ÖZEL VERGİ HUKUKU I

Kaynağı ne olursa olsun, belli bir dönemde bir kişinin gerçekleştirdiği tüketimindeki ve servetindeki artışlara veya azalışlara sebep olan tüm gelirler,
safi artış teorisine göre gelir olarak değerlendirilmektedir. Dolayısıyla gelir aşağıdaki gibi formüle edilebilir (Şenyüz, Yüce, Gerçek, 2019: 4).
Gelir= Tüketim +/- Servetteki değişim
ya da
Gelir= Dönem içi tüketim + (Dönem sonu servet değeri – Dönem başı servet değeri)

Kaynak teorisine göre gelirin süreklilik arz etmesi gerekmektedir. Süreklilik arz etmeyen gelirler gelir kapsamında yer almaz. Bu nedenle, bağış, miras, şans oyunları gelirleri vs. kaynak teorisine göre gelir kapsamında değerlendirilmez. Zira burada üretime faktör arz etmeksizin bir takım değerler elde edilmektedir, iktisadi değerlerin el değiştirmesi bir ekonomik faaliyete bağlı değildir (Aksoy,
2010: 150).

Sedüler gelir vergisi; bir vergilendirme döneminde mükelleflerin çeşitli kaynaklardan elde ettikleri gelirlerin ayrı ayrı vergilendirildiği sistemdir. Üniter gelir vergisi; mükelleflerin bir vergilendirme döneminde çeşitli kaynaklardan elde ettikleri gelirlerin toplanarak toplam üzerinden vergilendirilmesidir. Birleşik (karma) gelir vergisi ise, gelir unsurlarının önce ayrı ayrı (sedül bazında), daha sonra toplam üzerinden vergilendirilmesidir.

Menkul sermaye iratları; sahibinin ticari, zirai ve mesleki faaliyeti dışında nakdî sermaye veya para ile temsil edilebilen değerlerden oluşan sermaye dolayısıyla, elde ettiği kar payı, faiz, kira ve benzeri iratlardır (GVK md. 75).

GVK’nın 4/2. maddesine göre de bir takvim yılı içinde Türkiye’de devamlı olarak altı aydan fazla oturanlar Türkiye’de yerleşmiş sayılmaktadır. Ayrıca geçici ayrılmalar Türkiye’de oturma süresini kesmez. Anlaşılacağı üzere tam mükellefiyete tabi olabilmek için Türkiye’de devamlı oturma süresinin altı aydan fazla olması gerekmektedir ve altı aylık sürenin bir takvim yılı içinde olması gerekmektedir. Yani, altı aylık devamlı oturma süresinin hesabında her bir takvim yılı içinde geçen süre ayrı ayrı dikkate alınmaktadır. Bu açıdan örneğin 1 Eylül tarihinden izleyen yılın 31 Mart tarihine kadar Türkiye’de oturan bir kişi ilk yıl dört ay Türkiye’de oturduğundan tam mükellefiyete tabi olmazken, ikinci yılda da üç ay Türkiye’de oturduğundan tam mükellefiyete tabi olmamaktadır. Ancak 1 Mayıs tarihinden izleyen yılın 31 Mart tarihine kadar Türkiye’de oturan kişi ilk yıl için yedi ay Türkiye’de oturduğundan tam mükellefiyete tabi olacak; ikinci yıl için ise süre altı aydan kısa olduğundan tam mükellefiyetten çıkacaktır.

Vergiye Tabi Gelirin Yıllık Olmasının İstisnaları
Gelir vergisinde vergilendirme dönemi ilke olarak bir takvim yılı olmakla birlikte, bazı durumlarda bu ilkeden sapmalarla ya da bu ilkenin istisnası sayılabilecek durumlarla karşılaşılmaktadır. Bu açıdan;
• Yıllara yaygın inşaat ve onarım işleri,
• Peşin tahsil olunan kiralar,
• Yabancı ülkelerde elde edilen kazanç ve iratlar,
• Zararların karlarla takas veya mahsubu,
vergilendirme döneminde bir takvim yılının istisnalarını oluşturmaktadır.

Ülkemizde hâlen yürürlükte bulunan Gelir Vergisi Kanunu 1.1.1961 tarihinden beri uygulanmaktadır.

Ancak Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde ilk uygulama “Temettü Vergisi” adıyla 1863 yılında başlamıştır. Başarılı sonuçlar alınamaması üzerine, 1907 ve 1914 yıllarında yapılan değişikliklerle uygulama sürdürülmeye çalışılmış; buna rağmen
Birinci Dünya Savaşı’nın etkileri nedeniyle yine başarılı olunamamıştır.

Ülkemiz gelir vergisinde üniter sistem geçerlilik taşımaktadır.

Gelir vergisi ilk kez İngiltere'de uygulanmaya başlanmıştır

Türkiye'de modern anlamda gelir vergisine 1950 tarihinde geçilmiştir.

Kaynak teorisine göre Gelir üretim faktörlerinin  tek başlarına veya birlikte üretim faaliyeti içinde kullanılması sonucu ortaya çıkan değerlerdir.

Tarım/hayvancılıkla uğraşan bir kişinin ürettiği bir ürünü kendinin tüketmesi durumunda da o kişinin gelir elde ettiğini varsayan gelir teorisi kaynak teorisidir?

Miras, bağış, yardım ve şans oyunlarından elde edilen ikramiyeleri de gelir kapsamında değerlendiren gelir teorisi safi artış teorisidir.

Türk vergi sisteminde safi artış teorisine dayanan  gelir unsuru diğer kazanç ve iratlardır

Bir vergilendirme döneminde mükelleflerin çeşitli kaynaklardan elde ettikleri gelirlerin ayrı ayrı vergilendirildiği gelir vergisi sistemi sedüler gelir vergisidir.

Türkiye'de uygulanan gelir vergisi sistemi üniter sistemdir.

vergilendirme dönemi bir takvim yılıdır.

Gelirin nakden veya ayni olarak sahibinin mal varlığına dahil olmasını temel alan esas tahsil esasıdır