Gayrimenkul Sermaye İratları, Menkul Sermaye İratları ve Diğer Kazanç ve İratlar

Gayrimenkul ya da gayrimenkul mallar, bir yerden bir yere taşınması olanaksız olan mallardır. Medeni Kanun’a göre gayrimenkul (taşınmaz) mülkiyetinin konusunu yerinde sabit olan şeyler oluşturmaktadır. Bunlar ise; arazi, tapu kütüğünde ayrı sayfaya kaydedilen bağımsız ve sürekli haklar ve kat mülkiyeti kütüğüne kayıtlı bağımsız bölümlerdir.

İrtifak hakkı; bir gayrimenkul üzerinde, diğer bir gayrimenkul veya kişi lehine kurulan sınırlı bir ayni haktır.

GVK’nin 71. maddesine göre gayrimenkul sermaye iradında safi irat, gayrisafi hasılattan iradın sağlanması ve idamesi için yapılan giderler indirildikten sonra kalan müspet farktır.

Emsal kira bedeli esası, gayrimenkul sermaye iradı sahipleri açısından elde edilen gelirin gerçeğe uygun biçimde beyan edilmesini sağlamak amacıyla getirilmiş bir vergi güvenlik (otokontrol) müessesesidir. Bina ve arazide vergi değerinin %5’i diğer mal ve haklarda maliyet bedelinin %10’udur.

Bina ve arazide emsal kira bedeli, yetkili özel mercilerce veya mahkemelerce takdir veya tespit edilmiş kirası, bu suretle tak- dir veya tespit edilmiş kira mevcut değilse VUK’a göre belirlenen vergi değerinin % 5’idir.Diğer mal ve haklarda emsal kira bedeli, bu mal ve haklarının maliyet bedelinin, bu bedel bilinmiyorsa, VUK’un servetlerin değerlendirilmesi hakkındaki hükümlerine göre belirlenen değerlerinin % 10’udur.

Bazı durumlarda emsal kira bedeli esası uygu- lanmamaktadır. Bu durumlar aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:

• Boş kalan gayrimenkullerin korunması amacıyla bedelsiz olarak başkalarının ikametine bırakılması;

• Binaların mal sahiplerinin usul, füru veya kardeşlerinin ikametine tahsis edilmesi (Usul, füru ve kardeşlerden her birinin ikametine birden fazla konut tahsis edilmiş ise bu konutların yalnız birisi hakkında emsal kira bedeli hesaplanmaz. Kardeşler evli ise eşlerden sadece biri için emsal kira bedeli hesaplanmaz.);

• Mal sahibi ile birlikte akrabaların da aynı evde veya dairede ikamet etmesi;

• Genel bütçeye dahil daireler ve katma bütçeli idareler, il özel idareleri ve belediyeler ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarınca yapılan kiralamalar.

Gayrimenkul sermaye iratları istisnası GVK’nin 21. maddesinde düzenlenmiş olup, sadece konut (mesken) kiralarına yöneliktir. Dolayısıyla konut ya da mesken kirası istisnası şeklinde ifade edilebilir. VK’nin 21. maddesine göre binaların mesken olarak kiraya verilmesinden bir tak- vim yılı içinde elde edilen hasılatın 2019 yılı için 5.400 lirası gelir vergisinden istisna tutulmaktadır.

Bu gelirin istisnaya konu edilip edilmeyeceğinin tespiti bakımından mükellefin elde etmiş olduğu menkul sermaye iradı, gayrimenkul sermaye iradı ve ücret geliri toplamının GVK’nin 103. maddesinde yer alan tarifenin 3. diliminde ücret gelirleri için belirlenen tutarı aşıp aşmadığına ayrıca bakılmayacaktır. Dolayısıyla Bay Ş. elde etmiş olduğu söz konusu mesken kira geliri istisna tutarının altında kaldığından, bu gelir için beyanname vermeyecektir.

Menkul ya da taşınır mallar, bir yerden başka bir yere taşınması mümkün olan mallardır. Medeni Kanun’da gayrimenkuller dışındaki mallar menkul mallar kapsamında ele alınmaktadır.

GVK’nin 75. maddesine göre sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dışında nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden oluşan sermaye dolayısıyla elde ettiği kar payı, faiz, kira ve benzeri iratlar menkul sermaye iradıdır.

• Menkul sermaye iradı, nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden meydana gelmelidir. Para ile temsil edilen değerler ise kar payı, faiz, kira ve benzeri iratlardır.
• Menkul sermaye iradı, sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dışındaki faaliyetlerden elde edilmiş olmalıdır. Nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerler sahibinin ticari, zirai ya da mesleki faaliyetlerinde de kullanılıyor ise elde edilen gelirler ticari, zirai ya da mesleki kazanç kapsamına girmektedir (GVK md. 75/3).
• Yatırılan sermaye dolayısıyla kâr payı, faiz, kira (nakit değerlerin kirası) ya da benzeri bir irat elde edilmiş olmalıdır.

