Doğa Temelli Özel İlgi Turizmi

Görece bozulmamış ve kirletilmemiş doğal alanlara yönelik özel amaçlarla çalışmalar yapma, hayran olma, bu alanların keyfini çıkarma, yabani bitkileri ve hayvanları inceleme veya bu alanlarda var olan kültürel görünümle iç içe olma gibi faaliyetleri de içeren bir turizm çeşididir.

Doğa temelli turizmin boyutları aşağıdaki gibi sıralanabilir;

• Deneyim: Doğaya bağımlılık (bağımlı, gelişmiş), etkileşim yoğunluğu (özel, gündelik), sosyal duyarlılık (grup içi dinamikler),
• Gidilecek yerler: Erişilebilirlik (uzaklık), kalkınmaya katkısı (şehir, köy), mülkiyet (özel, hükûmet) ve kırılganlık (sürdürülebilir, kapasite),
• Seyahat tarzları: Altyapı desteği düzeyi (saha, taban), grup büyüklüğü ve türü, kültürel etkileşim faktörü, ödeme istekliliği, ziyaret süresidir.

Doğa temelli turistler, doğa temelli turizm kavramı kadar geniş bir şekilde tanımlanmaktadır. Doğa temelli turistler, homojen bir özellik göstermezler. Bununla ilgili olarak doğaya dayalı deneyimlerin, etkinliklerin ve turistlerin farklı türlerini ifade eden çeşitli tipolojiler oluşturulmuştur. Örneğin; sert ve yumuşak doğa turistleri arasındaki ayrım, ilgi ve fiziksel zorluk düzeyine bağlı olarak yapılmıştır. Bunlardan ilki bu tür etkinlikler hakkında detaylı bilgileri olanları temsil ederken ikincisi, genel düzeyde bilgi sahibi olanları temsil etmektedir.

Adanmış doğa turistleri  korunan bölgeleri görmek için özel geziler düzenleyen, yerel, doğal ve kültürel tarihi anlamak isteyen kişilerdir.

Ana akım doğa turistleri Amazon ormanlarına gitmek veya bir goril parkını ziyaret etmek gibi alışılagelmedik seyahatler gerçekleştiren kişilerdir.

Günlük doğa turistleri daha geniş bir yolculuğun parçası olup tesadüfen doğaya katılan kişilerdir.

Doğa turisti için doğa ile yeniden iletişim kurma, günlük yaşamın baskılarından kaçma, çok geç olmadan yaban hayatını görme gibi çeşitli motivasyonlardan söz etmek mümkündür. Yapılan bir araştırma doğa temelli turistlerin; doğal olanı deneyimlemek, fiziksel olarak aktif olmak, doğa hakkında bilgi edinmek, öğrenmek, benzer ilgilere sahip insanlarla sosyal temas kurmak ve yeni açık alan becerileri edinmek için seyahat ettiğini ortaya koymuştur.

Doğa turistleri, doğayı ve dış dünyayı öğrenmeye ve deneyimlemeye, eğitim deneyimlerine sahip olmaya yönelik itici güçler tarafından motive olmaktadırlar. Pearce, Morrison ve Rutledge’in (1998) araştırmasında ise doğa temelli turistlerin; doğayı deneyimlemek, özel ilgilere yönelmek, sakin bir atmosferde rahatlamak ve yetenekleriyle ilgili faaliyetlere katılmak gibi güdülerle de seyahat ettiğini belirlemiştir.

Doğa temelli turizme katılan turistlerin amaçları; macera, rekabet, keşfetmek, dostluk, doğa bilinci veya iç dünyalarını geliştirmektir. Bunun yanı sıra yaban hayatı ve doğal kaynakları kullanırken de tüketme anlayışıyla yaklaşmayıp bu konuda daha hassasiyet gösteren kişilerdir. Doğa temelli turistlerin yaban hayatı ve geleneksel kültürü koruma eğilimi bulunmaktadır. Dolayısıyla bu turistler çevre bilincine sahip, çevreyi korumaya özen gösteren turistler olarak doğaya en az seviyede “ekolojik ayak izi” bırakmaya gayret gösteren kişilerdir.

Yaban hayatı; insan müdahalesi olmadan, bitki ve hayvan topluluklarının oluşturduğu bir hayat birliği olarak tanımlanabilir. Kavram, doğal yaşam ortamlarında yaşayan balık, sürüngen, kuş ve memeli hayvanları kapsamaktadır. Yaban hayatı, doğal yaşam ortamlarında serbest olarak yaşayan ve evcil olmayan bütün hayvan topluluklarını ve ayrıca bu canlıların yaşadıkları çevreyi de kapsamaktadır.

