ÖZEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ II

Öz farkındalık çocuğun kendi düşüncelerini, duygularını, ihtiyaçlarını, değerlerini ve gücünü tanımlayabilmesi ve bunların kendi seçeneklerini ve eylemlerini nasıl etkilediğini farkedebilmesini içerir.

Çocuğun duygularını ve davranışlarını yöneterek dürtülerini kontrol edebilmesi ve kendisi için önemli olan kişisel ve akademik amaçlarına ulaşma yolunda organize olabilmesi ve sebat göstermesi öz denetimdir.

Güvenli davranış, çocuğun kendini doğru ve anlaşılır şekilde ifade edebilmesi ve kendisini ifade ederken başkalarının haklarının farkında olmayı ve onları kabullenmeyi içerir.

Christenson ve Havsy (2004), 200 araştırma üzerinde yaptığı metaanalizde, çocukların okul başarısını etkileyen 6 çevresel unsur belirlemişlerdir.

1. Standartlar ve beklentiler,
2. Genel anlamda rutin uygulamaların oluşturduğu yapı ve gelişimsel düzeye uygunluk,
3. Okulda, evde ve çevrede çeşitli öğrenmelerin gerçekleşmesi için fırsatlar,
4. Sunulan destek ve rehberlik,
5. İşbirlikçi ve saygılı atmosfer/ sıcaklık, arkadaşlık ve kabul şeklinde tanımlanan ilişkiler,
6. Yetişkinler tarafından arzu edilen davranışların sergilenmesidir.

MEB (2006) Okulöncesi Eğitim Programı, öğrenmeye uygun eğitim ortamını tanımlarken 5 özelliğe vurgu yapmaktadır.

I. Gelişim özelliklerine uygunluk

II. Güvenli eğitim-öğretim ortamı

III. Problem çözme becerilerini temel alma

IV. Fırsat eğitimi

V. Çatışmalar ve model olmadır.

Sosyal ve duygusal öğrenme ile okullarda uygulanan 6 temel yaklaşım arasında yakın ilişki bulunmaktadır (Kabakçı & Korkut Owen, 2010). Bunlar; duygusal zeka (McCombs, 2004), karakter eğitimi (Novick, Kress & Elias, 2002), çoklu zeka kuramı (Gardner, 2011), yaşam becerileri yaklaşımı (Greenberg, 2004), sosyal beceri (McKenzie, 2004) ve sosyal öğrenme (Frey, Nolan, Van Schoiack Edstrom & Hirschstein, 2005) yaklaşımlarıdır.

Sosyal ve duygusal öğrenmeye yönelik pek çok kuram, çocuk ile sosyal çevresi arasındaki ilişkiye odaklanmaktadır. Ekolojik yaklaşım (Bronfenbrenner 1979) ve sosyo-kültürel kuram (Vygotsky 1978) gibi kuramlar zihnin, güdülenmenin veya duyguların yapılandırılmasında sosyal etkileşimin rolünü vurgulamaktadırlar.

Hawkins, Smith ve Catalano (2004) sosyal ve duygusal öğrenmeyi açıklamak amacıyla üç kuramdan yola çıkarak bir sosyal gelişim modeli (SGM) sunmaktadır. Bu kuramlar; sosyal öğrenme kuramı, sosyal kontrol kuramı ve farklılıkla bağlaşım kuramıdır.

Madde kullanımı ya da zorbalık gibi konulara yönelik yapılan sosyal duygusal öğrenme yaklaşımı özel sosyal ve duygusal öğrenme programıdır.

Sosyal ve duygusal öğrenme programları çocuklara sosyal ve duygusal becerileri geliştirmeleri için sistematik sınıf öğretimi uygulanmaktadır.

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanan 2006 tarihli, 36-72 Aylık Çocuklar İçin Okulöncesi Eğitim Programı, sosyal ve duygusal öğrenmeye özel olarak vurgu yapmaktadır. Nitekim okulöncesi eğitiminin dört temel amacından birisi “Çocukların beden, zihin ve duygu gelişmesini ve iyi alışkanlıklar kazanmasını sağlamak” şeklinde ifade edilmiştir (MEB, 2006, s. 9). Ayrıca okulöncesi eğitimin 17 temel ilkesinden 6’sı sosyal ve duygusal öğrenme ile yakından ilgilidir. Bu ilkeler, aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

Duygusal zekâ, duyguları doğru anlatıp ifade edebilme, duyguları bilişsel süreçlerle bütünleştirebilme, duyguları anlayabilme ve duyguların çeşitli durumlar üzerindeki etkilerini anlayabilme gibi duygusal yetenekleri içermektedir (Law, Wong & Song, 2004).

