ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

Engelli Kişilerin Hakları Bildirisi

1983-1992

İstihdam sağlama

Engelliler İçin Fırsat Eşitliği Konusunda Standart Kurallar

Cenevre Sözleşmesi

Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Kanunu

Özel gereksinimli bireylerin istihdamı

Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Kanunu

Özel gereksinimli bireylere her türlü hizmetin etkin ve verimli olarak yürütülmesini sağlamak

Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği

Temelde kişisel bir gelişim süreci olmasına rağmen, yetişkinlik statüsünün geniş yelpazede yer alan yasal ve sosyal göstergeleri vardır. Yasal göstergeler; seçme ve seçilme hakkı, askerlik yapma, mali sorumluluklar alma, sürücü belgesi edinme, evlilik ve aile sorumluluğunu üstlenme gibi bileşenleri içermektedir. Sosyal göstergeler ise ailenin yanından ayrılarak ayrı bir yaşam kurma, bağımsız bir birey olma, iş sahibi olma ve para kazanma gibi bileşenleri kapsamaktadır.

10 Aralık 1948 yılında BM Genel Kurulu’nca kabul edilen “İnsan Hakları Evrensel
Bildirisi” de içerik olarak somutlaşmış ilk evrensel insan hakları listesidir.

İnsan Hakları Evrensel Bildirisi’nin 2., 3., 16., 22. ve özellikle 25. ve 26. maddelerinde devletin özel gereksinimli bireylere yaklaşımı ile ilgili temel maddeler yer almaktadır.

9 Aralık 1975’de BM Genel Kurulu’nun 3447 sayılı kararı ile “Engelli Kişilerin Hakları Bildirisi” yayımlanmıştır. On üç maddeden oluşan bu bildiri, özel gereksinimli bireylerin haklarına ilişkin ilk ayrıntılı belgedir. Bildiri bu açıdan uluslararası tarihi bir belge niteliğindedir. Bildiri ile özel gereksinimli
bireylerin toplumsal yaşama üretken bireyler olarak katılma hakları ve toplumun da özel gereksinimli bireylere karşı yükümlülükleri belirlenmiştir.

1981 yılı Birleşmiş Milletler (BM) tarafından “Uluslararası Engelliler Yılı” olarak belirlenmiş ve 1982 yılında “Engellilere İlişkin Dünya Eylem Programı” kabul edilmiştir. Programın kabul edilmesini izleyen 10 yıllık süre (1983-1992) BM’ce “Engelliller On Yılı” olarak kabul edilmiştir. Bu dönemin parolası ise “eşitlik ve toplumsal yaşama tam katılım” olarak belirlenmiştir. Bunu sağlamak üzere tüm ülkelerden özel gereksinimli bireyler için eylem planları yapmaları, bunları uygulamaları ve “eşitlik ve toplumsal yaşama tam katılım” konusunda yasal ve fiili gelişmeler sağlamaları istenmiştir.

1983 yılında çıkarılan 2916 sayılı Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Kanunu ile özel gereksinimli bireylere yönelik ilk kapsamlı yasanın adımları atılmıştır. Yasada özellikle özel eğitim hizmetlerine erken başlanmasının esas olduğu vurgulanmıştır. Bu doğrultuda yasada özel eğitimle ilgili tanımlar, ilkeler,
kurumlar ve görevleri, özel gereksinimli çocukların belirlenmesi, yerleştirilmesi, izlenmesi ile ilgili bölümler yer almış ve bu kanun doğrultusunda çeşitli yönetmelikler yayımlanmıştır.

Özel gereksinimli bireylerle ilgili bilgi eksikliğinin giderilmesi amacıyla 2002 yılında Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı
(DPT) ve Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE)’nün işbirliği ile ilk kez Türkiye Özürlüler Araştırması yapılmıştır. Araştırmada özel gereksinimli bireylerin yaş, cinsiyet, eğitim, medeni hal, işgücü ve sosyal güvenlik durumu ile kurum ve kuruluşlardan beklentilere ilişkin bilgiler derlenmiştir. Türkiye Özürlüler Araştırması’nın sonuçlarına göre ülkemizde özel gereksinimli bireylerin toplam nüfus içindeki oranı %12.29’dur.

Aile danışma ve rehabilitasyon merkezleri, özel gereksinimli bireylere grup çalışması ve yarım veya tam gün hizmet yöntemiyle mümkün olduğunca tüm
mesai günlerinde nitelikli bakım ve rehabilitasyon hizmetinin sunulduğu uygulamadır. Bu hizmet kapsamında, her altı özel gereksinimli birey için bir bakıcı personel istihdamı ve öğle yemeği sağlanmıştır. Böylece, özel gereksinimli bireye sahip ailelerin ve özellikle de annelerin rahatlatılması, kendilerine zaman ayırmalarının sağlanması ve özel gereksinimli bireyin daha uzun süre kuruluş hizmetlerinden yararlandırılması sağlanmıştır.

Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’ndan yararlanmak için yapılan başvurular, 15 iş günü içinde cevaplandırılır. Başvurunun reddedilmesi hâlinde, 15 gün içerisinde bu Kanun uyarınca kurulan Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu’na yazılı olarak itiraz edilebilir. Kurul bu konudaki kararını 30 iş günü içinde verir.

5434 sayılı Kanuna tabi olarak çalışan Emekli Sandığı iştirakçisi özel gereksinimli memurlar istekleri halinde 15 yılda emekli olabilme hakkına sahiptirler.