Katma Değer Vergisi I

• Dahilde Alınan İstihsal Vergisi, • İthalden Alınan İstihsal Vergisi, • Nakliyat Vergisi, • PTT Hizmetleri Vergisi, • İlan ve Reklam Hizmetleri Vergisi, • İşletme Vergisi, • Spor Toto Vergisi ve • Şeker İstihlak Vergisi’ dir

Katma değer vergisi, mal ve hizmetlerin üretimlerinden, dağıtımlarına kadar her aşamada yaratılan katma değer üzerinden alınan bir vergidir.

Katma değer vergisi her aşamada sadece o aşamada yaratılan katma değer üzerinden alındığı için “çifte vergilendirmeyi” ve dikey bütünleşmeyi” önler

Katma değer vergisinin üç farklı türü vardır. Bunlar “gayrisafi hasıla tipi”, “gelir tipi” ve “tüketim tipi” katma değer vergisidir. Bunlar arasındaki temel ayrım sermaye (yatırım) mallarının vergi matrahına dâhil edilip edilmemesine göre yapılmaktadır.

Katma değer vergisi genellikle iki şekilde hesaplanmaktadır. Bunlar katma değer yöntemi ve vergi indirimi (mahsup) yöntemidir.

Katma değer vergisinin konusu: • Mal teslimleri ve hizmet ifaları (uluslararası ve transit taşımacılık hizmetleri dahil), • Mal ve hizmet ithalatı, • Diğer teslim ve hizmetler şeklinde sıralanmıştır. Yukarıda sayılan uluslararası ve transit taşımacılık hizmetlerinin iç parkura yani Türkiye’ nin siyasi sınırları içerisine isabet eden kısmı katma değer vergisinden istisna edildiği için, şu an söz konusu hizmetlerden elde edilen taşıma ücretlerinden katma değer vergisi alınmamaktadır.

Ticari, sınai, zirai ve mesleki faaliyetin arızi olarak yapılması (ihtiyari olarak mükellefiyet tesis edilmesi hariç) hâlinde katma değer vergisi söz konusu değildir.

• Tüketim harcamaları üzerindeki frenleyici etkiye sahip olması (enflasyonist baskının önlenmesi), • Yatırımları teşvik etmesi (sanayicilerin elinde fon birikimine yol açması), • Üretim safhaları yönünden tam bir tarafsızlık sağlamak suretiyle ihtisaslaşmayı teşvik etmesi (dikey bütünleşmeyi önlemesi), • Fiyatlar genel seviyesinin kontrolünü sağlaması (düşük oran ve indirim mekanizması sayesinde) olarak sayılabilir.

Bunlar; i) ticari bir organizasyon bünyesinde gerçekleştirilmesi, ii) devamlılık kasıt ve niyeti ile yapılması ve iii) hesap dönemi içinde birden fazla kez tekrarlanmasıdır.

Hizmet kavramı Katma Değer Vergisi Kanunu’ nda hiçbir açıklığa yer vermeyecek şekilde oldukça geniş olarak tanımlanmıştır. Ancak yine de “karşılıksız yararlanma” ya da “yararlananların niteliği” gibi nedenlerle tereddüt uyandırabilecek bazı işlemlere açıklık getirmek ve sistemin bütünlüğünü sağlamak amacıyla hizmet sayılan bir kısım hâller ayrıca sayılmıştır.

Katma değer vergisi beyana dayalı bir vergidir. Ancak vergi idaresi mükelleflerin idarece takibinin güç olduğu, dolayısıyla vergi tarh, tahakkuk ve tahsilatında kaybın mümkün bulunduğu bazı hâllerde vergi alacağının güvence altına alınması amacıyla mükellefin dışındaki bir kısım kimseleri verginin ödenmesinden sorumlu tutmuştur.

Her vergi kanununda o verginin doğuşu ya maddi bir olayın meydana gelmesine ya da hukuki bir durumun tamamlanmasına bağlanmıştır. Katma değer vergisinde de vergiyi doğuran olayın hukuki şartları vergiye tabi işlemlerin özelliklerine göre ayrı tayin ve tespit edilmiştir.

