Özel İlgi Turistlerinin Motivasyonları ve Tipolojileri

Özel ilgi turizmi, geleneksel hale gelmiş boş zaman etkinliklerin, bireylerin ya da grupların özel ilgi alanlarına yönelik olarak planlanması ve geliştirilmesi sonucunda oluşan turizm türüdür.  Özel ilgi turizmi kitle turizminin bir antitezi ve “yeni turizm” kavramının bir formu olarak görülmektedir.

Özel ilgi turistleri diğer turistlerden farklı olarak daha iyi eğitim almış, daha varlıklı, yerel kültür ve çevreye daha duyarlı, daha esnek, bağımsız, yeşile ve diğer kültürleri keşfetmeye, yeni deneyimler ve ürünler denemeye daha istekli, daha fazla macera arayan turistlerdir.

Sosyokültürel özellikleri açısından genellikle orta veya üst-orta sosyoekonomik sınıfa aittirler ve buna bağlı olarak turistik harcamaları ve satın alma güçleri yüksektir.

Crompton ve McKay (1997) turizm motivasyonunu “bireylerde gerginlik veya dengesizlik durumu yaratan içsel psikolojik faktörlerin (ihtiyaçlar ve istekler) dinamik bir süreci” olarak ifade etmişlerdir.

Turizm bağlamında bazı araştırmacılar Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisine atıfta bulunarak, boş zaman seyahatinin genel olarak temel fizyolojik gereksinimlerle ilgili olmadığını ancak yeni arkadaşlıklar ve prestij ihtiyaçlarının, seyahat etmenin nedenleri olarak gösterilebileceğini belirtmişlerdir.

Hartman, insanları geziye çıkmaya yönelten güdüleri iki ana kümeye ayırmaktadır. Bunlar, kaçış ve yöneliş güdüleridir.

• Kaçış güdüleri, günlük yaşamın çeşitli sıkıntı ve yorgunluklarından kurtulmak için insanların bir seyahate çıkmasıdır.
• Yöneliş güdüleri ise, belirli bir amaca ulaşmak için yapılan yolculuklara yol açmaktadır

Turistleri seyahate yönlendiren motivasyonlara ilişkin

• İtme faktörleri; turistleri ihtiyaçlarını gidermek için aktiviteler aramaya iten içsel bir güdüdür. İtme faktörleri, seyahate çıkan bireyin somut olmayan, gerçek arzularına, örneğin kaçma, dinlenme ve rahatlama, macera, yenilik arayışı, sağlık veya statü ve prestij arzusu ile ilişkilidir.
• Çekme faktörleri ise, bir destinasyonun sahip olduğu plajlar, konaklama ve eğlence tesisleri ile kültürel ve tarihî kaynaklar gibi somut özellikleri ve bir destinasyonun çekiciliği ile ilişkilidir.

Özel ilgi turistlerinin motivasyonel faktörleri çok boyutludur. Bunlar:

• Psikolojik(Rahatlama, sağlık ve iyi olma durumu) ,
• Duygusal (Nostalji, romantizm, macera ve spiritüel)
• Kültürel (Diğer kültürleri keşfetme ve deneyimleme)
• Kişisel gelişim (Yeni bilgiler edinme ve yeni beceriler kazanma)
• Spa ve wellness turizmi, Sosyal turizm, Aile turizmi, Yiyecek turizmi, Macera turizmi, Golf turizmi, Alışveriş turizmi,
• Katedral turizmi, Film turizmi, Karnaval turizmi
• Gastronomi turizmi, Yavaş turizm, Kruvaziyer turizmi, Aile turizm,i Katedral turizmi,
• Aile turizmi,Sosyal turizm, Film turizmi, Müzik turizmi, Edebiyat turizmi.

Farklı kültürlerin yemeklerini tatmak ve deneyimlemek amacıyla seyahat eden turistlerdir.

• İtme faktörleri açısından motivasyonları: yemeğin tadı ve duyusal deneyim, sosyalleşme, farklı yerlerdeki yeni insanlarla tanışma arzusu, kültürel deneyimler, turizm bağlamında farklı ülkelerin kültürlerini deneyimleme veya tarih hakkında bilgi edinme arzusu, mutfak performansı ve becerileri hakkında bilgi edinmek ve gıda bilgisini artırmak için gıda etkinliklerine katılma
• Çekme faktörleri açısından en temel boyut “yiyecek turizminin çekiciliği”, gıda etkinlikleri, gıda fuarları, gıda parkurları ve turları, marketler, restoran ve yemek okulları, gıda üreticileri ve çalışanları ile ilgili ana özellik olarak kabul edilir. Ayrıca destinasyonların sahip oldukları yemek çeşitliliği de çekme faktörleri kapsamında değerlendirilmektedir. İkinci çekme faktörü ise destinasyonun çekiciliği olarak tanımlanmaktadır. Yiyecek turistleri aynı zamanda kültür turistleri olarak da değerlendirilebildiğinden seyahat edilen destinasyondaki kültürel çekicilikler ve aktiviteler, yerel çiftlik ürünleri satan pazarlar, kültürel etkinlikler, kırsal çevre, çiftçi pazarı gibi unsurlar bu kapsamda değerlendirilmektedir.

Film turizmi, televizyon, video, DVD, VCD veya sinema ekranında destinasyon gösterimi sonucu ilgili destinasyon veya çekim yerine, film stüdyolarına, filmlerde kullanılan otellere ve evlere yönelik turist ziyaretleri olarak tanımlanır.

