Olay Yeri ve Delil Güvenliği

Adli bir olayın meydana gelmesinin ardından, olayın gerçekleştiği alan suça ait tüm unsurları içerisinde bulunduran bir alana dönüşmektedir. Bu alan suç ile fail, fail ile maktul ve maktul ile suçun işlendiği alan arasındaki bağlantıları içerisinde barındıran dinamik bir bölgedir. Suçun meydana geldiği bu dinamik alan olay yeri olarak adlandırılmaktadır. Olay yeri olayın oluş şekli ve yerine bağlı olarak çok büyük bir alandan küçük bir alana, bir evin içerisinden bir aracın içerisine, açık bir alandan su altına kadar birçok alanı kapsayan bir alandır

Olay yerinden alınacak bilgilerin ve verilerin kalitesi her geçen saniye düşmektedir. Bu nedenle olay yerine ne kadar çabuk ulaşılır ve doğru yöntemlerle inceleme yapılırsa alınacak bilginin kalitesi de o denli yüksek olacaktır. Olay yerine hızlı müdahale edilmesi ve uzman ekiplerce müdahale edilene kadar olay yerinin ilk hâlinin korunması, elde edilecek sonuçların da başarısını etkilemektedir. Olay yerine yapılan her müdahale geri dönüşsüz olarak yapılmaktadır, bu durum da yapılacak her müdahalenin aslında zamana karşı yarışan bir bozulma sürecine karşı yapıldığını ve bu yarışta yapılacak incelemenin bulgunun en sağlıklı hâli üzerinde yapılmasını önemli kılmaktadır.

Olay yerine ilk müdahaleleri yapan ekiplerin görevi öncelikle olay yerinin doğru şekilde koruma altına alınması ve ardından bozulma, kırılma ve yok olma tehlikesi olan bulguların zarar görmesinin engellenmesidir.

Olay yerine ilk olarak ulaşan ekipler olay yerinde sanığa ait delillerin bulunduğunu varsayarak olay yerinde bulunan ve delil olma değeri taşıyan tüm bulguların koruma altına alınmasından sorumludurlar. Bu durum olay yeri ve olayın şartları göz önüne alındığında oldukça karmaşık ve zorlu bir süreç olabilmektedir. Bir evin bir odasında işlenen bir suçun ardından incelenecek olay yerinin boyutları ile büyük ve açık bir alanda meydana gelen bir olayda incelenecek olay yerinin boyutları aynı olmamaktadır. Dolayısıyla korunması gereken olay yerinin şekli ve boyutları da bir hayli değişkendir. Olay yeri incelemesinde olay yerinin korunması ve incelemelerin en ivedi şekilde yapılması gerekmesinin yanında olay yeri inceleme
çalışması sırasında aceleyle hareket edilmemeli ve her bulguya gerekli önem ve gerekli zaman ayrılarak incelemeler tamamlanmalıdır. Bu çalışmaların yapılması da yine olay yerinin ilk hâlinin sağlıklı bir şekilde korunması ile çok ilintilidir.

Olay yerini güvence altına alması gereken ilk ekipler olay yerinde şu durumlara müdahale etmek ve gerekli önlemleri almak durumundadırlar:
• Potansiyel şüphelilerin yakalanması
• Tıbbi yardıma ihtiyacı olan kişilerin belirlenmesi ve gerekli tıbbi yardımı almalarına yardım edilmesi
• Olay yerinde bulunan potansiyel delillerin zarar görmesinin, kaybolmasının ve bozulmasının önüne geçilmesi
• Amirlerinin ve diğer yetkili kişiler dahil diğer tüm kişilerin olay yerine zarar vermemesi için gerekli önlemlerin alınması

Başarılı bir olay yeri incelemesinin ilk adımı, olay yeri güvenliğinin doğru şekilde sağlanması olarak kabul edilebilir.

Olay yerinde bulunan insanlar güvenlik altına alınıp ilk yardım ihtiyacı olan kişilere yardım edildikten hemen sonra alanın güvenlik altına alınması  gerekmektedir. Olay yerinin sınırları kabaca belirlenip alan kontrol altına alındıktan sonra delillerin zarar görmesini engellemek ve kontaminasyonu minimum seviyeye indirecek önlemler alınmalıdır. Olay yerinin sınırları belirlenir belirlenmez olayla ilgisi olmayan kişilerin alandan çıkarılması, olay yerine giren ve çıkan herkesin kayıt altına alınması ve olay yerine intikal eden ekiplerin geldikleri zamanın da kaydedilerek muhafaza edilmesi gerekmektedir. Olay yerine giriş ve çıkışları kayıt altına alma çalışması olay yeri incelemesi bitene kadar devam etmelidir.

