ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

Doğru seçenek A şıkkıdır. “2000 yılındaki 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında KHK’yi esas alarak hazırlanan Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği ile, özel gereksinimli bireylere sağlanacak hizmetler yasal olarak güvence altına alınmıştır.” İfadesi özel gereksinimli bireylerin toplumsal yaşama katılımıyla ilgili yasal düzenlemelerden Eğitim ile İlgili Yasal Düzenlemeler ilişkilidir.

Doğru seçenek B şıkkıdır. “2006 yılına değin SHÇEK’e bağlı kurumlar aracılığıyla yürütülen eğitim ve rehabilitasyon hizmetleri yeni düzenlemeyle MEB’in sorumluluğuna verilmiştir” İfadesi özel gereksinimli bireylerin toplumsal yaşama katılımıyla ilgili yasal düzenlemelerden Rehabilitasyonla İlgili Yasal Düzenlemeler ilişkilidir.

Doğru seçenek C şıkkıdır. “5378 sayılı Özürlüler Kanunu’nun 11. maddesi “Yeni doğan, erken çocukluk ve çocukluğun her dönemi fiziksel, işitsel, duyusal, sosyal, ruhsal ve zihinsel gelişimlerinin izlenmesi, genetik geçişli ve özürlülüğe neden olabilecek hastalıkların erken teşhis edilmesinin sağlanması, özürlülüğün önlenmesi, varolan özrün şiddetinin olabilecek en düşük seviyeye çekilmesi ve ilerlemesinin durdurulmasına ilişkin çalışmalar Sağlık Bakanlığı’nca planlanır ve yürütülür.”” İfadesi özel gereksinimli bireylerin toplumsal yaşama katılımıyla ilgili yasal düzenlemelerden Sağlık ve Bakım Hizmetleriyle İlgili Yasal Düzenlemeler ilişkilidir.

Doğru seçenek C şıkkıdır. “2828 sayılı SHÇEK Kanunu’nun genel esaslar bölümünün 4. maddesinin (c) bendinde “Sosyal hizmet programlarının uygulanmasında korunmaya muhtaç çocuk, muhtaç sakat ve muhtaç yaşlıya öncelik tanınır.” hükmü, (l) bendinde “Muhtaç, özürlü ve yaşlıların hayatlarını sağlık, huzur ve güven içinde sürdürmesi, muhtaç özürlülerin toplum içinde kendi kendilerini idare edebilecek ve üretken hale gelebilecek şekilde bakım ve rehabilitasyonlarının yapılması, bunlardan tedavisi mümkün olmayanların sürekli bakım altına alınması amacıyla gerekli her türlü tertip ve tedbir alınır.” hükmü yer almaktadır.” İfadesi özel gereksinimli bireylerin toplumsal yaşama katılımıyla ilgili yasal düzenlemelerden Sağlık ve Bakım Hizmetleriyle İlgili Yasal Düzenlemeler ilişkilidir.

Doğru seçenek D şıkkıdır. “Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’na bağlı Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği aracılığıyla yürütülen “Alo 183 Aile, Kadın, Çocuk, Özürlü ve Sosyal Hizmet Danışma Hattı” ücretsiz hizmet veren bir hattır.” İfadesi özel gereksinimli bireylerin toplumsal yaşama katılımıyla ilgili yasal düzenlemelerden Bilgilendirme ve Bilinçlendirme Hizmetleriyle İlgili Yasal Düzenlemeler ilişkilidir.

Doğru seçenek E şıkkıdır. “03.07.2005 tarihli 5393 sayılı Belediye Kanunu’nda hizmet sunumu, belediye başkanının görev ve yetkileri, belediyenin giderleri konularında özürlülere yönelik hükümlere yer verilmiştir. Kanunun 14. maddesinde “Belediye hizmetleri, vatandaşlara en yakın yerlerde ve en uygun yöntemlerle sunulur. Hizmet sunumunda özürlü, yaşlı, düşkün ve dar gelirlilerin durumuna uygun yöntemler uygulanır.”” İfadesi özel gereksinimli bireylerin toplumsal yaşama katılımıyla ilgili yasal düzenlemelerden Ulaşılabilirlik İle İlgili Yasal Düzenlemeler ilişkilidir.

Doğru seçenek C şıkkıdır. 10.06.2003 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 4857 sayılı İş Kanunu istihdam konusunda pek çok düzenlemeyi içermektedir. Ülkemizde uygulanmakta olan “kota sistemi” kapsamında, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 30. maddesi (Değişik: 15.05.2008-5763/2 md.) özürlü ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğuyla ilgili hükümleri içermektedir.” İfadesi özel gereksinimli bireylerin toplumsal yaşama katılımıyla ilgili yasal düzenlemelerden İstihdam Hizmetleriyle İlgili Yasal Düzenlemelerle ilişkilidir.