Film turistlerinin motivasyonları incelendiğinde içsel motivasyonları ya da itme faktörlerinin ego güçlendirme, statü, prestij, fantezi, kaçış, öz kimlik arayışı ve temsili deneyim (bir başkasının ya da başka bir şeyin duruşuna, hareketlerine ve hislerine katıldıkça, başka birinin hayatını yaşamaya dair içsel his), yenilik arayışı, özgün deneyim yaşama, filmin çekildiği destinasyon ya da çekim yerini deneyimlemek ve turist/film-mekân uyumu bağlantısı olduğu belirtilmektedir.

Ayrıca film turistlerinin filmde buldukları bir deneyimi (hatta bir duyguyu) yeniden yaşamaya ve efsaneyi, hikâye anlatımını veya fantezileri pekiştirmeye çalıştıkları belirtilmektedir. Diğer bir anlatımla fantezi ve temsili deneyim film turistleri için önemli itme faktörleri olarak görülmektedir.

Topluluklara ihtiyaç ve diğer kaynakları dağıtmak, çevreyi korumak ve restore etmek ya da saha araştırmalarına yardımcı olmak gibi organize projelerde gönüllü olarak yer almak için ödeme yapan ve destinasyonlara seyahat eden turistlerdir.

Gönüllü turistler genellikle çok sayıda motivasyona sahiptir ancak fedakârlık (altruizm), anlamlı bir şey yapmak ve kendini geliştirme en temel motivasyonlar olarak karşımıza çıkmaktadır.

Gönüllü turistler çevre hakkında daha fazla bilgi edinme ve koruma çalışmalarına katılma fırsatlarıyla, yeni yetenekler ve beceriler geliştirme, eğitim fırsatları, yerel hakla etkileşim kurma, yerel kültür ve topluluk ile daha derin deneyimler yaşama, gelecekteki istihdam veya kariyer gelişimine yardımcı olabilecek kariyer fırsatlarını keşfetme fırsatları ile motive olmaktadırlar.

Gönüllü turizmin öne çıkan bir diğer motivasyonu, gönüllü turistlerin temel değerleri ve düşüncelerini başkalarıyla paylaşmaları, öz saygı duygusu kanamak ve öz benliklerini geliştirmektir.

İnanç (ya da din) turizmi insanların dinî ihtiyaçlarını ve beklentilerini karşılamak amacıyla inandıkları dine göre kutsal sayılan yerleri ziyaret etmelerinden doğan turizm hareketidir.

İnanç turistlerinin motivasyonları;

• hac ziyaretinin yerine getirilmesinin vereceği manevi rahatlık,
• insanların kendi dinlerine mensup kişilerle tanışma ve buluşma isteği,
• dinî vazifelerini yerine getirmek,
• insanların kendi dinlerine ait önemli merkezleri görme isteği,
• günahlarından kurtulmak ve Allah’a dileklerini bildirmek isteği,
• kutsal olana ulaşmak,
• günahları için af dilemek,
• hastalığı ya da dünyevi sorunları için yardım dilemek,
• tanrıya yakın hissetmek,
• dua etmek,
• kutsal bir mekânı deneyimlemek,
• ruhun huzura kavuşması olarak sıralamak mümkündür.

Turizm bağlamında ilgilenim bir aktivite, ürün ya da duruma çeşitli derecelerde davranışsal, bilişsel ve duygusal yatırım ile sonuçlanan psikolojik özdeşleşme sürecidir.

Genel olarak turistlerin “genel ilgi turistleri”, “karma ilgi turistleri” ve “özel ilgi turistleri” olarak sınıflandırıldığı görülmektedir.

Genel İlgi Turistleri:

• Seyahat eden nüfusun çoğunluğunu oluşturur.
• Öncelikle nüfusun alt / alt-orta sosyoekonomik kesimlerinden çekilme eğilimindedir.
• Nispeten fiyat duyarlıdırlar.
• Nispeten deneyimsiz turistlerdir.
• Genel olarak içe dönük turist olma eğilimindedirler.
• Genel olarak özel bir ilgi geliştirmemişlerdir ya da tatillerinde böyle bir ilgiyi sürdürmek istemiyorlardır.
• Sosyal değere sahip “moda olan ve popüler” destinasyonlara seyahat etmek isterler.
• Özellikle sosyal çevrelerini referans alarak belirli destinasyon tercihlerinde bulunma ve seyahat şekillerinde tutarlı olma arzusundadırlar.
• Ziyaret ettikleri destinasyon ile ilgili olarak “normal” olarak görülen genel kabul görmüş davranışları ve kodları tercih ederler.
• Nispeten yüksek kalite düzeyine sahip konaklama işletmelerini tercih ettikleri görülmektedir.

Özel ilgi turistlerinin özellikleri incelendiğinde bu turistlerin:

• Seyahat eden popülasyonun küçük bir bölümünü oluşturmaktadırlar.
• Genellikle orta ve orta üst sınıfa ait sosyoekonomik gruplardandırlar.
• Genel ve karma ilgi turistlerine göre daha az fiyat duyarlılığına sahiptirler.
• Deneyimli turistlerdir.
• Aktivite ya da deneyim ile ilişkili olarak yüksek beklentilere sahiptirler ancak konaklama işletmeleri bakımından aynı beklenti düzeyinde değillerdir.
• Maceracı, dışa dönük ve genel popülasyonun takip ettiklerinden hoşlanmayan turistlerdir.
• Tatilleri için belirli sosyal sınırlılıkları yoktur ve tatil tercihlerinde sosyal kabul ihtiyaçları bulunmamaktadır.
• Özel ilgi tatilini genel eğlence tercihleri ve faaliyetlerinin bir uzantısı olarak görmeleri muhtemeldir.
• Alternatif destinasyonları özel ilgi alanlarını sürdürmek için bir bağlam olarak görürler.