Suç ile ilgili aktivitenin gerçekleşmesinin ardından herhangi bir transfer kontaminasyon olarak adlandırılmaktadır.

Kontaminasyon deliller ile ortamda bulunan diğer maddeler arasındaki istenmeyen veri transferi olarak değerlendirilmektedir. Kontaminasyon kavramını somut olarak örneklendirmek gerekirse olay yerinde bulunan üzeri kanlı eşyalar birbirleriyle temas etmemesi ve bu bulgular üzerindeki verilerin kaybolmaması adına ayrı ayrı paketlenmektedir. Bu bulguların aynı paketler ile taşınması kontaminasyon riskini beraberinde getirmektedir.

Edmond Locard’ın değişim prensibi kapsamında kontaminasyonu ele aldığımızda temas eden her yüzeyin birbirleri üzerinde kendilerinden bir iz bırakmasını kontaminasyon olarak değerlendirebiliriz. Bu durumda bilinçli olarak kontaminasyon gerçekleştirmek yani bir delili bozmak veya değiştirmek de tespit edilebilir bazı emareler taşıyacaktır. Bu nedenle olay yerinden elde edilecek tüm bulguların transferi ve incelenmesi kontaminasyon riskini düşürmeye yönelik alınacak önlemlerle ve uygun prosedürler çerçevesinde gerçekleştirilmelidir

Olay yerini güvence altına alması gereken ilk ekipler olay yerinde şu durumlara müdahale etmek ve gerekli önlemleri almak  durumundadırlar:

• Potansiyel şüphelilerin yakalanması
• Tıbbi yardıma ihtiyacı olan kişilerin belirlenmesi ve gerekli tıbbi yardımı almalarına yardım edilmesi,
• Olay yerinde bulunan potansiyel delillerin zarar görmesinin, kaybolmasının ve bozulmasının önüne geçilmesi.
• Amirlerinin ve diğer yetkili kişiler dahil diğer tüm kişilerin olay yerine zarar vermemesi için gerekli önlemlerin alınması.

Olay yerindeki en önemli kural “her zaman dikkatli olmak” olarak ele alınmalıdır. 

Olay yerinde meydana gelen ufak değişimler çok daha büyük sorunlara neden olabilmektedir. Örneğin olay yerinde alakasız kişilerce tuvaletin kullanılması veya mutfaktaki herhangi bir eşyanın kullanılması birçok parmak izinin ve değerli delilin yok olmasına neden olacak sonuçlar doğurabilmektedir.  Olay yerleri her zaman zorlu durumları içerisinde barındıran ortamlar olarak düşünülmeli ve olay yerine ilk ulaşan ekibin kriz yönetimi ve karar verme süreçlerinde doğru adımları atmaları gerekmektedir. Olay yerinde ilk ulaşan ekiplerin atacakları doğru adımlar büyük sorunların bertaraf edilmesine olanak sağlayacaktır .

- Olay yeri bantları ve fiziksel engelleri kullanılarak olay yerinin sınırları belirlenmeli ve giriş kısıtlanmalıdır.
- Şüpheli tarafından kullanılmış olması muhtemel rotalar belirlenmelidir.
- Olay yerinin bulunduğu ilk hâli ile ilgili notlar alınmalıdır.
- İlk ekip olay yerine geldiği andan itibaren yaşanan değişimler not alınmalıdır (sağlık ekiplerinin müdahaleleri gibi).
- Yapılacak işlerin tamamını güvenlik bantlarının dışında yürütülmelidir.
- Bulguların müdahale edilmeden önceki yerleri kayıt altına alınmalıdır.
- Muhtemel delillerin olabileceği düşünülerek her zaman tetikte olunmalıdır.
- Olay yerine zarar verebilecek ve kontaminasyona neden olacak her tehdide karşı dikkatli davranılmalıdır.
- Olay yerindeki bulguların kurallara uygun şekilde fotoğrafı çekilmeli ve ölçek kullanılmalıdır.
- Olay yerinde bulunan nesneler üzerinde inceleme yapılması için uzman ekiplere haber verilmelidir.

