ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

Özel eğitim alanında ise geçiş, “bir programdan diğerine ya da bir hizmet modelinden diğerine hareket etme süreci”, “hizmetlerdeki ve hizmetleri düzenleyen personeldeki değişim noktaları” ya da “yaşam boyunca meydana gelen değişiklikler süreci” olarak adlandırılmaktadır.

Birleşmiş Milletler (BM), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliği (AB) gibi uluslararası örgütler özel gereksinimli bireylerin yaşam kalitesinin yükseltilmesine yönelik önemli sayıda çalışmalar yapmışlardır.

9 Aralık 1975’de BM Genel Kurulu’nun 3447 sayılı kararı ile “Engelli Kişilerin Hakları Bildirisi” yayımlanmıştır. On üç maddeden oluşan bu bildiri, özel gereksinimli bireylerin haklarına ilişkin ilk ayrıntılı belgedir.

Gazi Mustafa Kemal tarafından 1923 yılında beş maddelik Cenevre Sözleşmesi imzalanmıştır. Cenevre Sözleşmesi, Cumhuriyet döneminde imzalanan ve çocuk hakları bağlamında özel gereksinimli bireylerden söz eden uluslararası nitelikteki ilk belge olması açısından önemlidir.

Ülkemizde özel gereksinimli bireylere yönelik bakım hizmetleri, SHÇEK’e bağlı Özürlü Bakım Hizmetleri Dairesi Başkanlığı tarafından yürütülmektedir. Daire Başkanlığı bünyesinde özel gereksinimli bireylere bakım hizmeti sunan kuruluşlar; özürlü evde bakım hizmeti, bakım ve rehabilitasyon merkezleri, engelsiz yaşam merkezleri, umut evi projesi, aile danışma ve rehabilitasyon merkezleri, özel özürlü bakım ve rehabilitasyon merkezleri ve geçici ve misafir olarak bakım hizmeti olarak sıralanmaktadır.

Eylem Planının hayata geçirilmesi amacıyla, Özürlüler İdaresi Başkanlığı’nın koordinatörlüğünde İçişleri, Ulaştırma, Maliye, Bayındırlık ve İskân Bakanlığı, DPT, TSE, YÖK Başkanlığı ve Belediyeler Birliği’nden oluşan ve gerekli görüldüğünde Eylem Planı’nda sayılan diğer sorumlu kurum/kuruluşların da toplantılarına davet edileceği “Ulaşılabilirlik Eylem Planı İzleme ve Değerlendirme Kurulu” oluşturulacaktır.

Ülkemizdeki kamu kurum ve kuruluşlarda, belirlenen oranda özürlü personel çalıştırma yükümlülüğünün yerine getirilmesinin takip ve denetiminden Devlet Personel Başkanlığı sorumludur.

İnsan hakları, tüm insanların hiçbir ayrım gözetmeksizin yalnızca insan olarak doğmalarından kaynaklanan eşit, özgür ve onurlu yaşamasını sağlayan haklardır. Başta yaşam ve özgürlük olmak üzere sağlık, eğitim, yiyecek, barınma ve toplumsal hizmetlere rahatlıkla ulaşabileceği bir yaşam düzeyine kavuşma; yasanın koruyuculuğundan eşit olarak yararlanma; evlenme, mal ve mülk edinme; çalışma ve işini seçme özgürlüğü; din, vicdan, düşünce ve anlatma özürlüğü gibi haklar insan haklarının temelini oluşturur. O halde I, II ve III’de verilen tüm ifadeler insan haklarının temelini oluşturur.

Özel eğitim alanında geçiş, “bir programdan diğerine ya da bir hizmet modelinden diğerine hareket etme süreci”, “hizmetlerdeki ve hizmetleri düzenleyen personeldeki değişim noktaları” ya da “yaşam boyunca meydana gelen değişiklikler süreci” olarak adlandırılmaktadır.

10 Aralık 1948 yılında BM Genel Kurulu’nca kabul edilen “İnsan Hakları Evrensel Bildirisi” de (II) içerik olarak somutlaşmış ilk evrensel insan hakları listesidir. İnsan Hakları Evrensel Bildirisi’nin 2., 3., 16., 22. ve özellikle 25. ve 26. maddelerinde devletin özel gereksinimli bireylere yaklaşımı ile ilgili temel maddeler yer almaktadır.

