ÖZEL VERGİ HUKUKU I

Gelir vergisi kapsamına giren yedi gelir unsurundan biri ücrettir. Ücret emekten elde edilen gelirlerdir. Yani bu gelir unsurları emek karşılığı elde edilmekte ya da emek ağırlıklı olarak yürütülen faaliyetlerden doğmaktadır.

Ücret GVK’nin 61. maddesinde işverene tabi ve belirli bir iş yerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve
para ile temsil edilebilen menfaatler olarak tanımlanmıştır.

Dolayısıyla ücret geliri, ücret olarak gelir vergisine tabidir.

GVK’da yer alan ücret tanımından hareketle ücretin unsurları aşağıdaki gibi açıklanabilir.
• Ücretli ya da hizmet erbabı işverene tabi olarak çalışmaktadır. 
• Ücretli belirli bir iş yerine bağlı olarak çalışmaktadır. İş yerine bağlılıktan kasıt, fiziksel anlamda bir bağlılık (mutlak süratte iş yerinde çalışmak) değil, işverenin emir ve talimatları doğrultusunda çalışmak ve sonuçların işverene bildirilmesidir.
• Yapılacak ödemeler hizmet karşılığı olmalıdır. Söz konusu hizmet, fikrî ya da bedeni bir hizmet olabilir. Ücretten söz edebilmek için bir hizmet akdi ile bağlı olmak gerekmektedir.
• Ücret ödemeleri hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatler şeklinde olabilir. 

• Ücret ödemeleri; ödenek, tazminat, kasa tazminatı (mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında yapılabilir veya bir ortaklık ilişkisi niteliğinde olmamak şartıyla kazancın belli bir yüzdesi şeklinde belirlenmiş olabilir.

Ücretler kural olarak gerçek usulde vergilendirilmekte; bu kapsamda işveren tarafından ücretin safi tutarı üzerinden GVK’nin 103. maddesinde yer alan vergi tarifesi çerçevesinde hesaplanan vergi tevkif yoluyla kesilerek vergi dairesine ödenmektedir. Bazı ücretliler ise, diğer ücretli sayılarak gelir vergisine tabi tutulmaktadır.

Ücretin gerçek ve safi değeri işveren tarafından verilen para ve ayınlarla sağlanan menfaatler toplamından aşağıdaki indirimler yapıldıktan sonra kalan miktardır.

Serbest meslek kazancı GVK’nin 65. maddesinde tanımlanmıştır. Buna göre her türlü serbest meslek faaliyetinden doğan kazançlar serbest meslek kazancıdır. Serbest meslek faaliyeti ise; sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmî veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır.

Ücret GVK’nin 61. maddesinde işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve
para ile temsil edilebilen menfaatler olarak tanımlanmıştır.

Serbest meslek kazancı GVK’nin 65. maddesinde tanımlanmıştır. Buna göre her türlü serbest meslek faaliyetinden doğan kazançlar serbest meslek kazancıdır. Serbest meslek faaliyeti ise; sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmî veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır.

GVK'nun 66/2 md. aşağıda sayılan kişilerin serbest meslek erbabı sayıldıkları belirtilmiştir. 

• Gümrük komisyoncuları, borsa ajan ve acentaları, noterler, noterlik görevini ifa ile mükellef olanlar;
• Bizzat serbest meslek erbabı tarifine girmemekle beraber serbest meslek erbabını bir araya getirerek teşkilat kurmak veya bunlara sermaye temin etmek suretiyle veya diğer yollarla serbest meslek kazancından pay alanlar;
• Serbest meslek faaliyetinde bulunan kollektif ve adi şirketlerde ortaklar, adi komandit şirketlerde komanditeler;
• Dava vekilleri, müşavirler, kurumlar ve tüccarlarla serbest meslek erbabının ticari ve mesleki işlerini takip edenler ve konser veren müzik sanatçıları;
• VUK’un 155. maddesinde belirtilen ve yukarıda açıklanmış olan şartlardan en az ikisini taşıyan ebe, sünnetçi, sağlık memuru, arzuhalci,
rehber gibi mesleki faaliyette bulunanlar.

Kitap yazarları ise telif kazancı kapsamında değerlendirilmektedir.

Serbest meslek faaliyeti; şahsi mesainin, ilmî ve mesleki bilginin, uzmanlığın ön planda olduğu, sermayenin ikinci planda kaldığı; şahsi sorumluluk altında yürütülen ve ticari mahiyette olmayan faaliyetlerdir ve bu faaliyetlerden elde edilen kazanç, serbest meslek kazancıdır.

Serbest meslek kazancı esas olarak hasılattan giderler düşülmek yoluyla (yani gerçek usulde) tespit edilmekle birlikte, GVK’nin 67/9. maddesi gereğince bazı dar mükellefiyete tabi serbest meslek erbabı için götürü gider usulünü tercih etme imkanı tanımıştır.

İstisna kapsamına; şiir, hikâye, roman, makale, bilimsel araştırma ve incelemeleri, bilgisayar yazılımı, röportaj, karikatür, fotoğraf, film, video band, radyo ve televizyon senaryo ve oyunu gibi eserleri gazete, dergi,
bilgisayar ve internet ortamı, radyo, televizyon ve videoda yayınlamak veya kitap, CD, disket, resim, heykel ve nota hâlindeki eserleri ile ihtira beratları girmektedir. Belirtilen eserlerin satılması veya bunlar üzerindeki mevcut hakların devir ve temlik edilmesi veya kiralanması suretiyle elde edilen hasılat gelir vergisinden istisna tutulmuştur. Eserlerin yayın, temsil, icra ve sergileme gibi yollarla değerlendirilmesi karşılığında alınan bedel ve ücretler de istisna kapsamına girmektedir. Kazancın arızi olarak elde edilmesi istisna hükmünün uygulanmasına engel oluşturmamaktadır.