- Olayla alakasız kişilerin olay yerine girmesine izin verilmemelidir.
- Şüpheli tarafından kullanıldığı düşünülen rotalar kullanılmamalıdır.
- Olay yeri ile ilgili alakasız kişilerin not tutmaları ve kayıt almalarına izin verilmemelidir.
- Olay yerinin durumu ve ilk halinin kayıt altına alınması aşamasında hata yapılmamalıdır.
- Delillerin doğal sebeplerden ötürü zarar görmesine izin verilmemelidir.
- Olay yerinde bulunan hiçbir şey yiyip içilmemeli ve olay yerinde bulunan telefonlar kullanılmamalıdır.
- Kayıt altına alınmadan hiçbir delil yerinden oynatılmamalı ve paketlenmemelidir.
- Olay yerinin dışında bulunan ve olay yeri ile bağlantılı olabilecek deliller gözden kaçırılmamalıdır.
- Gereksiz yere olay yerinde bulunan hiçbir nesneye dokunulmamalıdır.
- Fotoğraf çekimleri olay yeri fotoğraf çekimi kurallarına uyulmadan yapılmamalıdır.
- Uzmanların incelemesi gereken bulgular uzman olmayan ekipler tarafından incelenmemelidir

Delil zinciri olay yeri çalışması ve yapılan çalışmadan alınacak sonuçların verimliliğinin korunmasını sağlayan aşamadır. Olay yerinin doğru şekilde kayıt altına alınması delil zinciri açısından çok önemlidir. Delil zinciri içerisinde delilin olay yerinde tespit edilmesinden laboratuvarlara teslim edilene kadar geçen süre içerisindeki tüm aktiviteler kayıt altına alınmaktadır.

Delil zinciri kayıtları içerisinde delilin nerede olduğu, delili kimin kontrol ettiği ve en son kimin kontrolünde işleme tabi tutulduğu gibi birçok açıklama bulunmaktadır. Bu açıklamaların birbirini tamamlayan bir bütünlük içerisinde olması gerekmektedir. Bu kayıtlarda meydana gelecek bir zamansal boşluk delilin güvenilirliğini ortadan kaldırmakla kalmayıp davanın sonuca ulaşması açısından çok önemli bir fırsatın da kaçmasına sebep olabilmektedir. Delilin her aşaması  prosedürlere uygun olarak kayıt altına alınırsa delil zinciri sağlıklı bir şekilde sağlanmış ve delil mahkemede geçerli bir delil haline gelmiş olur

Olay yerinde karşılaşılabilecek delil çeşitleri genel itibari ile şunlardır;
• Biyolojik deliller
• Kimyasal Deliller
• Fiziksel deliller
• İz Deliller

DNA’dan elde edilen bilgiler kimlik tespiti için en güçlü verileri sağlayan deliller olmaktadır. Özellikle 1990’lı yılların başından itibaren DNA alanında yaşanan gelişmeler çok az miktardaki bulgudan büyük sonuçlar alınabilmesine olanak sağlamaktadır. Locard’ın Değişim Prensibi doğrultusunda yaşanan bir olayda fail her zaman olay yerine kendisinden bir iz bırakacaktır düşüncesiyle hareket edildiğinde bu izlerden sonuca ulaşma kısmında biyolojik deliller en sağlam sonuçları veren deliller olmaktadır. Faile ait bir saç teli, sigara izmariti, bir giysi ve daha birçok bulgu pozitif kimlik tespiti için çok değerli bilgiler içermektedir. Olay yerinde bulunan eşya ve bulguların çoğunun üzerinde biyolojik materyal barındırıyor olacağı göz önünde bulunmalı ve bu bulgular biyolojik bulguların gerektirdiği şekilde muhafaza edilmelidir.

Delillerin bulundukları form ve ihtiva ettikleri bilgiler özellikle DNA incelemesi gereken konularda büyük önem arz etmektedir. Bu nedenle biyolojik delil içermesi muhtemel bulgular üzerinde çalışılırken ve olay yerinden örnek toplanırken tüm prosedürlere harfiyen uyulması gerekmektedir. 

Örneğin olay yerinde kan izleri ile karşılaşıldığı durumlarda öncelikle bu izlerin tespit edilmesi ve
kayıt altına alınması daha sonra olay yerinin tekrar incelenmesi gerektiğinde önemli faydalar sağlayacaktır. Eğer delil üzerinde birden fazla analiz yapılması gerekiyorsa delilin yapısını bozmadan yapılacak analizler öncelikle yapılmalı daha sonra diğer analizlere geçilmelidir. Olay yerinden elde edilecek bazı iz deliller de kan izlerinin içerisinde bulunabilir. Bu durumlarda izler tespit edilip kayıt altına alınmalı, daha sonrasında kan izi üzerinde çalışılmalıdır. Kan izleriyle karşılaşıldığı durumlarda hem kan izinin olduğu alandan örnek alınmalı hem de çevresindeki temiz bir alandan mukayese örnekleri toplanmalıdır. Mevcut PCR (Polymerase Chain Reaction) teknolojisi ile çok ufak kalıntılardan dahi DNA elde edilebilmesi mümkün olmaktadır.

