Özel İlgi Turizminin Tarihsel Gelişimi

İlk çağlarda avcı ve toplayıcıların kendilerine daha iyi yaşam koşulları sağlamak, barınak ve yiyecek bulabilmek için seyahat ettikleri bilinmektedir.

Ayrıca iklimlerin değişmesi nedeni ile deprem, sel, yanardağ patlamaları gibi doğal afetlerde insanları göç etmeye, dolayısıyla seyahate itmiştir.

İnsanlar yerleşik düzene geçtikten sonra değişen ihtiyaçlarını karşılamak için seyahat etmeye başlamışlardır. Çevrelerindeki insanlarla alışveriş amacıyla seyahatler yapmışlardır.

Löschburg (1998) ilk çağlardan beri insanı seyahate iten güdüleri şunlardır:

• Uzak ya da yakın fark etmeksizin bilinmeyene duyulan merak,
• Dünya haritasının genişletilme çabası,
• Yeni şeyler öğrenme isteği,
• Farklı insanlar ve farklı kültürler tanıma,
• Yeni yerler keşfetme,
• Hastalıklara şifa arama,
• Macera arayışı,
• Eğlenme,
• Ticari, politik ve ekonomik çıkarlar

MÖ 5. yüzyılda Halikarnassoslu Herodotos bir dünya haritası çizmek üzere seyahate çıkmıştır.

İlk organize seyahatler olimpiyat oyunları ile başlamıştır.

Antik Dünyanın Yedi Harikası olarak bilinen  yerler şöyle sıralanabilir:

1. Keops Piramidi (Giza-Mısır)
2. İskenderiye Feros Feneri (Mısır)
3. Babil’in Asma Bahçeleri (Irak)
4. Rodos Heykeli (Girit-Yunanistan)
5. Zeus Heykeli (Olimpos-Yunanistan)
6. Artemis Tapmağı (Efes-Türkiye)
7. Mauseolos’un Anıt Mezarı (Bodrum-Türkiye)

Turistik amaçlı seyahatler, Romalılar Dönemi’nde artış göstermiştir. Ticaretin bu dönemde gelişmesi ile refah düzeyinin artması, ulaşım ağlarının genişlemesi, güvenlik koşullarının sağlanması ve Roma parasının her yerde geçerli olması, bu seyahatlerdeki artışın nedenlerindendir.

Orta Çağ’da seyahat dinin hizmetine girmiş, böylece Hristiyanlık, Antik Çağ ile Orta Çağ arasında bir köprü kurmuştur. Bu anlamda Haçlı Seferleri de Orta Çağ’daki en büyük ve organize kitlesel seyahat hareketi olarak bilinmektedir.

13. yüzyılda Venedikli Marco Polo, babası ve amcası ile 24 yıl,

14. yüzyılda Faslı İbn Battuta yaklaşık 28 yıl,

17. yüzyılda Evliya Çelebi ise 51 yıl seyahat etmiştir.

Bu şekilde farklı dönemlerde yüzlerce seyyah, bilinmeyene doğru yola çıkmıştır.

Sanayi Devrimi ile turizmin gelişimini de etkileyen önemli değişimler şu şekilde sıralanabilir:

• Bilim alanındaki gelişmeler, teknik buluşları da beraberinde getirmiştir. Matbaanın yeni teknolojiye kavuşması, basılı eserlerin çoğalmasını sağlamıştır.
• Tarımsal üretimde makinenin kullanılmaya başlanması ile büyük sanayi merkezlerinde kurulan fabrikaların iş gücü gereksinimi kırsaldan şehre göçü başlatarak toplum yapısında bir değişiklik meydana getirmiştir.
• Şehirleşme artmış ve büyük şehirler, metropoller ortaya çıkmaya başlamıştır.
• Yeni sömürge ve kolonilerin keşfi ile bu bölgelerdeki zenginlikler Batı Avrupa ülkelerine taşınmıştır. Bu da ekonomik ve ticari faaliyetlerde kapitalistleşme sürecini başlatmıştır.
• Kapitalistleşmenin sağladığı kaynaklar ile büyük şehirler imara açılarak sanat ve kültür merkezi hâline gelmişlerdir. Böylece çekim merkezi olmuşlardır.
• Eğitim, soyluların tekelinden kurtularak yaygınlaşmıştır.
• Sosyal sınıf kavramının ortaya çıkması ile hiyerarşi, aristokratların aleyhine bozulmuştur.
• Toplum önem kazanmaya başlamış, sosyal adalet ve sosyal refah konuları ön plana çıkmıştır.
• Ulaşım sistemlerinde gelişmeler ve kitlesel iletişim ağının kurulmasıyla dünya küçülmüş, küreselleşme başlamıştır.

