Veraset ve İntikal

Tereke vergisi, ölen kişinin terekesi mirasçılara geçmeden ve terekenin bütünlüğü bozulmadan alınan bir vergidir. Bu vergi mirasçıların ölen kişiyle hısımlık dereceleri, kişisel ve ailevi özellikleri dikkate alınmadığından objektif bir servet vergisidir.

VİV’ in konusu esas olarak kanunun birinci maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, "Türkiye Cumhuriyeti uyruğunda bulunan şahıslara ait mallar ile Türkiye’ de bulunan malların veraset yoluyla veya herhangi bir başka yolla ivazsız bir tarzda bir şahıstan diğer şahsa intikali VİV’ e tabidir". Bu vergi, Türk uyruğunda bulunan şahısların yabancı ülkelerde aynı yollardan iktisap
edecekleri malları da kapsar.

Medeni Kanun miras hükümlerine göre; eş, çocuklar, alt soy ve onların alt soyları, anne, baba ve onların alt soyları, büyükanne, büyükbabalar, onların alt soyları, soy bağı kurulmuş evlilik dışı çocuklar (oran bakımından evlilik içi çocuklar gibidir), evlatlıklar ve onların alt soyu kanuni mirasçı sayılır.

Sağ kalan eşin mirastan alacağı pay, birlikte mirasçı olduğu kişilere göre değişiklik göstermektedir: Buna göre sağ kalan eş;
• Miras bırakanın altsoyu ile birlikte mirasçı olursa mirasın dörtte biri,
• Miras bırakanın ana ve baba zümresiyle birlikte mirasçı olursa mirasın yarısı,
• Miras bırakanın büyük ana ve büyük babaları ve onların çocukları ile birlikte mirasçı olursa mirasın dörtte üçü; bunlar da yoksa mirasın tamamı için mirasçı olur.

Aşağıda yazılı kişi, kurum ve kuruluşlar VİV’ den muaf sayılmıştır:
a) Kamu kurum ve kuruluşları, emekli ve yardım sandıkları, sosyal sigorta kurumları, kamu yararına çalışan dernekler, siyasi partiler ve bunlara ait olan veya bunların aralarında kurdukları teşekküllerden kurumlar vergisine tabi olmayanlar,
b) Yukarıda sayılanlar dışında kalan tüzelkişilere ait olup, toplumun yararlanması için bilim, araştırma, kültür, sanat, sağlık, eğitim, din, hayır, imar, spor gibi amaçlarla kurulan kurum ve kuruluşlar,
c) Karşılıklı olmak (mütekabiliyet) şartıyla, yabancı devletlerin Türkiye’ de bulunan elçi, maslahatgüzar ve konsolosları (fahri konsoloslar hariç) ile elçilik ve konsolosluklara mensup olan ve o devletin uyruğunda bulunun memurları ve Türkiye’de resmî bir görevde olanlar ile bu sayılanların aileleri (Ancak Türk uyruğunda bulunan kişilerden veraset yoluyla veya sair suretle mal iktisap edenlerle yukarda sayılanların dışında kalıp da Türkiye’ de ikamet eden şahısların Türkiye’ de bulunan mallarını veraset yoluyla veya sair suretle iktisap edenler bu muafiyetten yararlanamaz).

