştir. Yaşanan süreç içinde hükûmetlerin güçlü kalmak istekleri ile merkez bankaları arasında potansiyel bir mücadele ortaya çıkmıştır. Özellikle 20.yy’ın ilk çeyreğinden itibaren hükûmetler, çeşitli nedenlerle piyasaların işleyişine müdahalelerde bulunmuşlardır. Bu müdahaleler daha çok; istikrarlı büyüme, işsizlik, dış ödemeler dengesinin sağlanması, gelir dağılımı gibi makro hedefler üzerinde yoğunlaşmıştır. Hükûmetler bu müdahalelerde merkez bankalarını, kararları ile yanlarında görmek istemişlerdir. Bu bağlamda merkez bankalarının belirlediği hedef ve araçların, hükûmetin genel ekonomi politikalarına uygun ve tamamlayıcı olması gündeme gelmiştir. Ancak bu süreç ekonomilerde birtakım sorunların oluşmasına ve merkez bankalarının hükûmetlerle olan ilişkilerinin sorgulanmasına neden olmuştur.

Yukarıdaki tanım “merkez bankasını” açıklamaktadır.

İlk merkez bankası 1694 yılında İngiltere’de kurulmuştur. Diğer şıklardaki ülkelere ait merkez bankaları ise 1800 yılı ve sonrasında kurulmaya başlamıştır.

Merkez bankaları sadece özel kişiler tarafından kurulamazlar.

Araç kredisi gibi bireysel kredilerle ticaret bankaları ilgilenir, bu iş merkez bankasının görevi dahilinde değildir.

Mikroekonomik istikrarsızlıklar merkez bankalarının bağımsızlığı konusunda bir etken oluşturmamıştır.

Ülkemizde cumhuriyet öncesi dönemde merkez bankacılığı fonksiyonlarını yerine getiren ilk banka, yabancı sermaye ile kurulmuş olan “Osmanlı Bankası”dır.

Yukarıda verilen tanımda açık piyasa işlemleri anlatılmaktadır.

Bu kıymetler vadelerine en çok 120 gün kalmış gelir ortaklığı senetleri ve kâr zarar ortaklığı belgelerini içermektedir.

Merkez bankası açık piyasa işlemlerini gerçekleştirirken bankalara döviz bozdurma işlemini gerçekleştirmez.

Soruda sıralanmış bulunan fonksiyonları yerine getirmek üzere Merkez Bankaları kurulmuştur.

T.C. Merkez Bankasına yasayla verilen görevler şunlardan ibarettir:• Açık piyasa işlemleri yapmak,• Hükûmetle birlikte Türk lirasının iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirleri almak ve yabancı paralar ile altın karşısındaki muadeletini tespit etmeye yönelik kur rejimini belirlemek.• Türk lirasının yabancı paralar karşısındaki değerinin belirlenmesi için döviz ve efektiflerin vadesiz ve vadeli alım ve satımı ile dövizlerin Türk lirası ile değişimi ve diğer türev işlemlerini yapmak,• Bankaların ve Bankaca uygun görülecek diğer mali kurumların yükümlülükleriniesas alarak, zorunlu karşılıklar ve umumi disponibilite ile ilgili usul ve esasları belirlemek,• Reeskont ve avans işlemleri yapmak,• Altın ve döviz rezervlerini yönetmek,• Türk lirasının hacim ve tedavülünü düzenlemek, ödeme ve menkul kıymet transferi ve mutabakat sistemleri kurmak, kurulmuş ve kurulacak sistemlerin kesintisiz işlemesini ve denetimini sağlayacak düzenlemeleri yapmak, ödemeler için elektronik ortam da dâhil olmak üzere kullanılacak yöntemleri ve araçları belirlemek,• Finansal sistemde istikrarı sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici tedbirleri almak,• Mali piyasaları izlemek,• Bankalardaki mevduatın vade ve türleri ile özel finans kurumlarındaki katılma hesaplarının vadelerini belirlemek.

Politik bağımsızlığın ölçülmesinde kullanılan kriterler; atamalar, merkez bankasının hükûmetle olan ilişkileri ve kurumsal düzenlemeler olmak üzere üç grupta toplanmaktadır. Buna göre; • Merkez bankası başkanın atanma ve görevden alınma süreci ve sıklığı • Bankanın yönetimi üzerinde kamu bürokrasisinin rolü • Banka ve yönetici arasındaki temas sıklığı gibi faktörler bu anlamda oldukça önemlidir.

T.C. Merkez Bankasının idari yapısı çeşitli organların bir bileşkesini oluşturmaktadır. Merkez Bankasının idari yapası içinde yer alan bu organlar; • Başkanlık (Guvernörlük), • Genel kurul • Banka meclisi • Denetleme kurulu •Yönetim komitesi • Para politikası kurulu, gibi başkanlıklar altında sıralanmaktadır.

Yönetim Komitesi: Başkanın başkanlığı altında, başkan ve dört başkan yardımcısından oluşan Yönetim Komitesi, başkanlıktan sonra gelen karar ve icra organıdır.

T.C. Merkez Bankasının idari yapısı çeşitli organların bir bileşkesini oluşturmaktadır. Merkez Bankasının idari yapısı içinde yer alan bu organlar; • Başkanlık (Guvernörlük), • Genel kurul • Banka meclisi • Denetleme kurulu • Yönetim komitesi • Para politikası kurulu, gibi başlıklar altında sıralanmaktadır.

30 Haziran 1930 tarihinde çıkarılan 1715 Sayılı Yasa ile TCMB kurulmuş ve banka faaliyete 3 Ekim 1931 tarihinde geçmiştir. TCMB T15 milyon sermayeli ve banknot ihracı imtiyazına sahip, bir anonim ortaklık olarak kurulmuştur.

Politik bağımsızlık için arzu edilen, başkan ve yönetim kurulu üyelerinin atanmasında hükûmetin etkisinin olmaması ya da mümkün olduğunca sınırlı tutulmasıdır. Bu aşamada önemli olan bir başka konu ise başkan ve yönetim kurulu üyelerinin görevde kalma süreleridir. Uygulamada politik ağımsızlığın olmadığı ya da yeterince olmadığı ülkelerde, başkan ve yönetim kurulu üyelerinin görev süreleri, hükûmetlerin görev süreleri ile benzerlik göstermektedir. Bu bağlamda banka yönetiminin görev süresinin, hükûmetin görev süresine bağlı olmaması politik bağımsızlık kriteri olarak kabul edilmektedir. Bu kriterler açısından politik bağımsızlıktan söz edilebilmesi için başkan ve yönetim kurulu üyelerinin beş yıldan daha uzun bir süre için atanmaları gerekmektedir.