Ticari ve Zirai Kazançlar

Ticari kazanç GVK’nun 37. maddesinde “Her türlü ticari ve sınai faaliyetlerden doğan kazançlar ticari kazançtır.” şeklinde tanımlanmıştır.

GVK’de tanımlanmamakla birlikte; ticari faaliyet, kısaca alım – satım faaliyeti ya da alış fiyatlarından daha yüksek fiyata satış yapılarak aradaki farktan kazanç sağlamak amacıyla yapılan faaliyettir. 

Sınai faaliyet kısaca yapmak/üretmek – satmak ya da hammadde veya malların işlenerek yeni bir mal hâline getirilmesiyle ilgili faaliyetlerdir.

GVK’ye göre ticari kazançtan söz edebilmek için faaliyetin devamlılık göstermesi gerekmektedir. Faaliyetin devamlılığının en önemli belirtisi bir ticari  organizasyonun varlığıdır. Ayrıca ticari faaliyetin bağımsız olarak yürütülmesi ve kazanç sağlama hedefine yönelik olması gerekmektedir.

Ticari kazancı dolayısıyla vergiye tabi olanlar gerçek usule ya da basit usule tabi olmaktadır.

Gerçek usule tabi olanların ticari kazancı, bilanço esası veya işletme hesabı esasına göre tespit edilmektedir.

Ticari kazancı nedeniyle bilanço esasına tabi olanlar birinci sınıf tüccarlar olarak adlandırılmaktadır ve Vergi Usul Kanunu’nun 177. maddesinde bilanço esasına tabi olanlar, yani birinci sınıf tüccarlar iş hacmi, hukuki statü ya da mükellefin isteğine bağlı olarak sıralanmaktadır:

VUK’un 182. maddesine göre bilanço esasında yevmiye defteri, defteri kebir (büyük defter) ve envanter defteri (Mevcudat ve muvazene defteri) tutulur. 

Bilanço esasına göre ticari kazanç, teşebbüsteki öz sermayenin hesap dönemi sonunda ve başındaki değerleri arasındaki olumlu farktır.

Türk Ticaret Kanunu ve tek düzen hesap planına göre hazırlanan bilançolara ticari bilanço denir. 

Vergi kanunlarına göre hazırlanan bilançolara mali bilanço (vergi bilançosu) denir. 

Ticari kazancı nedeniyle işletme hesabı esasına tabi olanlar ikinci sınıf tüccarlar olarak adlandırılmaktadır ve VUK’un 178. maddesine göre 177. maddede yazılı olanların dışında kalanlar ile kurumlar vergisi mükelleflerinden işletme hesabı esasına göre defter tutmalarına Hazine ve Maliye Bakanlığınca müsaade edilenler ikinci sınıfa tabidir. Ayrıca yeniden işe başlayan tüccarlar yıllık iş hacimlerine göre sınıflandırılıncaya kadar ikinci sınıf tüccarlar gibi hareket edebilirler.

İşletme hesabı esasına tabi olanların belli şartlar altında bilanço esasına geçmeleri söz konusu olabilir. VUK’un 180. maddesine göre, işletme hesabı esasına tabi olanlar; bir hesap döneminin iş hacmi VUK’un 177. maddesinde belirtilen hadlerden %20’yi aşan bir oranda fazla olursa veya arka arkaya iki dönemin iş hacmi VUK’un 177. maddesinde belirtilen hadlere göre %20’ye kadar bir fazlalık gösterirse bu şartların gerçekleşmesini izleyen hesap döneminden başlayarak, bilanço esasına geçerler.

İşletme esasına göre ticari kazancın tespitinde işletme defteri tutulur. 

GVK’nin 39. maddesine göre işletme hesabı esasına göre ticari kazanç, bir hesap dönemi içinde elde edilen hasılat ile giderler arasındaki olumlu farktır. 

Yıllara yaygın inşaat ve onarım işinden söz edilebilmesi için; inşaat ve onarım işinin başkalarının hesabına ve taahhüdüne bağlı olarak yapılması ve birden fazla takvim yılına sarkması gerekmektedir

GVK’nin 42. maddesine göre yıllara yaygın (birden fazla takvim yılına sirayet eden) inşaat (dekapaj işleri de inşaat işi sayılır) ve onarma işlerinde kâr veya zarar işin bittiği yıl kesin olarak tespit edilir ve tamamı o yılın geliri sayılarak, o yılın beyannamesinde gösterilir.

Bu kapsamdakilere bakkal, terzi, marangoz, tamirci, şehir içi taşımacılık yapan dolmuşçu ve taksiciler örnek gösterilebilir.

Basit usulde ticari kazanç, bir hesap dönemi içinde elde edilen hasılat ile giderler ve satılan malların alış bedelleri arasındaki olumlu farktan oluşur. 

Ticari kazançlarda esnaf muaflığından yararlanabilmek için taşınması gereken genel şartlar şunlardır:
• Ticari, zirai veya mesleki kazancı dolayısıyla
gerçek usulde gelir vergisine tabi olmamak,
• Faaliyetlerin gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine bağlılık arz edecek şekilde yapılmaması

Tarım kesiminde faaliyet gösteren çiftçilerin vergisel yükümlülüklerden uzak tutulması amacıyla zirai faaliyetlerin vergilendirilmesinde temel yöntem tevkifat yoluyla vergilendirmedir. Yani çiftçiler kural olarak tevkifat yoluyla vergilendirilmektedir. Bu şekilde vergilendirmede GVK’nin 94. maddesinde sayılanlar, çiftçiden bir ürün almaları hâlinde yine aynı maddede belirtilen oranlarda vergiyi kesip kalan tutarı çiftçiye ödemekte, bu şekilde kestikleri vergiyi de muhtasar beyanname ile vergi dairesine beyan ederek ödemektedir.