Aşağıda gösterilen intikaller VİV’ den istisnadır:
a) Veraset yoluyla intikal eden ev eşyası ile murise ait şahsi eşyası ve aile hatırası olarak muhafaza edilen tablo, kılıç, madalya gibi eşya,
b) Değerleri VUK’ un değerleme esaslarına göre belirlenen menkul ve gayrimenkul mallardan evlatlıklar da dahil olmak üzere, altsoy ve eşten her birine isabet eden miras hisselerinin 202.154 lirası, altsoy bulunmaması hâlinde eşe isabet eden miras hissesinin 404.556 lirası (2018 yılında geçerli olan tutar),
c) Örf ve âdete göre verilen hediye, cihaz, yüzgörümlüğü ve drahomalar (Gayrimenkuller hariç),
ç) Her çeşit sadakalar,
d) İvazsız şekildeki intikallerin 4.656 lirası (2014 yılında geçerli olan tutar),
e) Para ve mal üzerine düzenlenen yarışma ve çekilişler ile şans oyunlarından kazanılan ikramiyelerin 3.31 lirası (2018 yılında geçerli olan tutar),
f) Kamu kurum ve kuruluşları, emekli ve yardım sandıkları, sosyal sigorta kurumları, kamu yararına çalışan dernekler, siyasi partiler ve bunlara ait olan veya bunların aralarında kurdukları teşekküllerden kurumlar vergisine tabi olmayanlar; tüzel kişilere ait olup toplumun yararlanması için bilim, araştırma, kültür, sanat, sağlık, eğitim, din, hayır, imar, spor gibi amaçlarla kurulan kurum ve kuruluşlar, kamu kurum ve kuruluşları ve kamu yararına çalışan dernekler veya emekli sandıklarından veya bu mahiyetteki kurumlar tarafından yapılan yardımlar, dul ve yetimlere bağlanan aylıklarla bu aylıklar dışında verilen emekli ikramiyeleri, dul ve yetim evlenme ikramiyeleri, hizmet sürelerini doldurmamış bulunanların dul ve yetimlerine aylık yerine toptan yapılan ödemeler ile savaş malulleriyle şehit yetimlerine ödenen paralar,
h) Savaş, askerî harekât veya eğitimler sırasında ölen subay, astsubay ve erlerin, görev esnasında ölen emniyet mensuplarının altsoy ve eşlerine, ana ve babalarına intikal eden bütün mallar kıymetinden (b) fıkrasında belirtilen miktarın bir katı,
i) Borçlar Kanunu’ nun 242 nci maddesine göre rücu şartı ile yapılan bağışlamalarda, bağışlananın bağışlayandan önce vefatı hâlinde bağışlayana rücu eden hibe edilmiş mallar,
j) Sağlar arasında ivazsız bir tarzda vuku bulan intikaller hariç olmak üzere kuru mülkiyet hâlinde intikal eden mallar (kuru mülkiyet hâlinde kaldığı sürece),
k) Cumhurbaşkanınca vergi muafiyeti tanınan vakıflara kuruluşu için veya kurulduktan sonra tahsis olunan mallar,
l) Plaka sınırlaması uygulanan illerde Cumhurbaşkanı kararı ile yetkili kılınan trafik komisyonlarınca ticari plaka satışından elde edilen paralardan, ticari plakalı taşıt sahiplerine dağıtılan miktarlar,
m) 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamındaki tescilli taşınmaz kültür varlıklarının veraset ve intikal yoluyla devir ve iktisabına ilişkin işlemler,
n) Genel ve katma bütçeli idarelerin bütçelerinden kamu iktisadi teşebbüslerine yapılacak iktisadi transferler ve yardımlar.

Bu süreler veraset yoluyla vuku bulan intikallerde şu şekilde düzenlenmiştir:
• Ölüm Türkiye’ de meydana gelmiş ise mükelleflerin Türkiye’ de bulunmaları hâlinde ölüm tarihini takip eden dört ay içinde, mükelleflerin yabancı bir ülkede bulunmaları hâlinde ölüm tarihini takip eden altı ay içinde,
• Ölüm yabancı bir ülkede meydana gelmiş ise mükelleflerin Türkiye’ de bulunmaları hâlinde ölüm tarihini takip eden altı ay içinde, mükellefler müteveffanın bulunduğu memlekette oldukları takdirde ölüm tarihini takip eden dört ay içinde, mükellefler müteveffanın bulunduğu yerin dışında başka bir yabancı memlekette oldukları takdirde de ölüm tarihini takip eden sekiz ay içinde,
• Gaiplik hâlinde, gaiplik kararının ölüm siciline kaydedildiği tarihi takip eden bir ay içinde.

