Damga Vergisi

En genel tanımı ile damga vergisi, bireyler ve topluluklarının kendi aralarında veya devletle yaptıkları hukuki işlemler dolayısıyla düzenlenen, bir hususu ispat ve belli etme niteliğini taşıyan kâğıt ya da elektronik belgeler üzerinden alınan bir mali yükümlülüktür. Damga vergisi, devletin mali alanda egemen olması nedeni ile tek taraflı üstün iradesini kullanmak suretiyle bireyler ve topluluklarına buyurup bunlardan kamu gücüne dayanarak hukuki cebir altında topladığı ve bireyler ile topluluklarının devlete sağlamak ödemek zorunda oldukları, aksi takdirde kendileri hakkında yaptırım niteliğinde hukuki sonuçların (ceza, gecikme zammı ve sair) gündeme gelip bu gelirlerin kendilerinden cebren tahsil edileceği cebri kamu gelirlerindendir. Damga vergisi vergi adı altında düzenlenmiş olsa da aslında
resim niteliğinde bir mali yükümlülüktür.

Damga vergisi, harcamalar üzerinden alınan, genel, gayrişahsi, dolaylı nitelikte ve merkezi yönetim tarafından alınan bir vergidir. 

Damga vergisinin konusu, 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’ nun 1. maddesinde düzenlenmiştir. Anılan maddede Damga Vergisi Kanunu’ na ekli (1) sayılı tabloda yazılı kâğıtların damga vergisine tabi olduğu belirtilmiştir. Bu ifadeden de anlaşılacağı üzere damga vergisinin konu unsurunu yasaya ekli (1) sayılı tabloda yer alan bir kısım kâğıt ve belgelerden oluşturmaktadır. Yasa’ nın 1. maddesi yasaya ekli (1) sayılı tablo ile birlikte ele alındığında damga vergisinin “kâğıt” kavramı üzerine bina edilmiş bir mali yükümlülük olduğu ortaya çıkar. Vergiye tabi olan ve ekli (1) sayılı tabloda yazılı bulunan kâğıtların ise hukuki işlemlere dair, bu işlemlerin yazıya dökülmüş olduğu belgeler olduğu görülür. Yasa’ nın 1. maddesinde kâğıt terimi, yazılıp imzalamak veya imza yerine geçen bir işaret konmak suretiyle düzenlenen ve herhangi bir hususu ispat veya belli etmek için ibraz edilebilecek olan belgeler olarak tanımlanmış, ayrıca 5228 sayılı Yasa’ nın 59. maddesinin 4/a bendi ile 31.07.2004 tarihinde Damga Vergisi Kanunu’ nda yapılan değişiklik ile elektronik imza kullanılmak suretiyle manyetik ortamda ve elektronik veri şeklinde oluşturulan belgelerin de kâğıt olarak değerlendirileceği ifade edilmiştir. 

Kararlar ve mazbatalar, belli parayı içeren veya içermeyen çeşitli meclislerden, resmî
heyetlerden ve idari davalarla ilgili olmayarak Danıştay’ dan verilen mazbata, ilam ve
kararlar ile hakem kararları ve ihale kanunlarına tabi olan veya olmayan resmî daire ve kamu tüzel kişiliğini haiz kurumların her türlü ihale kararlarından oluşur. Bu kapsamdaki kâğıtlar aşağıda belirtilenlerden ibarettir.
• Kararlar
• Mazbatalar
• İlamlar
• Hakem Kararları
• İhale Kararları

Ticari işlemlerde kullanılan kâğıtlar, ticari hayatta yapılan çok çeşitli hukuki işlemler ileilgili olarak düzenlenip kullanılan kâğıtlardır. Bunlar;
• Ticari ve Mütedavil Senetler
• Emtia Senedi
• Makbuz Senedi (Resepise)
• Rehin Senedi (Varant)
• İyda Senedi
• Taşıma Senedi
• Konşimento
• Deniz Ödüncü Senedi
• İpotekli Borç Senetleri ve İrat Senetleri
• Ticari Belgeler
• Menşe ve Mahreç Şahadetnameleri
• Resmî Dairelere ve Bankalara İbraz Edilen Bilançolar ve İşletme Hesabı Özetleri
• Bilanço
• Gelir Tablosu
• İşletme Hesabı Özeti
• Barname
• Tasdikli Manifesto Nüshası
• Ordino
• Gümrük İdarelerine Verilen Özet Beyan Formlarıdır.

Damga vergisi açısından vergiyi doğuran olay kâğıdın düzenlenmiş olmasıdır.

Damga vergisinin yükümlüsü kural olarak damga vergisine tabi kâğıtları imza edenlerdir. 