Mevcut PCR (Polymerase Chain Reaction) teknolojisi ile çok ufak kalıntılardan dahi DNA elde edilebilmesi mümkün olmaktadır.

Kan izleriyle karşılaşıldığı durumlarda hem kan izinin olduğu alandan örnek alınmalı hem de çevresindeki temiz bir alandan mukayese örnekleri toplanmalıdır.  Bir olay yerinde kan izi ile karşılaşıldığında izin tamamı ya da elde edilebilen miktarın tamamı incelenmek üzere laboratuvara gönderilmelidir. Olay yerinde üzerinde biyolojik incelemeler yapılması gereken ıslak bulgularla karşılaşıldığında bulgular ekstra bir ısı kaynağı kullanılmadan hava ile kurumaya bırakılmalı ve mümkün olduğunca kuru şekilde paketlenmelidir. (Li, 2011).

Sopa ve Künt cisimler üzerinde DNA elde edilmesi muhtemel yer; tutma yerleri, DNA elde edilecek kalıntı; deri kalıntıları, ter, kan ve doku kalıntılarıdır.

Kağıt Mendil Yüzeyi DNA elde edilmesi muhtemel yer ve Kan, Sperm, Tükürük, Mukus,
Kulak kiri DNA Elde Edilecek Kalıntılardır.

Adli kimya incelemeleri, parmak izlerinin tespiti, kumaş, cam parçaları, ateşli silahlara ait bulgular, ilaçlar, uyuşturucu, patlayıcı maddeler ve toksik içeriğe sahip olduğu düşünülen bulgular üzerinde araştırmalar yapan bir bilim dalıdır. Hem olay yerindeki bazı bulguların görünür hâle getirilmesinde hem de olay yerinden toplanan bulguların ihtiva ettiği materyalin belirlenmesi ve bulguların delillendirilmesi aşamalarında kimyasal yöntemlerden  faydalanılmaktadır

Adli bilimlerde kimyasal yöntemler kullanılarak bilgi alınan alanların en başta gelenleri şunlardır;
• Parmak izi incelemeleri
• Patlayıcılar üzerinde yapılan incelemeler
• Yangın enkazlarının incelenmesi
• Toprak incelemeleri
• Boyaların incelenmesi
• Doküman incelemelerinde mürekkep analizleri
• Kumaş analizleri
• Uyuşturucu ve ilaçların incelenmesi
• Toksikolojik incelemeler
• Atış artıklarının incelenmesi

Bir olay yerinde karşılaşılabilecek başlıca iz delilleri şu şekilde değerlendirebiliriz;
• Parmak İzleri
• Ayak İzleri
• Araç Lastik İzleri
• Kulak İzi
• Diş İzleri
• Alet İzleri

Parmaklar üzerlerinde bulunan papil hatları sayesinde dokundukları her yüzeyde kendilerine
özgü, değişmez izler bırakmaktadır. Her insanın birbirinden farklı parmak izlerine sahip olması parmak izlerini kimlik tespiti konusunda çok güçlü bir delil hâline getirmektedir. Hemen hemen dokunulan her yüzeyde parmak izlerinin kalması ve içerdikleri bilginin kimlik tespiti açısından büyük önem taşıması olay yeri inceleme çalışmalarında parmak izlerinin tespiti ve korunması konusunda ekstra dikkatli davranmayı gerektirmektedir

Olay yeri inceleme çalışmalarının dışında büyük felaketlerin, yangınların, terör saldırılarının ardından toplu ölümlerin meydana gelmesi ve birden fazla kişinin kimliklendirilmesi gereken durumlarda diş izleri ve dişler önemli bilgiler vermektedir.

Bunların yanı sıra dişlerin ağızda bulundukları yerler, yüzeyleri ve birbirlerine olan konumları dikkate alındığında her kişinin birbirinden farklı ağız ve diş şekline sahip oldukları bu nedenle de ısırık izlerinin de birbirine  benzemez izler oldukları görülmektedir. Özellikle olay yeri inceleme çalışmalarında ortamda ısırılıp bırakılmış bir besin ya da kurbanın üzerinde ısırık izleri varsa bu izler ivedilikle kayıt altına  alınmalıdır. Çünkü olay yerindeki diğer izlerin aksine besinlerin çürüyerek bozulması veya maktül üzerindeki ısırık izlerin zamanla geçmesi gibi birçok risk bulunmaktadır. Bu nedenle bu izler bulunur bulunmaz ölçekli fotoğraflarla kayıt altına alınmalı ve daha sonrasında eğer yüzey uygunsa kalıp alınarak muhafaza edilmelidir.