MTV Kanunu’ nda bazı kişiler, kurum ve kuruluşlara ait araçlar “İstisnalar” başlığı altında
sayılmıştır.
• Genel ve özel bütçeli idareler, sosyal güvenlik kurumları ile il özel idareleri, belediyeler, köy tüzel kişilikleri ve Türkiye Kızılay Derneği adına kayıt ve tescil edilen taşıtlar (bu idarelere bağlı olup, ayrı tüzel kişiliği olan işletmeler ile özel kanunlarında malları devlet malı sayılmış olan kuruluşların taşıtları hariç),
• Karşılıklı olmak şartıyla, yabancı devletlerin Türkiye’ de bulunan elçilik ve konsolosluklarıyla, elçi, maslahatgüzar ve konsoloslarına (fahri konsoloslar hariç) ve o devletin uyruğunda bulunan elçilik ve konsolosluk memurlarına ait taşıtlar.
• Merkezi Türkiye’ de bulunan uluslararası kurullar ile bu kurulların yabancı uyruklu memurlarına ve resmî bir görev için yurda gelen delege ve heyetler, bu heyetlere mensup yabancı uyruklu kişilere ait taşıtlar.
• Sakatlık dereceleri %90 ve daha fazla olan malul ve engellilerin adlarına kayıtlı taşıtlar ile diğer malul ve engellilerin, bu durumlarına uygun hâle getirilmiş özel tertibatlı taşıtlar.
Bu hüküm sakatlık dereceleri %90 ve üzerinde olanlara ait taşıtları vergiden istisna tutarken sakatlık derecesi %90’ ın altında olanları da bizzat kendilerinin kullanması ve özel tertibatlı olması koşuluyla vergiden istisna saymaktadır.
• Ortaklık hakları ile yönetim ve denetimleri veya hisseleri kısmen veya tamamen Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna intikal eden bankalara, tasfiyeleri Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu eliyle yürütülen müflis bankaların iflâs idarelerine ait taşıtlar.
• Türk Kuşu ya da Türk Hava Kurumuna ait uçak ve helikopterler.

MTV’ nin konusuna giren araçlar MTV Kanunu’ na ekli tarifelerde yer alan ve Karayolları Trafik Kanunu’ na göre trafik şube veya bürolarına kayıt ve tescil edilmiş bulunan motorlu kara taşıtları ile Ulaştırma Bakanlığı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğüne kayıt ve tescil edilmiş olan uçak ve helikopterlerdir. Dolayısıyla bir aracın sadece motorlu olması vergiye tabi olması için yeterli değildir. Bu araçların MTV Kanunu’ na ekli tarifelerde yer alması gerekmektedir.

MTV Kanunu’ na göre vergiyi doğuran olay, verginin konusuna giren kara taşıtlarının Trafik Kanunu gereğince trafik şube ve bürolarına; hava taşıtları için ise Ulaştırma Bakanlığı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğüne tescil edilmesidir.

Miras payı vergisi, ölüm dolayısıyla mirasçılara intikal eden miras paylarının vergilendirildiği subjektif bir servet vergisidir. VİV’in boşluklarını doldurmak için kabul edildiğinden telafi edici bir vergi olarak nitelenebilir. Ülkemizde uygulanan VİV bu tipte bir vergidir.

Veraset ilamı, ölen veya gaipliğine karar verilen kişinin kanuni mirasçılarını ve mirastaki paylarını gösteren; aksi sabit oluncaya kadar geçerli mahkeme kararıdır.

VİV mükellefiyeti beyanname verildiği takdirde, beyannamede gösterilen mallar için beyanname tarihinde başlamaktadır. Verilen beyannamede gösterilmeyen mallar ile beyanname verilmeyen hâllerde ise mükellefiyet, intikal eden malların idarece tespit olunduğu tarihte başlar.