Yaban hayatı gözlemleme turizmi evcilleştirilmemiş hayvanlarla karşılaşmalara dayalı turizm çeşididir. Bu karşılaşmalar, hayvanların doğal ortamında ya da onlar esaret altındayken gerçekleşebilir. İzleme, fotoğraf çekme ve besleme gibi tüketim dışı olarak sınıflandırılan aktivitelerin yanı sıra, özellikle karasal ortamdaki avcılık ve eğlence balıkçılığı (su ortamında) hayvanları öldürmeyi veya yakalamayı kapsayan faaliyetleri içerir. Bu faaliyetler temel olarak; serbest dolaşan hayvanları görüntüleme veya başka şekilde iletişim kurmayı içeren vahşi yaşamı izleme turizmi; hayvanat bahçeleri, vahşi yaşam parkları, hayvan barınakları ve akvaryumlar, gezici hayvan sirklerini içeren esir edilen hayvanları izleme, av turizmi ve balıkçılık turizmi olarak dört kategoriye ayrılabilir. Yaban hayatını gözlemleme turizmi, iki şekilde gerçekleştirilmektedir. Tüketime yönelik yaban hayat turizmi olarak kavramsallaştırılan olgu, hayvanların kasıtlı olarak öldürülmesini, yok edilmesini, vücut parçalarından herhangi birinin kullanılmasını veya tüketilmesini içermektedir. Buna karşın, ekolojik sürdürülebilir yaklaşımını destekleyen tüketim dışı yaban hayatı turizmi, rekreasyonu, vahşi hayvanları yakalamayan veya öldürmeyen faaliyetleri de kapsamaktadır

Yaban hayatı gözlemleme deneyiminin tasarımı ve içeriği oldukça çeşitlidir. Ancak temel olarak aşağıdaki unsurları içerir;

• Turizm işletmelerinden bağımsız olarak doğal alanlarda yaban hayatıyla (Örneğin; Millî Parklar) rehbersiz karşılaşmalar,
• Özel vahşi yaşam turları (Örneğin; kuş gözlem turları, safari turları, balina gözlem turları),
• Doğal bir vahşi yaşam topluluğuna sahip bölgeler (Örneğin; Penguen üreme toplulukları, balık toplama alanları, kuşlar ve memeliler için göç yolları),
• Vahşi yaşamı da içeren doğa temelli turlar (Örneğin; bölgesel korunan alanlardaki turlar, belirli habitat alanlarına günlük geziler),
• Birincil rolü turizmle ilgili olmayan kuruluşlar tarafından sunulan; yaban hayatı içeren araştırma, koruma veya eğitim turları (Örneğin; üniversite grupları, Earthwatch, sivil toplum kuruluşları),
• Tesadüfi yaban hayatı izleme unsurlarını içeren gezi turları,
• Çevresinde vahşi yaşamı barındıran konaklama veya diğer turizm tesisleridir.

Yaban hayatı turizminin yaban hayatı üzerinde üç temel olumsuz etkisi olabilir.

• Kuşların ve hayvanların davranışlarında değişikliklere neden olarak (Örneğin, yuvaları ve yumurtaları terk etmek, kısıtlı hareket örüntüleri nedeniyle yemlemeyi durdurmak, kamp alanlarına ve yiyecek bulmak için yollara yaklaşmak vb.),
• Fizyolojik değişikliklere yol açarak (Örneğin kalp atış hızı, vücut ısısı vb.),
• Habitatlara zarar vererek.

Tarım turizmi,  doğrudan tarımsal çevre, tarım ürünleri ve tarım alanlarındaki konaklamalardan oluşan; kırsal bölgelerde tarım alanında çalışan insanlar tarafından sürdürülen, küçük ölçekli, aile veya kooperatif kökenli turistik faaliyetleri içeren turizm çeşididir.

İşlerini çeşitlendirmek ve yeni gelirler elde etmek isteyen tarımsal işletmelerin faaliyet alanları aşağıdaki hizmetleri içerebilir:

• Açık hava etkinlikleri (balık tutma, avcılık, vahşi yaşam araştırması, ata binme),
• Eğitim deneyimleri (konserve turları, yemek pişirme dersleri veya şarap tadımı),
• Eğlence (hasat festivalleri veya ahır dansları),
• Ağırlama hizmetleri (çiftlik konaklamaları, rehberli turlar veya kıyafet hizmetleri) ve
• Çiftlikte doğrudan satışlar (kendin topla uygulamaları veya yol kenarındaki stantlar).

Kuş gözlemciliği, kuşları doğal yaşam alanlarında gözlemleme ve tanımlama eylemidir. Kuş gözlemcileri, doğa turistleri arasında münferit seyahat eden en büyük grubunu oluşturmaları, eğitimli ve ortalamanın üzerinde gelirlere sahip olmaları nedeniyle doğa temelli turizmden sağlanan gelirin en iyi kaynaklarından biridirler. Birçok kuş gözlemcisinin gayreti ve bu aktiviteye yatırım yapmak istediği kaynaklar nedeniyle kuş gözlemciliği, ekoturizmin en hızlı büyüyen ve çevreye en duyarlı pazar bölümü hâline gelmiştir. Bu nedenle dünyadaki birçok tehdit altındaki doğal alan için ekonomik umut sağlamaktadır.