Vergi sorumlusu yükümlü ile devlet arasında vergi borcu ilişkisinde üçüncü kişi konumundadır. Gerçek kişiler ve tüzel kişilerin yanı sıra istisnai bazı durumlarda tüzel kişiliğe sahip olmayan kuruluşlar da vergi sorumlusu yapılabilir. Resmî daireler damga vergisinin yükümlüsü olmasalar dahi, bu verginin sorumlusu konumundadırlar.Noterler de noterliklerde yapılan işlemlerde kullanılan veya düzenlenen kâğıtların damga vergisi bakımından resmî daireler gibi sorumlu tutulmuşlardır. Bankalar, kamu iktisadi teşebbüsleri ve iştirakleri gibi kurum ve kuruluşlar da damga vergisi açısından vergi sorumlusu konumunda bulunmaktadırlar. 

• Damga vergisine tabi olan ve tahakkuk zamanaşımı süreleri dolan kâğıtların hükmünden zaman aşımı süresi sona erdikten sonra da yararlanıldığı takdirde bu
kâğıda ait vergi alacağı yeniden doğar ve kâğıdın hükmünden yararlanan kişilerden kâğıda ilişkin damga vergisi tahsil edilir.
• Damga vergisinin tahsil usullerinden birisi istihkaktan kesinti yapılmasıdır. İstihkaktan kesinti suretiyle damga vergisinin ödenmesinde istihkaktan kesinti yapacak
gerçek veya tüzel kişi damga vergisi borcunun ödenmesi bakımından vergi dairesine muhatap olan vergi sorumlusu konumundadır. İstihkaktan kesinti yapanlar
yaptığı ödemeler üzerinden gerekli damga vergisini kesip ödemediklerinde kendileri hakkında cezalı vergi tarhiyatı uygulaması yapılır.
• Bir başka damga vergisi ödeme şekli olan makbuz karşılığı ödemede de makbuz
karşılığı ödeme mükellefiyetine tabi olanlar iki tarafa ait verginin tamamını vergi
dairesine ödemekle sorumludurlar. Bu sorumlulukları eksik olarak sadece kendileri açısından yerine getirilirse bunlar adına ilave cezalı vergi salınır.
• Resmî daireler veya noterlerce düzenlenerek kişilere verilen veya dairede bırakılan
kâğıtların damga vergisi normal olarak işlem sırasında ilgili kişilerden tahsil edilir.
Noterler veya resmî daireler damga vergisini almadıkları veya eksik aldıkları takdirde bu durum nedeniyle vergi dairesine muhatap olurlar. Bu durumda noterler
veya resmî daire yetkilileri vergi aslı için asıl yükümlüye rücu edebilirler ancak
ceza üzerlerinde kalır.
• Damga vergisinden muaf kuruluşlar kendileri ile kişiler arasındaki işlemlere ait
kâğıtlar için damga vergisi ödemezler ancak kişilerce ödenecek damga vergisi
ödenmediğinde vergiden muaf kuruluşlar ödenmemiş vergiden ve cezadan sorumlu tutulurlar.
• Yabancı memleketlerde veya Türkiye’ deki yabancı elçilik veya konsolosluklarda
düzenlenen ticari ve mütedavil kâğıtların damga vergisi asıl mükellefe rücu hakkı
saklı üzere bu kâğıtların hamillerinden alınır.
• Damga Vergisi Kanunu vergiye tabi kâğıtların damga vergisinin ödenmemesinden veya noksan ödenmesinden dolayı alınması gereken vergi aslı ve cezasından
kâğıtları ibraz edenlerin sorumlu olacağını ancak bunların mükelleflere rücu hakkı
bulunduğunu hükme bağlamıştır.

Maktu vergilendirme miktar esaslı matraha sahip vergilerde söz konusu olan bir vergilendirme biçimidir. Bu vergilendirme biçiminde oran söz konusu değildir. Vergi miktarı sabittir. Yasa kendi hükmü içinde vergi miktarını sabit olarak düzenlemiştir. Maktu vergilendirme biçiminin uygulama alanlarından birisi de damga vergisidir

Nispi vergilendirme orana dayalı olarak yapılan vergilendirme biçimidir. Bu vergilendirme biçimi oranın söz konusu olabildiği değer esaslı (ad valorem) matraha sahip vergilerde uygulanabilir. Bu vergilendirme biçiminde matraha ilgili vergi oranı uygulanmak suretiyle vergi borcu tespit edilir. Damga vergisinde de nispi vergilendirme biçimi uygulanır. 