VİV’ de vergiyi doğuran olay veraset yoluyla ivazsız mal intikali ile veraset dışı (sağlar arası) diğer ivazsız mal intikalidir. Veraset yoluyla mal intikali miras hukuku esaslarına göre; bir kişinin ölümüne veya gaipliğine veyahut ölüm karinesine bağlı olarak mal varlığının başka birine geçmesidir. Veraset yoluyla intikal ister miras yoluyla, ister miras mukavelesiyle olsun; her iki hâli de VİV bakımından vergiyi doğuran olay olarak nitelendirmek gerekir. Veraset dışındaki yollarla (sağlar arası) ivazsız mal intikalinde ise sağ olan bir kişinin ivazsız olarak başka birinin lehine yaptığı tasarruf işlemi vergiyi doğuran olay olarak kabul edilmektedir.

VİV’ne konu olacak malların değerleme günü; miras yoluyla meydana gelen intikallerde mirasın açıldığı gün, diğer intikallerde, malların hukuken iktisap edildiği gündür.

Veraset yoluyla intikallerde ölen kimsenin, ikametgâhının bulunduğu yer vergi dairesi tarafından tarh edilir. Diğer şekilde meydana gelen intikallerde, tasarrufu yapan şahsın ikametgâhının bulunduğu yer vergi dairesi tarafından tarh edilir. Tüzel kişilerde ve diğer kurumlarda, merkezlerinin bulunduğu yer vergi dairesi tarafından tarh edilir. Miras bırakan veya malları iktisap eden şahsın bu ikametgâhı yabancı bir ülkede ise bunların Türkiye’ deki son ikametgâhının bulunduğu yer vergi dairesi tarafından tarh edilir. Miras bırakan veya malları iktisap eden şahıs Türkiye’ de hiç ikamet etmemiş veya son ikametgâhı tespit edilememiş ise Maliye Bakanlığının tayin edeceği vergi dairesi tarafından tarh edilir.

Kanunda VİV’ in ödeme süreleri verginin tahakkuk zamanına bağlanmıştır. VİV tahakkuk tarihinden itibaren üç yılda ve her yıl Mayıs ve Kasım aylarında olmak üzere iki eşit taksitte ödenir. Ancak istenirse tamamı bir seferde ödenebilir.

VİV Kanunu’ nun 17’nci maddesine göre, kamu kurum ve kuruluşları, bankalar, bankerler, kasa kiralayanlar, sigorta şirketleri sair şirket ve kuruluşlar, mahkemeler ve icra daireleri istihkak sahiplerine (mükelleflere), bu verginin konusuna giren herhangi bir işlem dolayısıyla para ve senet verebilmek için, öncelikle verginin ödenmiş olduğuna dair vergi dairesinden verilmiş bir belge isterler.

Mükellefiyet; takvim yılının ilk altı ayı içinde yeni kayıt ve tescil edilen taşıtlarda; kayıt ve tescilin yapıldığı takvim yılı başından başlar. Takvim yılının son altı ayı içinde yeni kayıt ve tescil edilen taşıtlarda ise son altı aylık dönemin başından (1 Temmuz) itibaren başlar. Kayıt ve tescilli olup da devir ve temlik sebebiyle kayıt ve tescil yapılan taşıtlarda (ikinci el taşıtlarda) değişiklik, takvim yılının ilk altı ayında yapılmış ise mükellefiyet o yılın son altı aylık dönemin başından itibaren (1 Temmuz) başlayacaktır. Takvim yılının son ÖTV Kanunu’na ekli II sayılı tabloda yer alan ve ÖTV’ye tabi olan motorlu taşıtlardan kayıt ve tescile tabi olanlar ile olmayanlar önem taşımazken; MTV’nin konusu bakımından önem taşımaktadır. altı ayında devir ve temlik sebebiyle kayıt ve tescil yapılmış ise mükellefiyet takip eden takvim yılı başından itibaren başlayacaktır. 

Motorlu taşıtların trafik sicili ile Ulaştırma Bakanlığı tarafından tutulan sivil hava vasıtaları siciline ait kayıtlarının silinmesi hâlinde, silinme takvim yılının ilk altı ayı içinde yapılmış ise ikinci altı aylık dönemin başından, ikinci altı aylık dönem içinde yapılmışsa
takip eden takvim yılı başından itibaren mükellefiyet sona erer.