ÖZEL VERGİ HUKUKU I

Safi Tutar: Gelirin gayrisafi tutarından, o gelirin elde edilmesi için yapılan giderler düşüldükten sonra kalan tutardır.

Motorlu taşıtlar vergisi servet üzerinden alınan vergilerdendir.

Emlak vergisi ve motorlu taşıtlar vergisi servet üzerinden alınan vergilerdir.

Gelir üzerinden alınan vergiler ve servet üzerinden alınan vergiler dolaysız vergiler iken, harcamalar üzerinden alınan vergiler dolaylı vergilerdir

Gelir vergisinde elde etme bakımından bazı gelirler için tahsil esası (serbest meslek kazançları ve gayrimenkul sermaye iratları) kabul edilmişken, bazı gelirler için (ticari kazançlar ve gerçek usulde tespit edilen zirai kazançlar) tahakkuk esası kabul edilmiştir.

Alman iktisatçı Friedrich von Herman tarafından 1832 yılında ortaya konulan kaynak teorisine göre gelir; üretim faktörlerinin (emek, sermaye, doğal kaynaklar ve girişim) tek başlarına veya birlikte üretim faaliyeti içinde kullanılması sonucu ortaya
çıkan değerlerdir

Safi artış teorisine göre; kaynağı ne olursa olsun, belli bir dönemde kişinin tüketimi ve servetindeki net artış gelir olarak değerlendirilmektedir.

GVK’nin 1. maddesine göre gerçek kişilerin gelirleri gelir vergisine tabidir. Gelir, “bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır”. Hüküm incelendiğinde gelir kavramının daha önce açıklanmış olan dar ve geniş anlamda gelir kavramını kapsayacak şekilde, kaynak teorisi ve safi artış teorisine göre dikkate
alındığı görülmektedir.

GVK’de yer alan gelir tanımından anlaşılacağı
üzere gelirin özellikleri (nitelikleri);
• Şahsilik,
• Yıllık olması,
• Elde edilmiş olması,
• Genel olması,
• GVK’de yer alan kazanç ve iratlardan oluşması,
• Gerçek olması,
• Safi olmasıdır.

Modern anlamda gelir vergisine geçiş oldukça eski tarihlere uzanmaktadır. Dünyada ilk kez 18. yüzyılın sonlarında İngiltere’de uygulanmaya başlanan gelir vergisi, diğer ülkelere de yayılmıştır. İngiltere’de 1799, İsviçre’de 1840, Almanya’da 1891, Fransa’da 1914, Amerika Birleşik Devletleri’nde 1913, ülkemizde ise 1950 yılında modern anlamda gelir vergisine geçilmiştir (Turhan, 1998: 110). Ancak Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde ilk uygulama “Temettü Vergisi” adıyla 1863 yılında başlamıştır.

Modern anlamda gelir vergisine geçiş oldukça eski tarihlere uzanmaktadır. Dünyada ilk kez 18. yüzyılın sonlarında İngiltere’de uygulanmaya başlanan gelir vergisi, diğer ülkelere de yayılmıştır. İngiltere’de 1799, İsviçre’de 1840, Almanya’da 1891, Fransa’da 1914, Amerika Birleşik Devletleri’nde 1913, ülkemizde ise 1950 yılında modern anlamda gelir vergisine geçilmiştir.

Sedüler gelir vergisi; bir vergilendirme döneminde elde edilen gelir unsurlarının her birinin birleştirilmeden, birbirinden bağımsız ve ayrı ayrı olarak değişik tarifelere göre vergilendirilmesini ifade etmektedir. Bu sistemde vergiye tabi tutulacak gelirler ayrı ayrı belirlenip, toplamları alınmaksızın ve genellikle tek oran üzerinden vergilendirilmektedir (Akdoğan, 2019: 268).

Mükelleflerin yeni işe başlamaları, ölüm, iflas ve işi terk gibi nedenlerle, eğer bir takvim yılı olan 12 aydan daha az bir süre faaliyet gösterilmiş ise, vergilendirme dönemi, aynı takvim yılı içinde geçen 12 aydan daha kısa süreli zaman aralığıdır. Faaliyet gösterilen sürelerin her biri kıst hesap dönemi olarak dikkate alınacak ve gelir ilgili olduğu yılın
geliri sayılacaktır.

Haksız kazanç Dar Mükellefiyette Kazancın Türkiye’de Elde Edilmiş Olmasının Esasları arasında yer almaz.

Gelir vergisinde vergilendirme dönemi ilke olarak bir takvim yılı olmakla birlikte, bazı durumlarda bu ilkeden sapmalarla ya da bu ilkenin istisnası sayılabilecek durumlarla karşılaşılmaktadır. Bu açıdan;
• Yıllara yaygın inşaat ve onarım işleri,
• Peşin tahsil olunan kiralar,
• Yabancı ülkelerdeeldeedilen kazanç veiratlar,
• Zararların karlarla takas veya mahsubu,
vergilendirme döneminde bir takvim yılının istisnalarını oluşturmaktadır.

Adi ortaklığın faaliyet alanı ziraat ise, elde edilen gelir zirai kazanç kapsamında gelir vergisine tabi tutulacaktır.

Dar mükellefiyet, Türkiye’de yerleşik olmayan, fakat gelirinin bir kısmını Türkiye’de elde eden kişilerin bu gelirlerini kapsayan mükellefiyet şekli olup; burada ikametgâh ve tabiyet esasından farklı olarak mülkilik (yersellik) esası benimsenmekte ve Türkiye’de elde edilen kazanç ve iratlar vergilendirmeye esas alınmaktadır (Maliye Hesap Uzmanları Derneği, 2019: 3). Yani bu kişiler sadece Türkiye’de elde ettikleri kazanç ve iratları üzerinden gelir vergisine tabi tutulmaktadır.

Kaynak teorisine göre gelirin süreklilik arz etmesi gerekmektedir. Süreklilik arz etmeyen gelirler gelir kapsamında yer almaz. Bu nedenle, bağış, miras, şans oyunları gelirleri vs. kaynak teorisine göre gelir kapsamında değerlendirilmez. Zira burada üretime faktör arz etmeksizin bir takım değerler elde edilmektedir, iktisadi değerlerin el değiştirmesi bir ekonomik faaliyete bağlı değildir (Aksoy, 2010: 150).

Türkiye’de üniter gelir vergisi uygulanmaktadır. Gelir unsurları toplanmakta ve toplam matraha artan oranlı gelir vergisi tarifesi uygulanmaktadır.

GVK’de yer alan gelir tanımından anlaşılacağı üzere gelirin özellikleri (nitelikleri); • Şahsilik, • Yıllık olması, • Elde edilmiş olması, • Genel olması, • GVK’de yer alan kazanç ve iratlardan oluşması, • Gerçek olması, • Safi olmasıdır.