Etik ve Meslek

Etik, davranışlarımızın iyi ya da kötü, doğru ya da yanlış olmasının çerçevesini çizen ilkeler toplamıdır.

Etik, felsefenin bir alt disiplini olarak ahlaki kurallar üzerinden hareket ederek ahlaklı olmanın teorik boyutunu incelemektedir.

Ülkemizde Etik Kurul, meslek etiğine verilen önemin artması ile 2000'li yılların başında kurulmuştur.

Etik kavramı, Yunanca “ethos” kelimesinden yola çıkılarak türetilmiştir. Türk Dil Kurumunda etik kavramı ile ilgili olarak, “töre bilimi, bir meslek grubuna ait çalışanların uymak zorunda olduğu davranışlar bütünü, ahlakla ilgili” gibi ifadeler kullanılmaktadır.

İnsanlar için neyin iyi ya da kötü olduğunu söyleyen, insanların nasıl yaşamlarını gösteren, belirli durumlarda nasıl davranılması gerektiğini ifade eden normları ortaya koyan etik; normatif etik olarak tanımlanmaktadır. Toplumsal kuralların bir yansıması olan “yalan söyleme, hırsızlık yapma” gibi önermeler bu kapsamda değerlendirilmektedir.

Etiğin inceleme alanını aşağıdaki konular oluşturmaktadır:

• Bireysel, toplumsal, mesleki iyilik ve düzen
• İyilik ve düzene etki eden faktörler
• Özgür irade, sorumluluk ve vicdan
• Mesleki yükümlülükler

Etik değerlere uygun olmayan davranışların gerçekleştirilmesi halinde davranışı gerçekleştiren kişiler birtakım olumsuz sonuçlar ile karşı karşıya kalmaktadır. Bunlardan bazılar şu şekildedir:

• Saygınlığı kaybetme
• Toplumdan dışlanma
• Güvenilirliğini kaybetme
• Mesleki ve toplumsal bağlılığın zayıflaması
• Çalışma arkadaşlarıyla ilişkilerin bozulması ve işini kaybetme
• Kendimize olan saygının yitirilmesi
• İş birliğinin zayıflaması
• Kurum içi iletişimin azalması
• Yozlaşmanın artması

Erdem, iyi insan olmanın göstergesidir. Alternatif seçenekler arasında en iyi kararı verebilme yeteneğidir. Erdem aynı zamanda bilgi ve akıl ile hareket etme, cesaretli, kararlı ve güçlü olma gibi yetenekler ile de ifade edilmektedir.

Ahlak sözcüğünün kökü yaratmak, yaradılış anlamlarına gelmektedir. Bu çerçevede ahlak; doğuştan gelen huy özellikleri şeklinde değerlendirilebilir. Fakat günümüzde ahlak “bireylerin toplumsal değerleri” olarak da ifade edilmektedir. Ahlak, kültürel değerler ve ideallerle ilgili doğru ve yanlışları ve bunlara uygun olarak nasıl davranılması gerektiğini belirler. Başka bir ifade ile ahlak, nasıl davranılmasına ilişkin, yazılı olmayan standartları içermektedir

Toplumun yaşayış ve düşünüş tarzı olan kültür, toplumun kimliğini oluşturur ve onu diğer toplumlardan farklı kılar. Kültürün özellikleri ise şunlardır:

• Görelidir, her toplumun kendine özgü kültürü bulunmaktadır,
• Toplumsal bir üründür, öğrenilerek kazanılır,
• İnsanlar arası etkileşim sonucu doğup gelişir,
• Tarihseldir, geçmişten günümüze sürüp gelmektedir,
• Durağan değildir. Zaman içinde değişmektedir,
• İnsan eseridir, insanlar hem kültürü oluşturur hem de ondan etkilenir.