Doğru seçenek B şıkkıdır. Özel gereksinimli bireylerin gelir vergisi indirimi, ulaşım, sosyal ve kültürel etkinliklerden ücretsiz ya da indirimli yararlanmasını kolaylaştırmak amacıyla “Özürlü Kimlik Kartı” verilmesi karara bağlanmış ve bu amaçla Özürlü Kimlik Kartı Yönetmeliği 13.08.1998 tarihinde 23432 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir” İfadesi özel gereksinimli bireylerin toplumsal yaşama katılımıyla ilgili yasal düzenlemelerden Sosyal Güvenlik ve Gelirin Korunmasıyla İlgili Yasal Düzenlemelerle ilişkilidir.

Doğru seçenek A şıkkıdır. 06.01.1961 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 31. maddesi (Değişik: 09.04.2003- 4842/3 md.) ile sakatlık indirimiyle ilgili düzenlemelere yer verilmiştir (Özürlüler Kanunu ve İlgili Mevzuat, 2010).” İfadesi özel gereksinimli bireylerin toplumsal yaşama katılımıyla ilgili yasal düzenlemelerden Sosyal Güvenlik ve Gelirin Korunmasıyla İlgili Yasal Düzenlemelerle ilişkilidir.

Doğru seçenek D şıkkıdır. II. Özürlüler Şurası’nda bilgilendirme ve bilinçlendirmeye yönelik alınan kararlar doğrultusunda, özel gereksinimli bireylere sağlanan hak ve hizmetler konusunda bireyin kendi haklarını ve bunlara nasıl ulaşabileceği konusunda bilgilendirilmesi amacıyla Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı tarafından basımı Mayıs 2011’de yapılan “Özürlüler İçin Bilgilendirme Rehberi” hazırlanmıştır.” İfadesi özel gereksinimli bireylerin toplumsal yaşama katılımıyla ilgili yasal düzenlemelerden Bilgilendirme ve Bilinçlendirme Hizmetleriyle İlgili Yasal Düzenlemelerle ilişkilidir.

Kamu hizmetlerinden herhangi bir ayrımcılığa uğramadan eşit şekilde yararlanmak Anayasa ile teminat altına alınmış bir haktır. Ancak kimi zaman kamu hizmeti sunanların önyargıları, kimi zaman da kamu kurumlarındaki fiziksel düzenlemelerin yetersizliği bazı toplumsal grupların kamu hizmetlerinden eşit ve etkin bir biçimde yararlanmalarının önünde önemli bir engel oluşturabilmektedir. Özel gereksinimli bireyler de dezavantajlı olan toplumsal gruplardan biridir. Toplumdaki her birey gibi özel gereksinimli bireylerin de hayatın her alanında bağımsız olarak yaşamını sürdürmesi, fırsatlardan eşit derecede yararlanabilmesi ve toplumsal yaşama tam katılımının sağlanabilmesi doğrudan insan haklarıyla ilişkilidir. Bu bağlamda devlet, insan haklarının bir gereği olarak, normal gelişim gösteren bireyler gibi özel gereksinimli bireyler için de ilgili yasal düzenlemeleri yapmakla ve bu düzenlemelerin hayata geçmesini sağlamakla görevlidir.

Yetişkin olarak bireyin toplumda yerine getirmesi gereken belli davranışlar vardır. Yetişkinlik; ücretli bir iş, yasal ve sivil haklarla betimlenen kişisel özerklik, arkadaşlık, sosyal ilişkiler, aile rolleri ve sorumlulukları anlamına gelmektedir. Temelde kişisel bir gelişim süreci olmasına rağmen, yetişkinlik statüsünün geniş yelpazede yer alan yasal ve sosyal göstergeleri vardır. Yasal göstergeler; seçme ve seçilme hakkı, askerlik yapma, mali sorumluluklar alma, sürücü belgesi edinme, evlilik ve aile sorumluluğunu üstlenme gibi bileşenleri içermektedir. Sosyal göstergeler ise ailenin yanından ayrılarak ayrı bir yaşam kurma, bağımsız bir birey olma, iş sahibi olma ve para kazanma gibi bileşenleri kapsamaktadır.