GVK’da yer alan ücret tanımından hareketle ücretin unsurları aşağıdaki gibi açıklanabilir.
• Ücretli ya da hizmet erbabı işverene tabi olarak çalışmaktadır. GVK’nin 62. maddesinde iş verenler, hizmet erbabını işe alan, emir ve talimatları dahilinde çalıştıran gerçek ve tüzel kişiler olarak tanımlanmıştır. Ayrıca GVK’nin 61. maddesinde sayılan ödemeleri yapanlar GVK’de yazılı ödevleri
yerine getirmek bakımından işveren hükmündedir.
• Ücretli belirli bir iş yerine bağlı olarak çalışmaktadır. İş yerine bağlılıktan kasıt, fiziksel anlamda bir bağlılık (mutlak süratte işyerinde çalışmak) değil, işverenin emir ve talimatları doğrultusunda çalışmak ve sonuçların işverene bildirilmesidir.
• Yapılacak ödemeler hizmet karşılığı olmalıdır. Söz konusu hizmet, fikrî ya da bedeni bir hizmet olabilir. Ücretten söz edebilmek için bir hizmet akdi ile bağlı olmak gerekmektedir.
• Ücret ödemeleri hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatler şeklinde olabilir. Ücretli ya da hizmet erbabı ekonomik ya da mali bir riske maruz bulunmamaktadır ve
işletme zarar etse bile ücret ödenmelidir.

Gerçek usulde tespit edilen ücretin gayrisafi tutarı, hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatler toplamıdır.

Ücretin gerçek ve safi değeri işveren tarafından verilen para ve ayınlarla sağlanan menfaatler toplamından aşağıdaki indirimler yapıldıktan sonra kalan miktardır. OYAK vb. Kamu Kurumları İçin Yapılan Kesintiler, Emekli Aidatı ve Sosyal Sigorta Primleri, Hayat Sigortası Primleri ve Şahıs Sigortası
Primleri, İşçi Sendikalarına Ödenen Aidatlar, Engellilik İndirimi, Asgari Geçim İndirimi, İşsizlik Sigortası Primleri.

GVK’nin 95. maddesinde göre aşağıda belirtilen hizmet erbabının ücretleri hakkında vergi tevkif usulü uygulanmaz ve bunların yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekir.
• Ücretlerini yabancı bir memleketteki işverenden doğrudan doğruya alan hizmet erbabı;
• GVK’nin 16. maddesinde yer alan ücret istisnasından faydalanmayan yabancı elçilik ve konsolosluk memur ve hizmetlileri;
• Maliye Bakanlığınca yıllık beyanname ile bildirilmesinde zorunluluk görülen ödemeler.

GVK’da yer alan ücret tanımından hareketle ücretin unsurları aşağıdaki gibi açıklanabilir.

Cevabımız C seçeneğidir.

Kaynakta tevkifat yoluyla kesilen vergiler, işveren tarafından kesintinin yapıldığı ayı izleyen ayın 23. günü akşamına kadar ilgili vergi dairesine muhtasar beyanname ile beyan edilir ve 26. günü akşamına kadar ödenir. (VUK 115-2019-5 sayılı sirküler ile beyanname verme süresi ödeme süresi sonuna kadar uzatılmıştır).

Emekli sandıkları ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun geçici 20. maddesinde belirtilen sandıklara ödenen aidat ve primler ücretin gayrisafi tutarından indirilmektedir. Emekli aidatı, emeklilik hakkı tanınan hizmet erbabının ücretinden kesilen paralar veya onun adına emekli sandığına yapılan ödemeler iken; sigorta primleri, hizmet erbabının hastalık, kaza, analık, ihtiyarlık gibi hâllerde ihtiyaçlarını ve geçimini sağlamak amacıyla yapılan sigortalar için Sosyal Güvenlik Kurumuna veya emekli sandıklarına yapılan ödemelerdir. Sosyal güvenlik hizmetlerinden yararlanabilmek için yapılacak prim ödemesinin oranı %14 olarak belirlenmiştir. Cevabımız E seçeneğidir.

GVK’nin 64. maddesine göre aşağıda açıklanan hizmet erbabı diğer ücretli sayılmaktadır.

Cevabımız A seçeneğidir.

GVK’nın 118. maddesine göre diğer ücretlerin vergisi;

Cevabımız B seçeneğidir.

GVK’nin 15. maddesinde diplomat muaflığı düzenlenmiş olup, buna göre yabancı devletlerin Türkiye’de bulunan elçi, maslahatgüzar ve konsolosları (Fahri konsoloslar hariç) ile elçilik ve konsolosluklara mensup olan ve o memleketin uyrukluğunda bulunan memurları, Türkiye’de resmîbir göreve memur edilenler bu sıfatlarından dolayı ve karşılıklı olmak şartıyla gelir vergisinden muaftırlar. Bu muaflığın menkul sermaye iradı üzerinden tevkif suretiyle alınan vergiye etkisi bulunmamaktadır. Cevabımız C seçeneğidir.