İngiltere’de Thomas Cook adındaki bir girişimci 5 Temmuz 1841 tarihinde yaşadığı şehir olan Leicester’dan 12 mil uzaklıktaki Leter-Louhborough’a 570 kişilik bir gezi düzenlemiştir.

Gidiş-dönüş şeklinde organize edilen bu seyahatle Thomas Cook, ilk kitlesel turizm hareketini de başlatmıştır.

Bu seyahatin at yarışı, festival, dernek gezisi olduğunu yazanların yanı sıra Alman Voigt (2015) baptistlerin (vaftizci) bir araya toplandığı, ortak inançlarını yaymak amacı ile yaptıkları bir gezi olduğunu savunmaktadır.

Wagons Lits, 5 Haziran 1883 tarihinde Paris ile İstanbul arasında Orient Ekspres adında ilk seferini gerçekleştirmiştir. Bu seferler sayesinde İstanbul’da büyük oteller açılmaya başlamıştır. Bunlar arasında 1892 yılında Orient Ekspres ile gelen konukları ağırlamak için kurulan Pera Palas en bilinenleri arasındadır.

Osmanlı Devleti’nde seyahat edenler için belli düzenlemeler getirilmiştir. Seyahat edecek olanların öncelikle Bâb-ı Âli’den yol emri veya tezkeresi alması gerekiyordu.

• Yabancılar, Osmanlı topraklarında seyahat edebilmek için elçileri aracılığıyla yol emri alırken
• Osmanlı vatandaşlarının seyahat edebilmek için ellerinde mürur tezkeresi denilen, günümüzdeki pasaportun yerini alan belgeyi bulundurmaları gerekiyordu.

29 Ekim 1923 tarihinde kurulması ile birlikte turizm alanında düzenlemelere gidilmiştir. Cumhuriyet’in ilanından bir hafta sonra, yani 6 Kasım 1923 tarihinde Atatürk’ün talimatıyla Reşit Saffet Atabinen başkanlığında Türk Seyyahin Cemiyeti kurulmuştur. Kurum, 1926 yılında Türkiye Turing Kulübü, 1931 yılında ise Türkiye Turing ve Otomobil Kulübü (TTOK) adını almıştır.

Turizmin Türkiye tarihinde en hızlı gelişimi, 1980 sonrası dönemde yaşanmıştır.

Bu dönemde yaşanan en önemli olay 24 Ocak 1980 tarihinde açıklanan Ekonomik İstikrar Tedbirleridir. 24 Ocak Kararları olarak bilinen bu programda turizm sektörünü doğrudan etkileyen maddeler yer almaktadır. Bu kararlar içinde en önemlisi 12 Mart 1982 tarihinde kabul edilen 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu’dur. 1980 sonrasında Türkiye’de turizmin gelişmesine etki eden de o zamana kadar uygulanmayan birçok teşvikin bu yasal düzenleme ile uygulamaya konulmasıdır.

Turizmin gelişimini etkileyen faktörler şu şekilde sıralanabilir:

• Boş zamanın artması
• Eğitim ve kültür düzeyinin artması
• Ücretli tatil hakkı ve gelirin artması
• Sosyal güvenlik ve seyahat özgürlüğü
• Nüfus artışı ve insan ömrünün uzaması
• Teknolojik gelişmeler

Boş zamanların artış nedenleri şöyle sıralanabilir:

