ÖZEL İLGİ TURİZMİ

Türk Dil Kurumu kültürü, “tarihsel, toplumsal gelişme süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada, sonraki nesillere iletmede kulla­nılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütünü, hars, ekin” şeklinde tanımlamıştır. Kültürün tanımında sözü edilen maddi değerler kapsamında mimari anlayış, yeme içme alışkanlıkları gibi somut unsurlar manevi değerler kapsamında ise inanç, sanat, dil gibi soyut unsurlar yer almaktadır.

Du Cros ve McKercher (2015), gidilecek yere karar vermede kültürün rolüne ve aranan deneyimin derinliğine dayanarak bir kültür turisti tipolojisi geliştirmiştir. Çalışma sonucu ortaya çıkan matris, beş tip kültür turisti olduğunu iddia etmektedir: Bunlardan; Sıradan Kültür Turisti (Ilımlı Merkeziyet / Yüzeysel Deneyim): Kültür turizmi, ziyaret kararında sınırlı bir role sahiptir.

Kültür odaklı özel ilgi turizmi temelde iki alanı içermektedir: a) Turistin kendinden farklı bir kültürü veya yaşam tarzını ya da b) film, edebiyat, müzik gibi kültürel eserleri ve sanatsal ifadeleri anlama, öğrenme ve deneyimleme amacına yönelik olanlar. İlk sınıflama kapsamında Etnik Turizm, Miras Turizmi, Hüzün Turizmi ve İnanç Turizmi, ikinci sınıflamada ise Film Turizmi, Edebiyat Turizmi ve Müzik Turizmi yer alır.

Etnik turizm terimini ilk kez 1977 yılında “Hosts and Guests: The Anthropology of Tourism” adlı kitabında Valene L. Smith kullanmıştır.

Etnografik Turizm: Bir etnisite ya da etnik grubun, günlük yaşamları, örf-âdetleri, dili, folkloru, etnik yaratıcılıkları vb. üzerine odaklı özel ilgiye yönelik etnik turizm tipidir.

Maya kültürüne ait piramitler arkeoloji turizmi ya da arkeo-turizm ile ilgili önemli bir arkeolojik rota olarak sunulmaktadır.

Geleneksel Hac: Bir kişinin dinî aidiyeti nedeniyle kutsal bir yere çıktığı yolculuktur.

Göbekli tepe arkeolojik bir alandır. Edebiyat turizmi içerisinde yer almaz.

Kurgusal yerlerle ilgilenen edebiyat turizmi: Edebî turizmin bu türü yalnızca kurgu eser içerisindeki önemli mekânlarla ilgilenir ve bu nedenle yazara daha az odaklanır.

Bir etnisite, etnik grup ya da etnik bölgedeki insanların biyokültürel gelişiminin incelenmesi yönelik etnik turizm tipi Etnik ve Antropolojik Turizm’dir.

1. Amaçlı Kültür Turisti (Yüksek Merkeziyet / Derin Deneyim): Başkalarının kültürünü veya mirasını öğrenmek, bir destinasyonu ziyaret etmenin başlıca nedenidir.
2. Gezici Kültür Turisti (Yüksek Merkeziyet / Yüzeysel Deneyim): Daha yüzeysel, eğlence odaklı bir deneyim aramaktadır.
3. Sıradan Kültür Turisti (Ilımlı Merkeziyet / Yüzeysel Deneyim): Kültür turizmi, ziyaret kararında sınırlı bir role sahiptir.
4. Tesadüfi Kültür Turisti (Düşük Merkeziyet / Yüzeysel Deneyim): Kültür turizmi seyahat kararında küçük bir rol oynasa da bu turist, yine de kültürel turizmi faaliyetlerine katılmaktadır.
5. Kazara Kültür Turisti (Düşük Merkeziyet / Derin Deneyim): Kültür ziyaretinde bir motivasyon unsuru değildir ancak gittiği destinasyonda derin bir kültürel deneyim elde etmiştir.

1. Amaçlı Kültür Turisti (Yüksek Merkeziyet / Derin Deneyim): Başkalarının kültürünü veya mirasını öğrenmek, bir destinasyonu ziyaret etmenin başlıca nedenidir. 2. Gezici Kültür Turisti (Yüksek Merkeziyet / Yüzeysel Deneyim): Daha yüzeysel, eğlence odaklı bir deneyim aramaktadır. 3. Sıradan Kültür Turisti (Ilımlı Merkeziyet / Yüzeysel Deneyim): Kültür turizmi, ziyaret kararında sınırlı bir role sahiptir. 4. Tesadüfi Kültür Turisti (Düşük Merkeziyet / Yüzeysel Deneyim): Kültür turizmi seyahat kararında küçük bir rol oynasa da bu turist, yine de kültürel turizmi faaliyetlerine katılmaktadır. 5. Kazara Kültür Turisti (Düşük Merkeziyet / Derin Deneyim): Kültür ziyaretinde bir motivasyon unsuru değildir ancak gittiği destinasyonda derin bir kültürel deneyim elde etmiştir.