Verginin oranı (nispeti) değer esaslı (ad valorem) matrahlı vergilerde vergi matrahının yüzde veya binde kaçlık kısmı üzerinden vergi alınacağını gösteren ibaredir. Vergi oranı tek veya sabit bir oran olabileceği gibi artan-müterakki oranlı da olabilir. Damga vergisinde oran unsuru ancak nispi vergilemede söz konusu olur. Yasa’ ya ekli (1) sayılı tabloda belli kâğıt türleri için bunların içerdikleri paraların belli bindelik oranları biçiminde farklı vergi oranları belirlenmiştir. Damga vergisinde vergileme sabit oran üzerinden yapılır. Hâlihazırda uygulanmakta olan damga vergisi oranları binde 0 ile binde 9,48 arasında değişen farklı bindelik oranlar
biçimindedir.

Damga vergisi günümüzde üç temel şekilden biri vasıtası ile ödenir. Bunlar aşağıdaki gibidir:
• Makbuz karşılığında ödeme
• Basılı damga konulması suretiyle ödeme
• İstihkaktan kesinti yapılması suretiyle ödeme

Bugün için pek çok kişi ve kuruluş makbuz karşılığı ödeme kapsamında bulunmaktadırlar. Bunlar bir damga vergisi defteri tutarlar ve bir ay zarfında yaptıkları damga vergisine tabi işlemlerin makbuz karşılığı ödenecek vergileri ile istihkaktan kesinti suretiyle ödenecek damga vergilerini bu deftere yazarlar. Makbuz karşılığı ödenecek vergilerin izleyen ayın 23. günü akşamına kadar bağlı olunan vergi dairesine damga vergisi beyannamesi ile bildirilip aynı ayın 26. günü akşamına kadar ödenmesi gerekir. Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenen mükellefler, kurum ve kuruluşlarca bir ay içinde düzenlenen kağıtların vergisinin, ertesi ayın yirminci günü akşamına kadar vergi dairesine bir beyanname ile bildirilmesi ve yirmialtıncı günü akşamına kadar ödenmesi dışındaki hallerde ise kâğıdın düzenlendiği tarihi izleyen onbeş gün içinde damga vergisinin vergi dairesine bir beyanname ile bildirilmesi ve aynı süre içinde ödenmesi gerekir. 

• Hizmet erbabına maaş, ücret, gündelik, huzur hakkı, tazminat, ikramiye ve harcırah gibi adlarla yapılan nispi vergiye tabi istihkak ve avans ödemeleri,
• Müteahhitlere ve diğer kimselere yapılan avans ödemeleri,
• Resmî dairelerce yapılan her türlü ödemeler. 

Damga Vergisi Kanunu’ nun 17. maddesinde makbuz ve ibra senetleri, faturalar, ulaştırma ile ilgili konşimento ve manifesto gibi kâğıtlar, elektrik, havagazı, telefon ve su abonman sözleşmeleri ile Hazine ve Maliye Bakanlığının izni alınmak şartıyla damga vergisine tabi diğer kâğıtların damga vergisinin basılı damga konulması şekliyle ödenebileceği öngörülmüştür. Basılı damga konulan kâğıtlar matbu olarak hazırlanıp bastırılır. Stoklarda yer alan bu matbu kâğıtlar gerek oldukça üzerinde boş bırakılmış bilgiler ilgililerce doldurulmak suretiyle kullanılır. Bu kâğıtların damga vergisi söz konusu kâğıt basılmadan önce yüzde beş noksanı ile peşin olarak ödenir.

5281 sayılı Kanun ile yapılan yasa değişikliği ile öteden beridir uygulanmakta olan
damga vergisinin pul yapıştırılması suretiyle ödenmesi usulü 31.12.2004 tarihi itibarıyla kaldırılmıştır.