Kuş gözlemciliğinin olumlu etkileri;

• Kuş çeşitliliği ile yerel gelir arasındaki bağlantı
• Yaban hayatını korumak için finansal teşvik
• Tipik turizmden daha az etki ve daha fazla gelir
• Eşsiz kuş türleri nedeniyle artan yerel kontrol
• Geleneksel turist güzergâhları dışındaki alanların ziyareti
• Yerel doğa tarihi bilgilerinin değerlemesi
• Yerel rehberlerin eğitimi ve istihdamı
• Kuşların korunması için fon üretimi
• Ornitolojik bilgiye katkı şeklindedir.

Kuş gözlemciliğinin olumsuz etkileri;

• Kuş gözlemciliğinden elde edilen gelirin yerel halk arasında eşitsiz dağılması
• Nesli tehlike altındaki türlerin rahatsız edilmesi
• Ziyaretçilerden kaynaklanan çevre kirliliği nedeniyle doğal döngünün bozulması
• Yerel halkın bölgeyi ziyaret eden kuş gözlemcileri karşı hoş olmayan davranışları
• Yaban hayatı tacirlerinin dikkatlerinin nesli tehlike altında olan türlere çekilmesi
• Nadir rastlanan kuş türlerinin rahatsız edilmesi
• Hassas zamanlarında (üreme, kuluçka) kuşların rahatsız edilmesidir.

Akarsu turizmi, insanların sürekli yaşadığı yerlerden bir akarsuyun geçtiği alanlara yaptığı ve odağında akarsu ve çevresinin yer aldığı rekreatif faaliyetlere katılımları kapsayan seyahatler olarak tanımlanabilir. Kırsal alanlarda yapılan etkinliklerden biri olarak tamamen doğal koşullarda gerçekleştiğinden çevre ile uyumlu, betonlaşmaya ve çevre kirliliğine yol açmamaktadır. Akarsu turizmi bu yönüyle doğal güzellikleri ön plana çıkarma özelliğine sahiptir. Doğal kaynaklardan biri olan akarsular “akarsu turizmi” şeklinde adlandırılabilecek rafting, kano ve nehir kayağı uygulamalarıyla turizm sektörü içindeki yerlerini almışlardır.

Botanik turizmi doğal hayatın içinde yetişen bitkileri olduğu kadar insan eliyle yapılan botanik bahçelerindeki bitkilerin de incelenmesini içeren turizm çeşididir.

Özel ilgilere dayanan bir turizm çeşidi olan botanik turizminin belli başlı özellikleri aşağıda sıralandığı gibidir:

• Botanik turizminin ana unsurları; doğanın flora varlığı, zenginliği ve ilginçliğidir.
• Botanik turizmi, ülkedeki bitki varlığının nicelik ve niteliklerinin bilinmesini gerektirir.
• Botanik turizmi, bitki varlığının zengin ve ilginç olduğu her yerde yapılabilir.
• Botanik turizmi, doğaya zarar vermeyen yumuşak bir turizm çeşididir.
• Botanik turizmi, doğanın korunmasına yardımcı olan, bunu amaç edinen ve sağlayan bir turizm çeşididir.
• Botanik turizmi, bitki türlerinin özelliklerine göre farklı mevsimlerde faaliyet alternatifi yaratan bir turizm çeşididir.
• Botanik turizmi, belirli merkezlerde kaliteli konaklama tesislerinin gerekli olduğu bir turizm çeşididir.
• Botanik turizmi, genellikle katılımcılarının eğitimli, konularında bilgili, donanımlı ve gelir durumunun yüksek olduğu bir turizm çeşididir.
• Botanik turizmi, küçük gruplarla seyahat eden insanlara hitap eden bir turizm çeşididir.
• Botanik turizmi, aktivitenin yapıldığı ortamı iyi tanıyan, ortam ve orada yetişen bitkiler hakkında sağlam bilgiye sahip rehberler gereksinim duyan bir turizm çeşididir.

Endemizm, bir türün, toprak ya da iklim koşulları nedeniyle belirli bir coğrafi bölgede yaşayabilmesidir.

Takson, canlıların sınıflandırmalarında bir organizma grubundan ayırt edilebilen, tanımlanabilen ve adlandırılabilen bir grup organizmadır.

Yayla turizmi, insanların bulundukları yerlerden ayrılıp yaylalara giderek, konaklama, yeme-içme, gezme, dinlenme gibi gereksinimleri karşılamaları sonucunda oluşan turizm çeşididir.

Golf turizmi, katılımcı olarak ya da izlemek amacıyla golf sporu imkânlarının sunulduğu destinasyonlara yapılan seyahatleri kapsayan turizm çeşididir.