Gelir Vergisinde Toplama, Beyan, Verginin Tarhı ve Ödenmesi

GVK’nin 84. maddesinde gelir vergisi beyanlarının yıllık beyanname, muhtasar beyanname ve münferit beyanname ile yapılacağı belirtilmiştir. Yıllık beyanname, çeşitli kaynaklardan bir takvim yılı içinde elde edilen kazanç ve iratların bir araya getirilip toplanmasına ve bu suretle hesaplanan gelirin vergi dairesine bildirilmesine mahsustur. Beyanname çeşitlerinden muhtasar beyanname, işverenler veya vergi tevkifatı yapan diğer kişiler tarafından kesilen vergilerin matrahları ile birlikte, toplu olarak vergi dairesine bildirilmesine mahsustur. Münferit beyanname ise dar mükellefiyete tabi olanların yıllık beyanname ile bildirmek zorunda olmadıkları kazanç ve iratlardan, vergisi tevkif suretiyle alınmamış olanların bildirilmesine mahsustur. 

Dar mükellefiyette, tamamı Türkiye’de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan; ücretler, serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile diğer kazanç ve iratlar için yıllık beyanname verilmeyecek, diğer gelirler için beyanname verilmesi hâlinde de bu gelirler beyannameye dahil edilmeyecektir.

GVK’nin 90. maddesine göre gelir vergisi ile diğer şahsi vergiler ve her ne şekilde olursa olsun vergi cezaları ve para cezaları, Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkındaki Kanun hükümlerine göre ödenen cezalar, gecikme zamları ve faizler gelir vergisinin matrahından ve gelir unsurlarından indirilmez. Ayrıca VUK hükümlerine göre ödenen gecikme faizleri, vergi matrahından ve gelir unsurlarından indirilmez. 

Gelir vergisine tabi gelirler, 2019 yılı için, 18.000 TL’ye kadar % 15, 40.000 TL’nin 18.000 TL’si için 2.700 TL, fazlası % 20, 98.000 TL’nin 40.000 TL’si için 7.100 TL, (ücret gelirlerinde 148.000 TL’nin 40.000 TL’si için 7.100 TL), fazlası % 27, 98.000 TL’den fazlasının 98.000 TL’si için 22.760 TL, (ücret gelirlerinde 148.000 TL’den fazlasının 148.000 TL’si için 36.260 TL), fazlası % 35 oranında vergilendirilir.

GVK’nin 92. maddesine göre bir takvim yılına ait beyanname izleyen yılın Mart ayının başından 25. günü akşamına kadar, gelirin sadece basit usulde tespit edilen ticari kazançlardan ibaret olması halinde izleyen yılın Şubat ayının başından 25. günü akşamına kadar, tam mükellefiyette vergiyi tarha yetkili vergi dairesine, dar mükellefiyette Türkiye’de vergi muhatabı mevcutsa onun Türkiye’de oturduğu yerin, Türkiye’de vergi muhatabı yoksa iş yerinin, iş yeri birden fazla ise bu işyerlerinden herhangi birisinin bulunduğu yer vergi dairesine verilir veya taahhütlü olarak posta ile gönderilir.

GVK’nin mükerrer 120. maddesine göre; gerçek usulde vergilendirilen ticari kazanç sahipleri ile serbest meslek erbabı geçici vergi ödemek zorundadırlar. Buna göre;
• Bilanço esasına tabi ticaret erbabı,
• İşletme hesabı esasına tabi ticaret erbabı,
• Serbest meslek erbabı,
geçici vergi uygulamasına tabidirler. Ayrıca ticari ve mesleki kazanç elde eden ve bu kazançlarını yıllık beyanname ile beyan etmek durumunda olan dar mükellefiyete tabi gerçek kişiler de geçici vergi ödeyeceklerdir.

Vergi tevkifatı yapmaya mecbur olanlar bir ay içinde yaptıkları ödemeler veya tahakkuk ettirdikleri karlar ve iratlar ile bunlardan tevkif ettikleri vergileri ertesi ayın 23. günü akşamına kadar, ödeme veya tahakkukun yapıldığı yerin bağlı olduğu vergi dairesine bildirmek zorundadırlar. Yıl sonlarında tahakkuk ettirilen mevduat faizlerinden kesilecek vergilerin bildirilmesi için bu süre bir ay uzatılır. Zirai ürün bedelleri üzerinden tevkifat yapanlar hariç olmak üzere, çalıştırdıkları hizmet erbabı sayısı 10 ve daha az olanlar, GVK’nin 94. maddesine göre yapacakları tevkifatla ilgili muhtasar beyannamelerini, bağlı bulundukları vergi dairesine önceden bildirmek şartıyla her ay yerine Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylarının 23. günü akşamına kadar verebilirler. 

Kazanç ve iratlardan serbest meslek faaliyetlerine ilişkin olanların beyannamelerinin bu faaliyetlerin sona erdiği, bu kazanç dışındaki diğer kazanç ve iratlarla ilgili beyannamelerin ise bu kazanç ve iratların iktisap olunduğu tarihten itibaren 15 gün içinde ilgili vergi dairesine verilmesi gerekmektedir. Geliri telif ve patent haklarının satışından ibaret olan ve tamamı üzerinden tevkif suretiyle gelir vergisi ödemiş bulunan dar mükellefiyete tabi kimselerin bu gelirleri için münferit beyanname vermeleri ihtiyaridir.

Gayrimenkullerin elden çıkarılmasından doğan diğer kazanç ve iratlara ilişkin münferit beyanname, gayrimenkulün bulunduğu yerin vergi dairesine verilir. Menkul malların ve hakların elden çıkarılmasından doğan diğer kazanç ve iratlara ilişkin münferit beyanname, mal ve hakların Türkiye’de elden çıkarıldığı yerin vergi dairesine verilir.