GVK’nin 75. maddesinde mutlak surette menkul sermaye iradı sayılacak gelirler belirtilmiştir. Buna göre;

Her türlü hisse senetlerinin kar payları

İştirak hisselerinden doğan kazançlar

GVK’nin 78. maddesine göre safi tutarın bulunması için menkul sermaye iradından aşağıdaki giderler indirilmektedir:

• Depo etme ve sigorta ücretleri gibi menkul kıymetlerin korunması için (kiralık kasa giderleri gibi) yapılan giderler;

• Kâr payları ve faizlerin tahsil giderleri (Şir- ket toplantılarına bizzat veya vekaleten katılmak gibi sermayenin idaresi için yapılan giderler irattan indirilmez);

• Menkul kıymetler ve bunların iratları için ödenen her türlü vergi, resim ve harçlar (gelir vergisi irattan indirilmez.)

Tutarı ne olursa olsun beyan edilmeyecek menkul sermaye iratları aşağıdaki gibi sıralanmaktadır (Bkz. GİB: 2019: 3).

• GVK’nin geçici 67. maddesi kapsamında vergi kesintisine tabi tutulmuş olan;

  • _  Mevduat faizleri,

  • _  Katılım bankaları tarafından kâr ve za- rara katılma hesabı karşılığında ödenen kâr payları,

  • _  Repo gelirleri.

• Tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından ayrılmalar nedeniyle yapılan ödemelerin ve bireysel emeklilik sisteminden ayrılanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarları.

• Kurumlar vergisi mükelleflerince 31.12.1998 ve daha önceki tarihlerde sona eren hesap dönemlerinde elde edilen kazançların dağıtımı hâlinde, gerçek kişilerce elde edilen kar payları.

• Kurumların kârlarını sermayeye eklemek suretiyle gerçekleştirdikleri kâr dağıtım işlemlerinde gerçek kişi ortaklarca elde edilen kâr payları.

Tam mükellef kurumlar ve varlık kiralama şirketleri tarafından yurtdışında ihraç edilen tahvillerin;

• Vadesi 1 yıla kadar olanlardan elde edilen faizlerinden %10,

• Vadesi 1 yıl ile 3 yıl arası olanlardan elde edilen faizlerinden %7,

• Vadesi 3 yıl ile 5 yıl arası olanlardan elde edilen faizlerinden %3,

• Vadesi 5 yıl ve daha uzun olanlardan elde edilen faizlerinden %0 oranında vergi tevkifatı yapılmaktadır.

Döviz tevdiat hesaplarına yürütülen faizlerden;

• Vadesiz ve ihbarlı hesaplar ile 6 aya kadar (6 ay dahil) vadeli hesaplarda %18,

• 1 yıla kadar (1 yıl dahil) vadeli hesaplarda %15,

• 1 yıldan uzun vadeli hesaplarda %13, oranında vergi tevkifatı yapılmaktadır.

Katılım bankaları tarafından katılma hesabı karşılığında ödenen kâr paylarından;

• Vadesiz, ihbarlı ve özel cari hesaplar ile 6 aya kadar (6 ay dahil) vadeli hesaplarda %15,

• 1 yıla kadar (1 yıl dahil) vadeli hesaplarda %12,

• 1 yıldan uzun vadeli hesaplarda %10, oranında vergi tevkifatı yapılmaktadır. Tevkifat oranı 31.08.2018-30.11.2018 tarihleri arasında açılan hesaplarda sırasıyla %5-%3-%0 olarak uygulanmaktadır.

Diğer kazanç ve iratlar değer artışı kazançları ve arızi kazançlar olarak iki gruba ayrılmaktadır. Bunlardan değer artışı kazançları, bazı mal ve hakların edilen çıkarılmasından doğan kazançlar iken; arızi kazançlar devamlılık göstermeyen gelirlerdir.

GVK’nın mükerrer 80. maddesinde sayılan vergilendirilecek değer artışı kazançları, bazı mal ve hakların elden çıkarılmasından doğan kazançlardır.Bu kazançlar aşağıdaki gibi sıralanmaktadır.

Vergilendirilmeyecek değer artışı kazançları, GVK’nin 81. maddesinde aşağıdaki gibi sıralanmıştır.

• Ferdi bir işletmenin sahibinin ölümü hâlinde, kanuni mirasçılar tarafından işletmenin faaliyetine devam olunması ve mirasçılar tarafından işletmeye dahil iktisadi kıymetlerin kayıtlı değerleriyle (bilanço esasına göre defter tutuluyorsa bilançonun aktif ve pasifiyle bütün hâlinde) aynen devir alınması.

• Kazancı bilanço esasına göre tespit edilen ferdi bir işletmenin bilançosunun bir sermaye şirketine aktif ve pasifiyle bütün hâlinde devrolunması, devir alan şirketin bilançosuna aynen geçirilmesi ve devredilen ferdi işletmenin sahip veya sahiplerinin şirketten, devir bilançosuna göre hesaplanan öz sermayesi tutarında ortaklık payı alması (Bu ortaklık payını temsil eden hisse senetlerinin nama yazılı olması şarttır.).

• Kollektif ve adi komandit şirketlerin yukarıdaki şıkta belirtilen şartlar dahilinde nev’i değiştirerek sermaye şirketi hâline dönüşmesi (Kollektif ve adi komandit şirketlerin şekil değiştirerek anonim şirket hâline dönüşmesi hâlinde şekil değiştiren kollektif ve adi komandit şirketlerin ortaklarının anonim şirketteki ortaklık paylarını gösteren hisse senetlerinin nama yazılı olması şarttır.).