Normlar, kural olarak benimsenmiş ve yerleşmiş ilkler, belirli bir grup için görgü kuralları, davranış bilgisi, töre gibi farklı şekillerde tanımlanmaktadır. Yazılı normlar, resmi norm olarak da adlandırılmaktadır. Kanunlar ve yönetmelikler gibi devletlerin resmi organlarınca düzenlenip uygulamaya konulur, gerektiğinde değiştirilir. Devletlerin ve sosyal hayatın korunmasını ve devamını amaçlayan kurallardır. Kurallar genel olarak hukuk kurallarıdır. Sözlü normlar ise resmi olmayan normlardır. Bireyler arasındaki ilişkinin düzenlenmesinden doğan gelenek, görenek, âdet, töre, din kuralları ve bölge kuralları gibi yazılı
olmayan kurallardır.

Bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istenilen yönde değişimin gerçekleşmesi eğitim ile mümkün olmaktadır. 

Kant’ın etik anlayışı, insanların ödevleri ve yükümlülükleri ile ilgilidir. Kant etik davranışı, duygulardan arındırılmış eylem olarak ifade etmektedir.

Bireysel etik, insanların ailesi, arkadaş çevresi, eğitimi ve toplumsal hayatına ilişkin yetiştirilme şartları ele alınarak tanımlanmaktadır. Bu çerçevede bireysel etik, insanların doğru ve yanlışı, iyi ve kötüyü ayırt etmesini sağlayan, ilk olarak aile ve arkadaş çevresinin etkisinde gelişen, eğitim ve deneyimler sonucunda oluşan tutumlarının yönlendirdiği ve kararlarında vicdani olarak hareket etmesini sağlayan ilkelerdir.

Örgütsel etik, farklı kültürlerden gelen çalışanların, örgütün hedef ve tutumları ile benzer ve tutarlı davranışlarda bulunmasını sağlamaktadır. İşletmelerde olası alt kültürlerin işletme kültürü ile çatışmasının önüne geçmeyi hedeflemektedir.

Meslek; insanların hayatlarını devam ettirmek ve para kazanmak güdüsüyle hareket ederek belirli bir ücret karşılığında yaptığı, kendisine ait belirli kuralları, eğitim faaliyetleri, amacı ve organizasyonu olan, eğitim süreci sonucu öğrenilen tekniği ile profesyonelce yerine getirilen kurumsallaşmış bir birliktir.

Her meslek için önceden belirlenmiş ve düzenlenmiş aşağıdaki şekliyle belirtilen tanım ve ilkelerin herkesin bilgisine sunulması gerekmektedir. Bu tanım ve ilkeler şunlardır:

• Mesleğin ifadesi, özellikleri
• Görev alanları ve tanımları
• Kullanılan araç ve gereçler
• Çalışma ortamı ve çalışma koşulları
• Mesleki eğitimin kapsamı ve süresi
• Meslek için gerekli koşullar
• Kariyer imkânı
• Mesleki değerler, uygulama ilkeleri

İnsan ilişkileri üzerine kurulan mesleki etik ilkelerin temel işlevleri şu şekildedir:

• Meslek üyelerinin kişisel istek ve eğilimleri sınırlamak
• Yetersiz meslek üyelerini dışlamak
• Meslek içi ilişkileri ve diğer kurumlarla rekabeti düzenlemek
• Hizmet ilkelerinin benimsenmesini sağlamak ve bu ilkeleri korumak
• Belirlenen davranış ilkeleri doğrultusunda davranılmasını sağlamak

Kamu ve özel hukuk tüzel kişileri, hizmetlerinin etkili ve verimli olması, vatandaşların beklentilerinin karşılanması ve güvenilirliklerinin artırılması noktalarında oluşturulan etik ilkeler için Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik oluşturulmuştur.

Mesleğe ilişkin kaynaklarının kullanımı; Mesleki faaliyetlerin kullanılmasına tesis edilen bina, taşıt, diğer araç ve gereçler hizmet gerekleri dışında kullanılmamalı, bu kaynakların kullanılmasında verimliliğe ve tutumlu olmaya dikkat edilmelidir. Kaynaklar her zaman hizmete yönelik kullanılması için hazır hâlde bulundurulmalıdır.