9 Aralık 1975’de BM Genel Kurulu’nun 3447 sayılı kararı ile “Engelli Kişilerin Hakları Bildirisi” yayımlanmıştır. On üç maddeden oluşan bu bildiri, özel gereksinimli bireylerin haklarına ilişkin ilk ayrıntılı belgedir. Bildiri bu açıdan uluslararası tarihi bir belgedir. Bildiri ile özel gereksinimli bireylerin toplumsal yaşama üretken bireyler olarak katılma hakları ve toplumun da özel gereksinimli bireylere karşı yükümlülükleri belirlenmiştir. Bu bildirinin özellikle 3. maddesinde özel gereksinimli bireylerin yetersizlikten etkilenme derecesi ne olursa olsun akranları ile aynı temel haklara ve yaşam standartlarına sahip oldukları vurgulanmaktadır. Bildirinin 5. maddesinde özel gereksinimli bireylerin kendi kendilerine yeterli hale gelmelerini sağlayacak önlemlerin bir hak olduğu, 6. maddesinde ise özel gereksinimli bireylerin tıbbi ve sosyal rehabilitasyon, eğitim, mesleki eğitim ve rehabilitasyon ve işe yerleştirme hizmetlerinden yararlanmaya hakları olduğu ifade edilmiştir.

Uluslararası düzeydeki çalışmaların etkisiyle 1961 Anayasası’na “Herkes sosyal güvenlik hakkına sahiptir (48. madde).” ve “Devlet durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır (50. madde).” hükümleriyle özel gereksinimli bireylere yönelik ilk maddeler konmuş ve bu bireylerin hakları devlet tarafından güvence altına alınmıştır. 1961 Anayasası’nda klasik kişi hak ve özgürlükleri ile siyasal haklar genişletilerek güçlendirilmiş, “sosyal haklar ve ödevler” ilk kez sistematik olarak bu Anayasa’da düzenlenmiştir. 1961 Anayasası’na özel eğitimle ilgili çeşitli hükümlerin açıkça girdiği ve özel gereksinimli bireylerin üretken hale getirilmesi için çaba harcandığı görülmektedir.

5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun 25868 sayı ile 07.07.2005 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 5378 sayılı Kanunun amacı, “özürlülüğün önlenmesi, özürlülerin sağlık, eğitim, rehabilitasyon, istihdam, bakım ve sosyal güvenliğine ilişkin sorunların çözümü ile her bakımdan gelişmelerini ve önlerindeki engelleri kaldırmayı sağlayacak tedbirleri alarak topluma katılımlarını sağlamak ve bu hizmetlerin koordinasyonu için gerekli düzenlemeleri yapmak” olarak ifade edilmiştir. İnsan haklarına dayalı “ayrımcılıkla mücadele” eksenli bir sosyal politikanın çerçevesini belirleyen Özürlüler Kanunu'nun ruhunu, özel gereksinimli olma alanında fırsat eşitliği, insan hakları ve ayrımcılığın önlenmesi ilkeleri oluşturmaktadır. Bu Kanunun en önemli çıktısı, 2005 yılında kabul edilen Yeni Türk Ceza Kanunu’nda özel gereksinimli bireylere yönelik ayrımcılığın suç kabul edilmesidir.

2006 yılına değin SHÇEK’e bağlı kurumlar aracılığıyla yürütülen eğitim ve rehabilitasyon hizmetleri yeni düzenlemeyle MEB’in sorumluluğuna verilmiştir. Bu bağlamda 31.05.2006 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nin 1. maddesinde mesleki eğitimle ilgili “Yönetmeliğin amacı; özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin, Türk Millî Eğitimi’nin genel amaçları ve temel ilkeleri doğrultusunda, genel ve meslekî eğitim görme haklarından yararlanabilmelerini sağlamaya yönelik usul ve esasları düzenlemektir.” hükmü yer almaktadır. Yapılan bu değişiklikten sonra SHÇEK tarafından sunulan hizmetler yeniden düzenlenmiştir. SHÇEK bünyesindeki kurumlarda sosyal rehabilitasyon hizmetleri kapsamında, özel gereksinimli bireylerin yeteneklerinin ve becerilerinin korunması ve geliştirilmesi konusunda etkinlikler gerçekleştirilmektedir. Bunun yanı sıra SHÇEK, bakımlarını üstlendiği özel gereksinimli bireylerin tedavisine, tıbbi rehabilitasyonuna, özel eğitimine ve mesleki eğitimine, mesleki rehabilitasyonuna ve istihdamına ilişkin hizmetlerin ilgili kurum ve kuruluşlardan alınması veya bu hizmetlerin ilgili kurum ve kuruluşların desteği ve yönlendirmesi ile yürütülmesi konusunda çalışmalar yürütmektedir.