Mal teslimi ve hizmet ifası hâllerinde, katma değer vergisi malın teslimi veya hizmetin yapılması anında doğar. Böyle bir durumda faturanın malın tesliminden ya da hizmetin ifasından sonra maksimum 7 gün içinde düzenlenmesi gereklidir. Ancak vergiyi doğuran olay malın teslimi edildiği ya da hizmetin yapıldığı tarihte gerçekleşmiş sayılacaktır. Örneğin, 26 şubatta teslim edilen ancak faturası 3 martta kesilen (bir sonraki aya sarkan) bir mal için, katma değer vergisi, faturanın kesildiği mart ayında değil, malın teslim edildiği şubat ayında doğmuş sayılacaktır. Bu hüküm sayesinde faturanın geç kesilmesi suretiyle katma değer vergisinin bir ay gecikmeli olarak ödenmesi imkânı da ortadan kalkmaktadır.

Kısım kısım mal teslimi veya hizmet yapılması hâllerinde, katma değer vergisi her bir kısmın teslimi veya bir kısım hizmetin yapılması anında doğar.

İkametgâhı, iş yeri, kanuni merkezî ve iş merkezi Türkiye’ de bulunmayanlar tarafından yabancı ülkeler ile Türkiye arasında yapılan taşımacılık ile transit taşımacılıkta, katma değer vergisi gümrük bölgesine girilmesi veya gümrük bölgesinden çıkılması anında doğar.

• Yapım işleri ile bu işlere ilişkin mühendislik-mimarlık ve etüt-proje hizmetleri, • Temizlik, bahçe ve çevre bakım hizmetleri, • Özel güvenlik hizmetleri, • Makine, teçhizat, demirbaş ve taşıtlara ait tadil, bakım ve onarım hizmetleri, • Her türlü yemek servisi, • Danışmanlık ve denetim hizmetleri,

Katma Değer Vergisi Kanunu’ nda sayılan kanuni mükellefler şunlardır: • Mal teslimi ve hizmet ifası hâllerinde bu işleri yapanlar, • Mal ve hizmet ithal edenler, • Transit taşımalarda gümrük veya geçiş işlemine muhatap olanlar (Bunlar 88/8889 sayılı BKK ile vergiden istisnadır), • PTT İşletme Genel Müdürlüğü ve radyo ve televizyon kurumları (ticari, sınai, zirai ve mesleki faaliyet kapsamındaki işlemleri dolayısıyla mükelleftirler). • Her türlü şans ve talih oyunlarını tertip edenler (Burada işlemlerin yaygınlığı nedeniyle ortaya çıkabilecek çok sayıda mükellef ile muhatap olmamak bakımından, mükellef bayiler değil, oyunların teşkilat müdürlükleridir).• gösteri, konser, sportif faaliyet, yarış ve yarışmaları tertipleyenler veya gösterenler, • İktisadi işletmeye dahil mal ve hakları kiraya verenler, • İsteğe bağlı mükellefiyette talepte bulunanlar (burada vergi konusuna girmeyen bazı işlemleri yapanlar, katma değer vergisinin mükellefi olacaktır). • Katma değer vergisine tabi bir işlem olmadığı veya vergiyi; fatura ve benzeri vesikalarda gösterme hakkı bulunmadığı hâlde gösteren ve vergiyi tahsil edenler (Buradaki amaç vergi adı altında para tahsil edip haksız kazanç sağlanmasını önlemektir), • Kanuna göre borçlu oldukları vergi tutarından daha yüksek bir meblağı gösteren ve tahsil edenler.

thalatın katma değer vergisine tabi tutulması, ihracatın ise vergiden istisna kılınması “varış ülkesi” prensibinin bir sonucudur.

Burada ise satış üzerinden ödenen vergiden alış üzerinden ödenen vergilerin indirilmesi söz konusudur. Bu işlem neticesinde arta kalan miktar ise o aşamada ödenecek katma değer vergisini ifade eder.

Burada sermaye mallarının değil, amortismanının matrahtan düşülmesine izin verilmektedir. Böylece gayrisafi hasıla tipinin neden olduğu sermaye mallarının çifte vergilendirilmesi sorunu, bir ölçüde önlenmektedir.

Burada vergi, doğrudan “katma değer” üzerinden hesaplanmaktadır. Katma değer ise ya faktör ödemeleri toplanarak (toplama yöntemi) ya da satışlardan alışlar düşülerek (çıkarma yöntemi) bulunur.