Aralık 1975’de BM Genel Kurulu’nun 3447 sayılı kararı ile “Engelli Kişilerin Hakları Bildirisi” (I) yayımlanmıştır. Onüç maddeden oluşan bu bildiri, özel gereksinimli bireylerin haklarına ilişkin ilk ayrıntılı belgedir.

BM tarafından “Uluslararası Engelliler Yılı” olarak belirlenmiş ve 1982 yılında “Engellilere İlişkin Dünya Eylem Programı” (III) kabul edilmiştir. Bu durumda doğru kronolojik sıralama II-I-III olur.

Üstün yetenekli ve zekalı bireylerin eğitimi konusunda Osmanlı İmparatorluğu’nca başlatılan “Enderun” uygulaması Cumhuriyet döneminde 1948 yılında çıkarılan İdil Biret Suna Kan Yasası olarak üstün yetenekli bireylerin eğitimini yasal güvence altına almış ve diğer ülkelere de örnek teşkil etmiştir.

Türkiye Engellilerin Haklarına İlişkin BM Sözleşmesi’ne 30 Mart 2007’de imza atarak taraf olmuş ve sözleşmede yer alan yükümlülükleri yerine getireceğini kabul etmiştir. Sözleşme özel gereksinimli bireylerin haklarına bütüncül bir koruma sağlayan ve özel gereksinimlilik konusunda uluslararası alanda ayrımcılığı olan ilk yasal araçtır.

2006 yılına değin Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’na bağlı kurumlar aracılığıyla yürütülen eğitim ve rehabilitasyon hizmetleri yeni düzenlemeyle Milli Eğitim Bakanlığı’nın sorumluluğuna verilmiştir.

Engellilerin Haklarına İlişkin BM Sözleşmesi’nin 26. maddesi rehabilitasyon hizmetlerine ilişkin esasları düzenlemektedir. “Habilitasyon ve rehabilitasyon hizmet ve programları mümkün olan en erken evrede başlamalıdır ve bireylerin ihtiyaçları ile güçlü yönlerinin çok disiplinli bir değerlendirmesine dayanmalıdır.” maddesi sağlık ve bakım hizmetleri ile ilgili değil, rehabilitasyon hizmetleri ile ilgili esaslardan biridir.

Özel gereksinimli bireylerin sosyal yaşamın tüm alanlarından tam ve eşit yararlanmasının önündeki en büyük sorunu ulaşılabilirlik konusundaki engeller oluşturmaktadır. Temel yaşamsal gereksinimlerine ulaşabilmeleri için özel gereksinimli bireylerin sosyal yaşam alanlarına ulaşmaları ve bu alanları bağımsız şekilde kullanabilmeleri gerekmektedir.

Türkiye Özürlüler Araştırması’na (2002) göre, ülkemizdeki özel gereksinimli bireylerin yaklaşık %78’i aktif iş gücüne dâhil değildir. O halde I doğru değildir.

Özel gereksinimli bireylerin üretken bir insan olarak topluma kazandırılmasının en önemli ve vazgeçilmez yolu, onların istihdam edilebilirliğini arttırmak ve aktif, üretici bireyler olarak çalışma hayatında yer almalarını sağlamaktır. Özel gereksinimli bireylerin istihdamı; hukuki, sosyal, kültürel, ekonomik ve politik boyutları olan çok bileşenli bir konudur. Konunun tarafları arasında politikacılar, uygulayıcılar, iş verenler, girişimciler, STK’lar ve özel gereksinimli bireylerin kendisi yer almaktadır. Bu durumda II ve III doğru olur.

Özel gereksinimli bireylerin gelir vergisi indirimi, ulaşım, sosyal ve kültürel etkinliklerden ücretsiz ya da indirimli yararlanmasını kolaylaştırmak amacıyla “Özürlü Kimlik Kartı” verilmesi karara bağlanmış ve bu amaçla özürlü Kimlik Kartı Yönetmeliği 13.08.1998 tarihinde 23432 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Giyim kuşam ihtiyaçlarının karşılanması toplumsal yaşama katılım için yasal düzenlenme gerektirmemiştir.

Değişim, evrim, aşama, konu ya da yerden diğerine geçme “geçiş” sözcüğününün sözlük anlamıdır. Özel eğitim alanındaki anlamı A seçeneğinde açıklanmıştır.

Türkiye’nin de kurucuları arasında olduğu “Birleşmiş Milletler (BM) Örgütü” 1945 yılında kurulmuş ve 10 Aralık 1948 yılında BM kurulu “İnsan Hakları Evrensel Bildirisi” ni içerik olarak somutlaştırarak kabul etmişlerdir.