Ülkemizde sağlık ve tıbbi bakım hizmetleriyle ilgili çalışmalar Sağlık Bakanlığı’nın yükümlülüğündedir. Yetersizliğin önlenmesi konusunda Sağlık Bakanlığı anne ve çocuk sağlığı hizmetlerine ağırlık vermiştir. Bakanlık, anne ve çocuk sağlığını korumak amacıyla planlı ve programlı çalışmalar düzenlemek, gebelerin doğum öncesi ve doğum sonrasına ilişkin takiplerini gerçekleştirmek, doğumun sağlıklı bir biçimde gerçekleşmesini sağlamak için gerekli çalışmaları planlamak ve yönetmekle sorumludur. Bakanlık ayrıca, bebeğin sağlıklı bir biçimde dünyaya gelmesi, doğumdan sonra da sağlıklı bir gelişim izlemesi, bulaşıcı hastalıklar ve önlenmesi, sağlıklı beslenme, çevre sağlığı ve akıl-ruh sağlığıyla ilgili eğitim çalışmalarının yürütülmesi konusunda gerekli planlamaları yapmak ve süreci yönetmekle yükümlüdür. Bunların dışında Bakanlığın görevleri arasında özel gereksinimli bireylere yönelik koruyucu önlemlerin geliştirilmesi, erken teşhis ve tanılama, tedavinin ve ilaçlarını sürekliliğini sağlama, özel gereksinimli bireylerin tıbbi hizmetlerden eşit şekilde yararlanmasını sağlamaya yönelik gerekli yasal düzenlemeleri yapmak ve uygulamak yer almaktadır. Sağlık Bakanlığı’nın sayılan bu hizmetleri yürütmek üzere pek çok çalışması bulunmaktadır. Koruyucu önlemlere rağmen yetersizlikle doğan çocuklar için Bakanlık tarafından tedavi hizmetleri gerçekleştirilmektedir.

Toplumun özel gereksinimli bireyler konusunda bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesiyle ilgili çalışmalar farklı bakanlıklar tarafından kendi görev kapsamları bağlamında yürütülmektedir. Sağlık Bakanlığı, özel gereksinimli bireylere yönelik koruyucu önlemlerin geliştirilmesi, erken teşhis ve tanılama, tedavinin ve ilaçlarını sürekliliğini sağlama, özel gereksinimli bireylerin tıbbi hizmetlerden eşit şekilde yararlanması konularına yönelik olarak çeşitli çalışmalar yürütmektedir. MEB, Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü aracılığıyla eğitim-öğretim çalışmalarının planlanması, yürütülmesi, denetimi ve sürdürülebilirliğinin sağlanmasına yönelik olarak çalışmalar yapmaktadır. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü aracılığıyla özel gereksinimli bireylere yönelik sosyal politikaların geliştirilmesi ve uygulanması, ilgili kurum ve kuruluşlar arasında iş birliği ve koordinasyonun sağlanması, toplumun bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi konusunda gerekli çalışmaları planlamakla ve yürütmekle sorumludur.

Özel gereksinimli bireylerin sosyal yaşamın tüm alanlarından tam ve eşit yararlanmasının önündeki en büyük sorunu ulaşılabilirlik konusundaki engeller oluşturmaktadır. Temel yaşamsal gereksinimlerine ulaşabilmeleri için özel gereksinimli bireylerin sosyal yaşam alanlarına ulaşmaları ve bu alanları bağımsız şekilde kullanabilmeleri gerekmektedir. Ulaşılabilirliğin sağlanması aynı zamanda özel gereksinimli bireylerin aktif ve üretken olarak toplum yaşamına tam katılımının önünü açacaktır. Ulaşılabilir çevre ve hizmetler toplumsal dışlanmayı önleyen bir unsur olarak önem kazanmaktadır. Bu bakışla ulaşılabilirliğin sağlanmasının ayrımcılıkla mücadele sürecine de ciddi bir katkı sağlayacağı açıktır. Ulaşılabilirlik; bütün mekânların, alanların, inşa edilmiş çevrelerin, binaların, yapıların, ulaşım sistemlerinin, insanlar için açık, erişilebilir ve kullanılabilir olmaları gerektiğini kabul eden rasyonel ve insan odaklı bir yaklaşımdır. Bu yönüyle özel gereksinimli bireyler için ulaşılabilirlik; toplumsal yaşamın içinde yer alabilmek ve onu diğer bireylerle paylaşabilmek için temel bir işleve sahiptir.

İstihdama yönelik sorunlar (a) İstihdam öncesi yaşanan sorunlar, (b) İşgücüne katılma konusunda yaşanan sorunlar, (c) İşverenlerin özel gereksinimli bireylere yönelik ön yargıları, (d) Özel gereksinimli bireylerin istihdamına yönelik politikaların yetersizliği, (e) İş ve meslek analizlerinin yapılmamış olması, (f) Mesleki eğitim ve rehabilitasyon hizmetlerinin yetersizliği, (g) 657 sayılı Kanun kapsamında yaşanan sorunlar, (h) İşverenler açısından yaşanan sorunlar, (ı) Sosyal yaşam yönünden yaşanan sorunlar, (i) İş yaşamında karşılaşılan sorunlar başlıkları altında gruplandırılabilir.