Vergi tevkifatı (stopaj ya da verginin kaynakta kesilmesi); vergi konusunun, hak sahibine intikalinden önce vergisinin hesaplanması ve kaynakta vergilendirilmesidir. Vergi tevkifatında, bu kısım düşüldükten ve varsa gerekli indirimlerden sonra kalan miktar hak sahibine verilmekte, kesilmiş olan vergi, vergi sorumlusu tarafından vergi dairesine yatırılmaktadır.

Vergi tevkifatının olumlu yönleri; verginin, gelirin elde edildiği döneme en yakın zamanda tahsilini sağlaması, vergilemenin maliyetlerini azaltması, vergi kayıp ve kaçaklarını azaltması ve konjonktürel dalgalanmalara karşı bir araç olması şeklinde sıralanabilir. Vergi tevkifatının olumsuz yönleri ise; nesnel nitelikte olması, üniter vergilemeye ters düşmesi, artan oranlılığı anlamsız hâle getirmesi, vergilemede adalet ve eşitlik ilkelerine aykırılıklar taşıması, vergi bilincinin oluşumuna engel olması, uygulama alanını sınırlı olması, tamamlayıcı tedbirlere ihtiyaç göstermesi şeklinde sıralanabilir.

Kamu idare ve müesseseleri, iktisadi kamu müesseseleri, sair kurumlar, ticaret şirketleri, iş ortaklıkları, dernekler, vakıflar, dernek ve vakıfların iktisadi işletmeleri, kooperatifler, yatırım fonu yönetenler, gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan ticaret ve serbest meslek erbabı, zirai kazançlarını bilanço veya zirai işletme hesabı esasına göre tespit eden çiftçiler nakden veya hesaben ödeme yaptıkları sırada tevkifat yapmak zorundadırlar.

Geçici vergi, verginin tahsilatının hızlandırılması amacıyla uygulanan, gerçek usule tabi ticari kazanç sahipleri ve serbest meslek erbabının cari vergilendirme döneminin üçer aylık kazançları üzerinden ödenen ve yıllık beyanname üzerinden hesaplanan vergiden mahsup edilen vergidir.

Geçici vergi dönemleri GVK’nin mükerrer 120. maddesinde, ilgili hesap döneminin üçer aylık
dönemleri olarak belirlenmiştir.  Buna göre hesap dönemi bir takvim yılı olanlar açısından 1. dönem Ocak – Şubat – Mart aylarını; 2. dönem Nisan – Mayıs – Haziran aylarını 3. dönem Temmuz – Ağustos – Eylül aylarını ve 4. dönem Ekim – Kasım – Aralık aylarını kapsamak üzere dört geçici vergi dönemi söz konusudur.

GVK’nin mükerrer 120. maddesine göre hesaplanan geçici vergi, üç aylık dönemi izleyen ikinci ayın ondördüncü günü akşamına kadar bağlı olunan vergi dairesine beyan edilir ve on yedinci günü akşamına kadar ödenir.

Mal alım ve satımı ve hizmet ifası dolayısıyla vergi kesintisi yapmak ve vergi dairesine yatırmak zorunda olanların, bu yükümlülükleri yerine getirmemeleri halinde verginin ödenmesinden, alım satıma taraf olanlar, hizmetten yararlananlar ve aralarında doğrudan veya hısımlık nedeniyle ya da sermaye, organizasyon veya yönetimine katılmak veya menfaat sağlamak suretiyle dolaylı olarak ilişkide bulunduğu tespit olunanlar müteselsilen sorumludurlar. Ancak bu müteselsilen sorumluluk mal üreten çiftçiler ile nihai tüketiciler için söz konusu değildir.

Münferit beyannamede; mükellefin adı ve soyadı, varsa unvanı ile adresi ve bağlı bulunduğu vergi dairesi ile mükellef hesap numarası; beyanname mükellef adına Türkiye’de başka bir kimse tarafından verilmişse, beyannameyi verenin adı ve soyadı, varsa unvanı ile adresi; muamelenin yapıldığı tarih veya tarihler; elde edilen kazançların nev’i; elde edilen kazançların tutarının gösterilmesi gerekmektedir.

Gelir vergisi, mükellefin ikametgâhının bulunduğu mahal vergi dairesince tarh edilir. Ancak;
• İş yeri ve ikametgâhı ayrı vergi daireleri bölgesinde bulunan mükelleflerin vergileri, Hazine ve Maliye Bakanlığınca uygun görüldüğü takdirde ve mükellefe de önceden bildirmek şartıyla iş yerinin bulunduğu;
• Diğer ücretlerle, gezici olarak çalışanların ticaret ve serbest meslek kazançlarının vergileri, bu ücret ve kazanç sahiplerinin ikametgahlarının bulunduğu yerin vergi dairesince tarh edilmemişse, faaliyetlerini icra ettikleri;
• Dar mükellefiyete tabi olanların vergileri, beyannamelerini vermeye mecbur oldukları; yerin vergi dairesince tarh olunur

GVK’nin 94. maddesi gereğince yapılan vergi tevkifatı, vergi kesenler tarafından beyanname verecekleri ayın 26. günü akşamına kadar bağlı bulundukları vergi dairesine ödenmektedir (GVK md. 119).

GVK’nin 117. maddesine göre;
• Şubat ayı içerisinde verilmesi gereken beyanname ile bildirilen gelir üzerinden tahakkuk ettirilen gelir vergisi Şubat ve Haziran aylarında;
• Mart ayı içerisinde verilmesi gereken beyanname ile bildirilen gelir üzerinden tahakkuk ettirilen gelir vergisi Mart ve Temmuz aylarında; olmak üzere iki eşit taksitte ödenir.