• İnsan hakları ve çalışma koşullarının iyileştirilmesi
• Günlük çalışma saatlerinin sekiz saate indirilmesi
• Hafta sonu tatillerinin iki güne çıkarılması
• Emeklilik yaşının 65 olması ve insan ömrünün uzaması
• Sosyal güvenlik uygulamaları
• Ulaşım teknolojilerinin gelişmesi
• Rekreasyon faaliyetlerine uygulanan formalitelerin azalması

Ulaşım teknolojisindeki gelişmelerin turizm üzerindeki etkilerini şöyle sıralamak mümkündür:

• Ulaştırma teknolojilerindeki ilerlemeler, insanların zaman kavramı üzerinde birtakım değişikliklere yol açmıştır.
• Çok sayıda insanın kısa sürede kıtalar ötesine, deniz aşırı ülkelere taşınabilmesi, turizmin uluslararası kültürel, ekonomik ve sosyal ilişkilerde önemli bir unsur hâline gelmesini sağlamıştır.
• Hızlı ulaştırma araçlarının uzak mesafeli yerlere kısa sürede ulaşabilmesi, yoğun nüfuslu yerleşim merkezlerine özgü olan turizmi, kırsal alana da yöneltmiştir.
• Hava ulaştırma araçlarının ulaştığı hız, uçuş sürelerini kısaltmış, konaklama yerinde kalış süresini uzatmıştır. Böylece turist başına düşen harcama miktarı artmış hem konaklama tesislerine hem de yerel ekonomiye fayda sağlamıştır.
• Ulaştırma araçları çok sayıda insanı bir seferde taşıyabildiği için yüksek kapasitede konaklama tesislerine olan gereksinimi ve bunların sayısını artırmıştır.
• Ulaştırma araçlarının kapasitelerinin büyümesi ve toplu taşıma imkânının fiyatları düşürmesi, daha düşük gelir düzeyindekilerin de seyahate katılmasını sağlamıştır.
• Kara yollarında, özellikle bireysel araçlarla elde edilen ilerlemeler, kendi başlarına ya da aileleriyle veya arkadaş grubuyla birlikte turizme katılmayı düşünen insanlara kolaylık sağlamıştır.
• Ulaşım teknolojisindeki ilerlemeler, ulaştırma araçlarının kendisini, yolculuğu, gezi ve konaklamayı da sağlayan araç ve gereçlerle donatılmasını sağlamıştır. Bu gelişim konaklama tesisleri yanında sadece ulaşım sistemine dayalı bir turizm çeşidinin ortaya çıkmasını da sağlamıştır.

Özel ilgi turizminin gelişiminde rol oynayan faktörler:  

• Turist beklentilerinin farklılaşması
• Yaşam tarzındaki değişimler (demografik karakteristikler, bilgi ve iletişim teknolojilerindeki ilerlemeler, dinlenmeye yönelik davranışlardaki değişimler)
• Çevresel ve toplumsal farkındalıkların gelişmesi
• Yeni eğilimlerin ortaya çıkması (kişisel gelişim gibi)
• Çalışma koşullarının değişmesi ve iyileşmesi
• Boş zaman değerlendirme alışkanlıklarındaki değişim
• Turizm tüketiminin giderek bireyselleşmesi ve boş zaman değerlendirme etkinlikleri konusunda çeşitliliğin artması
• Kentleşme
• Tıp alanındaki ilerlemeler (güneş ışınlarının zararlı etkilerinin ortaya çıkması konusunda toplumun bilinçlenmesi gibi)
• İnsanların kendilerini yenileme gereksinimi doğrultusunda özel ilgilerine yönelik estetik, otantik deneyimler ve yenileyici çözümler aramaları
• İnsanların eğitim seviyelerinin yükselmesi ile birlikte kitlesel turizm hareketlerinin yerini daha küçük gruplar hâlinde veya bireysel olarak hareket etme eğilimine bırakması

Boş zaman değerlendirme faaliyetini özel ilgi turizmi olarak tanımlayabilmek için iki temel unsura gereksinim duyulmaktadır:

1. Bireylerin özel ilgilerini gerçekleştirmeye zaman ayırmış olmaları,
2. Bu tür etkinlikler için yeterli ve tatminkar arz olanağı sağlanarak ticari bir boyutun kazandırılmış olmasıdır.