Türk Dil Kurumu kültürü, “tarihsel, toplumsal gelişme süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada, sonraki nesillere iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütünü, hars, ekin” şeklinde tanımlamıştır. Kültürün tanımında sözü edilen maddi değerler kapsamında mimari anlayış, yeme içme alışkanlıkları gibi somut unsurlar manevi değerler kapsamında ise inanç, sanat, dil gibi soyut unsurlar yer almaktadır.

Du Cros ve McKercher (2015), gidilecek yere karar vermede kültürün rolüne ve aranan deneyimin derinliğine dayanarak bir kültür turisti tipolojisi geliştirmiştir. Çalışma sonucu ortaya çıkan matris, beş tip kültür turisti olduğunu iddia etmektedir: 1. Amaçlı Kültür Turisti (Yüksek Merkeziyet / Derin Deneyim): Başkalarının kültürünü veya mirasını öğrenmek, bir destinasyonu ziyaret etmenin başlıca nedenidir. 2. Gezici Kültür Turisti (Yüksek Merkeziyet / Yüzeysel Deneyim): Daha yüzeysel, eğlence odaklı bir deneyim aramaktadır. 3. Sıradan Kültür Turisti (Ilımlı Merkeziyet / Yüzeysel Deneyim): Kültür turizmi, ziyaret kararında sınırlı bir role sahiptir. 4. Tesadüfi Kültür Turisti (Düşük Merkeziyet / Yüzeysel Deneyim): Kültür turizmi seyahat kararında küçük bir rol oynasa da bu turist, yine de kültürel turizmi faaliyetlerine katılmaktadır. 5. Kazara Kültür Turisti (Düşük Merkeziyet / Derin Deneyim): Kültür ziyaretinde bir motivasyon unsuru değildir ancak gittiği destinasyonda derin bir kültürel deneyim elde etmiştir.

Kitle turizmi pazarına karşı yeni bir fırsat olarak değerlendirilen kültür turizmi alanında, son 10 yıllık süreçte en belirgin değişim, somut miras vurgusuna olan ilginin giderek azalması ve bunun yerine somut olmayan mirası da içine alan daha kapsamlı çalışmaların yapılmasıdır. Bahsi geçen çalışmaların başlıca temaları ise aşağıdaki gibi sıralanmaktadır: • Kültürel Tüketim: Kültür turizmi bir kültürel tüketim şeklidir ve bu bakımdan turizm alanındaki sosyolojik çalışmalar için önemli bir konudur. Bahsi geçen çalışmaların çoğunda, kültür turizmini gerçekleştiren kitlenin kimlerden oluştuğu, bu kitle içindeki çeşitlilik, toplumsal sınıf düzeni gibi konular açıklığa kavuşturulmak istenir.

Kültürün ve turizmin birbirine yakınlaşması, Richards’ın (2001) ifadesiyle, a) sosyal ve kültürel alanların birbirlerine benzerliğinin keşfedilmesi ve b) turist deneyimleri sonucunda kültürleşmeyle meydana gelen yeni kültür biçimlerinin fark edilmesinden sonra gerçekleşmiştir. İkinci Dünya Savaşı’nın ardından boş zamanın, uluslararası seyahatin ve kültür tüketiminin artışı, turizm alanında, 1980’li yıllarda, turistlerin kültürel alanlara hangi motivasyonlarla geliyor olabileceğine yönelik araştırmaları başlatmış, böylece kültür turizmi adında yeni bir alt çalışma alanının ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Türkiye’de film turizmi destinasyonlarının en önemli örneklerinden biri, 1985 yılından bu yana doğal/kültürel kategoride UNESCO Dünya Miras Listesinde bulunan Nevşehir’dir. Güngör ve Uysal (2019), İtalyan yönetmen Pier Paolo Pasolini tarafından 1969 yılında çekilen Medea filmi sonrasında Kapadokya’nın doğal film platosu hâline geldiğini ifade etmektedir.

Cohen’in (2008) diaspora tipolojisi, diaspora kavramının içeriği hakkında önemli bir kavramsal çerçeve sunmaktadır: • Kurban  diasporası  (Yahudi  Diasporası,  Ermeni Diasporası, Afrika Diasporası) • Emperyal  diasporası  (İngiliz,  İspanyol,  Rus,  Hollanda, Antik Yunan Diasporaları) • Emek  diasporası  (Çin,  Hindistan,  İtalyan,  Türk Diasporaları) • Ticaret  diasporası  (Vietnam,  Lübnan  Diasporaları) • Kültürel  diaspora  (Karayip  Diasporası)

Çoğunlukla yazarlar özelinde ve bu yazarların evlerinin müzeye dönüştürülmesi şeklinde gerçekleştirilen edebiyat turizmine verilebilecek birkaç önemli örnek Gülhane Parkı içindeki Ahmet Hamdi Tanpınar Edebiyat Müze Kütüphanesi ya da Tevfik Fikret’in yaşadığı ve mezarının da bahçesinde olduğu Aşiyan Müzesi olabilir. Ancak Masumiyet Müzesi, Orhan Pamuk’un müzeyle aynı adı taşıyan romanında geçen evin içerisinde, romandaki kurgusal karakterlere ait eşyaların sergilenmesiyle dünyada benzeri olmayan bir edebî turizm türünü temsil etmektedir.