Damga Vergisi Kanunu’ nun 12. maddesi yabancı para cinsinden tutar içeren kâğıtlarda matrah tespiti ile ilgili özel bir düzenleme içerir. Bu düzenleme uyarınca damga vergisine tabi kâğıtlar yabancı para cinsinden düzenlenmiş ise kâğıt üzerinde yazılı paralar belirlenmiş esaslara göre Türk parasına çevrilerek kâğıdın damga vergisi alınır. Yabancı paranın Türk parasına çevrilmesi Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirlenip açıklanacak usuller kullanılmak suretiyle olur. Hazine ve Maliye Bakanlığı bu konuya dair genel tebliğler çıkarıp ilan etmektedir. Bu tebliğlerde yabancı paranın Türk parası cinsinden karşılığının bulunmasında bu paranın döviz satış kurunun esas alınacağı, bu kurun TCMB tarafından tespit edilen kurlar olduğu, damga vergisinde vergiyi doğuran olay vergiye tabi kâğıdın düzenlenip eksiksiz olarak tekemmül ettiği an gerçekleştiğinden bu tarihteki kurun esas alınacağı hususları düzenlenmektedir. 35 Seri No’lu Damga Vergisi Kanunu Genel Tebliği bu düzenlemelerden biridir. Yine Hazine ve Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından 22/11/2018 tarihinde çıkarılan 85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararına göre Türk parasına uyarlanacak sözleşmelere ilişkin damga vergisi uygulaması hakkında konulu ve DV-22/2018-1/Türk Parasına Uyarlanacak Sözleşmelerde Damga
Vergisi sayılı damga vergisi sirkülerinde de özellikle döviz cinsinden kararlaştırılmış sözleşmelerdeki bedellerin Türk parası olarak değiştirilmesine ilişkin düzenlenen kağıtlardadamga vergisi uygulaması düzenleme konusu yapılmıştır.

Damga vergisine dair vergi kolaylıkları esas itibarıyla 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’ nda düzenlenmiştir. Gerçekten de Yasa’ ya ekli (2) sayılı cetvelde damga vergisinden istisna edilmiş kâğıtlar ayrıntılı biçimde düzenlenmiştir.
Yasa’ nın “istisnalar” başlıklı 9. maddesinde Kanu’ na ekli (2) sayılı tabloda yazılı
kâğıtların damga vergisinden müstesna tutulduğu belirtilmiştir. Bu düzenlemeye paralel olarak Kanu’ na ekli (2) sayılı tabloda ise damga vergisine tabi olmayan, bir başka deyişle damga vergisinden istisna edilmiş kâğıtlar beş grup halinde düzenlenmiştir. Bu bağlamda resmî işlerle ilgili kâğıtlar, öğrenciler ve askerlerle ilgili kâğıtlar, işçiler, çiftçiler ve göçmenlerle ilgili kâğıtlar, ticari ve medeni işlerle ilgili kâğıtlar ile kurumlarla ilgili kâğıtlar damga vergisinden müstesnadır.
Yine Yasa’ da resmî daireler ile kişiler arasındaki işlemler için düzenlenen kâğıtların
vergisini kişilerin ödeyeceği, resmî dairelerin damga vergisine tabi olmadığı belirtilerek bu nitelikteki kuruluşlara yönelik bir vergi muafiyeti getirilmiş, resmî daireler damga vergisinden muaf tutulmuşlardır. Yasa’ da resmî daire, genel ve özel bütçeli daire ve idarelerle il özel idareleri, belediyeler ve köyler olarak ifade edilmiştir. Bu dairelere bağlı olup ayrı bir tüzel kişiliği bulunan iktisadi işletmeler ise resmî daire addedilmemiştir. Buna karşılık resmî dairelere bağlı ancak ayrı bir tüzel kişiliği bulunmayan birimler resmî daire sayılır. Bu konuda kural bağlı olunan kurum veya kuruluştan ayrı bir tüzel kişiliğe sahip olmak ve ayrı bir iktisadi işletme
oluşturmaktır. 488 sayılı Yasa’ nın yanında ayrıca özel bazı yasalar ile de vergi muafiyeti veya istisnası biçiminde damga vergisi kolaylıklarına yer verilmektedir. Özel yasalarla getirilmiş damga vergisi kolaylıklarına örnek olarak özelleştirme işlemleri, finansal kiralama işlemleri, yapişlet-devret modeli kapsamındaki işlemler, ihracat işlemleri ve döviz kazandırıcı nitelikte diğer işlem ve faaliyetler ile ilgili kâğıtların damga vergisinden istisna edilmesi ile Türkiye Kızılay Derneği, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü ile Darüşşafaka Cemiyeti gibi bazı kuruluşlara damga vergisi muafiyeti tanınması gösterilebilir

Yabancı memleketler ile Türkiye’ deki yabancı elçilik ve konsolosluklarda düzenlenen kâğıtlar kısmen veya tamamen Türkiye’ deki işlemlerle ilgili ise ve bunlar Türkiye’ de
resmî dairelere (örneğin mahkemelere veya icra dairelerine) bir hususun ispatı veya belli edilmesi amacıyla ibraz edilip varlıkları ortaya konulursa veya bu kâğıtlar üzerinde Türkiye’ de devir ve ciro işlemleri yürütülürse ya da Türkiye’ de bu kâğıtların hükümlerinden herhangi başka bir şekilde yararlanılırsa bu kâğıtlardan da damga vergisi alınır.