Temel sosyal ve duygusal öğrenme becerileri özfarkındalık, özdenetim, sosyal farkındalık, ilişkisel beceriler ve sorumlu karar verebilme olmak üzere beş grup altında toplanabilir.

Özfarkındalık çocuğun kendi düşüncelerini, duygularını, ihtiyaçlarını, değerlerini ve gücünü tanımlayabilmesi ve bunların kendi seçeneklerini ve eylemlerini nasıl etkilediğini farkedebilmesini içerir.

Güvenli davranış, çocuğun kendini doğru ve anlaşılır şekilde ifade edebilmesi ve kendisini ifade ederken başkalarının haklarının farkında olmayı ve onları kabullenmeyi içerir.

Goleman’a göre duygusal zekâ 5 alandan oluşmaktadır:

Akademik başarı ile sosyal-duygusal öğrenme çıktıları arasında denge oluşturacak uygulamalar incelendiğinde eğitim politikalarına yönelik aşağıdaki öneriler ortaya çıkmaktadır (McCombs, 2004): Eğitim politikaları;

• Sürekli değişimi hedef alan ve zekâyı, duyguyu ve maneviyatı bütüncül olarak kapsayan bir öğrenme anlayışıyla bireysel ve kurumsal amaçları içermelidir. • Öğretmenleri ve çocukları kendi öğrenme ve gelişimlerinin sorumluluğunu almaya cesaretlendirerek liderlik rollerini vurgulamalıdır. • Başarıyı arttırmaya yönelik kaygılar ile bireysel öğrenme ve çocukların sosyal, duygusal ve güdülenme ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik kaygılar arasında denge kurmalıdır. • Farklı yetenekleri, becerileri, ilgileri ve güdülenmeyi desteklemeli ve okulöncesine başlayan çocuklar arasındaki farklılıkları zenginlik olarak kabul etmelidir. • Katılımcıların benimseyebileceği etkinliklere ve sağlıklı ilişkiler kurma ve diyalogu arttırmaya yönelik değişim tekniklerine odaklanmalıdır. • Akademik başarının ötesinde, kişisel ve sosyal sorumluluğu içeren sosyal ve duygusal başarılara da değer vermelidir.

Türkçe-dil etkinlikleri sosyal ve duygusal öğrenme için özellikle önemlidir çünkü bu etkinlikler çocukların etkin olarak dili kullanmalarını gerektirmektedir. Çocukların duygu ve düşüncelerini ifade edebilmeleri hem sosyal ve duygusal öğrenmenin hem de Türkçe-dil etkinliklerinin ortak amacıdır. Ayrıca, Türkçe-dil etkinlikleri içinde yer alan tekerlemeler, parmak oyunları, şiir, bilmece, sohbet, resimli kitap okuma, öykü anlatma, taklit oyunları, pandomim, dramatizasyon, öykü tamamlama gibi etkinlikler sosyal ve duygusal becerilerin çocuklara kazandırılması için öğretmenlere çeşitli imkânlar sunar.

Etkili sosyal ve duygusal öğrenme uygulamaları için Collaborative for Academic, Social, and Emotional Learning (CASEL) ile birlikte çalışan araştırmacılar faydalı uygulama ilkeleri belirlemişlerdir (Zins ve diğ., 2000; Payton ve diğ., 2000). Bu ilkeler ışığında, sosyal ve duygusal öğrenme programları, kapsamlı, uzun zamana yayılan, okul programıyla ve okul dışı etkinliklerle bütünleştirilmiş olmalıdır. Bu programlar gelişimsel ve kültürel olarak uygun olmalı ama aynı zamanda kuramsal temellere de dayanmalıdır. Bu programlar sıcak, destekleyici ve öğrenmeye yönlendirici sınıf ve okul atmosferi yaratmalı; genel anlamda eğitim programı, günlük rutinler ve ders dışı etkinliklerle bütünleşebilir olmalı; çok çeşitli beceriler öğretmeli; iyi donanımlı ve desteklenen personel tarafından uygulanmalı; okul, aile ve toplum işbirliğini desteklemeli ve sistemli bir şekilde takip edilmeli ve değerlendirilmelidir.

Özdenetim, çocuğun duygularını ve davranışlarını yöneterek dürtülerini kontrol edebilmesini, kendisi için önemli olan kişisel ve akademik amaçlarına ulaşma yolunda plan yapabilmesini ve sebat göstermesini ifade eder.