ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

Aile danışmanlığı hizmetinin verilmesi özel gereksinimli bireylere sunulan çevresel düzenlemelerden değil, özel gereksinimli bireylere sunulan sosyal hizmetlerdendir.

Down sendromu doğuştan gelen bir hastalıktır, yaşlılıkla alakası yoktur. Down Sendromu çocuğun vücudundaki hücrelerin 46 yerine fazladan bir kromozoma, yani 47 kromozoma sahip olmasından dolayı ortaya çıkan bir durumdur. Down Sendromu bir hastalık değil genetik bir farklılıktır. Dolayısıyla doğumdan itibaren görülen bir durumdur, yaşlanmayla ortaya çıkmaz.

Disiplinler arası yaklaşım, 1970’li yıllardan bu yana kullanılmaktadır. Aynı birimde çalışan pek çok sağlık ve bakım uzmanı birlikte uygulama ve bilgi paylaşımı içerisinde ve eşit görüş hakkına sahip olarak bir koordinatör eşliğinde özel gereksinimi olan bireylere hizmet sunulan bir modeldir. Ekipte hizmet verilen kişinin ailesi veya resmi vasisi ile görüşme yapma görevi olan bir de üye bulunmaktadır. Ekip anlayışı oldukça interaktiftir ve süreç analiz, sentez ve tüm ekip üyeleri arasında uyumu sağlar. Bu model için zaman ve mali desteğe gereksinim duyulmaktadır. Ekipte bir mesleğin diğer mesleğe üstünlüğü yoktur

Plastik cerrah diğer uzmanlara göre gereksizdir.

Hafif ve orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan yetişkin ve yaşlı bireylerin genel sağlık sorunları; akut sağlık sorunları örn., üst solunum yolu enfeksiyonu, orta kulak iltihabı), artan yaşla birlikte kalp ve dolaşım sorunları (örn., doğuştan kalp hastalığı, kalp kapak sorunları, kalp yetmezliği, hipertansiyon, damar tıkanıklığı), düşük fiziksel aktivite seviyesi ve beslenme alışkanlığına bağlı olarak obezite, bazı kanser türleri (örn., gastrointestinal), görme ve işitme sorunları, düşük aktivite düzeyi ve bağırsak hareketliliği nedeniyle kabızlık (konstipasyon), kas tonusu ve mesane kapasitesindeki azalmaya bağlı idrar tutmada güçlük, yaşlılık döneminde erkeklerde prostat sorunları, yetersiz ağız bakımı, nedeniyle diş problemleri, nörolojik sorunlardır (örn., epilepsi).

İleri düzeyde zihinsel yetersizliği olan yetişkin ve yaşlı bireylerin genel sağlık sorunları; kalp ve dolaşım sistemi hastalıkları, solunum yetmezliği, akciğer inflamasyonu, kronik kabızlık, enfeksiyon hastalıklar, doğuştan veya sonradan oluşan kas-iskelet sistemi sorunları (omurgada eğrilik, kalça ekleminde gelişim yetersizliği, ayakta deformiteler), yutma-çiğneme güçlüğü ve bağımsız beslenememe, reflü, düşük aktivite düzeyi ve yetersiz beslenmeye bağlı osteoporoz, epilepsi, şizofreni ve diğer psikotik bozukluklar ve diş ve ağız sorunlarıdır. Her iki grubun da genel sağlık sorunlarına bakıldığında B şıkkında verilen epilepsinin hem hafif ve orta düzeyde hem de ileri düzeyde zihinsel yetersizliği olan yetişkin ve yaşlı bireylerin genel sağlık sorunlarından biri olduğu görülmektedir.

Özel gereksinimli bireylerin kendini ifade etme ve yönetme konusundaki sınırlılıkları nedeniyle, şikayet veya hastalık belirtilerini sağlık sistemindeki uzman veya bakım personeline aktarmada sorun yaşamalarına yol açmakta, bu durum da zamanında ve doğru sağlık ve bakım hizmeti almalarını güçleştirmektedir.

Görme fonksiyonlarında kayıplar 60’lı yaşlardan önce ortaya çıkan, ancak 60 ile 80’li yaşlar arasında oldukça yaygınlık gösterip, yaşlılık döneminin en sık karşılaşılan duyu sistemine ait bir yetersizlik durumudur.

Bireylerin sınırlılıkları, sağlık bakım personelinin özel gereksinimi olan bireylerin tedavi ve bakımı konusunda deneyimli olmaması, sağlık personelinin hasta yoğunluğu nedeniyle bu bireylere çok zaman ayıramaması, sağlık sistemindeki bürokratik güçlükler, hastane veya bakım merkezinde çevresel şartlar ve fiziki koşulların uygun olmaması gibi nedenler özel gereksinimli bireylerin sağlık sistemine dahil edilmesi ve yararlanmasında engelleyici olabilmektedir. Bu durumda D şıkkında verilen hastane sayısının yetersizliği bu etmenlerden biri değildir.

“Gözden geçirme” bileşeninde tedavi ve bakımda izlenen yaklaşım modeli analiz edilir. Uygulama sonuna kadar gerçekleşen tüm süreç değerlendirilir. Belirli aralıklarla kısa ve uzun vadeli hedeflere ilişkin inceleme yapılır. Yeni değerlendirme için tarih belirlenir.

Kurumsal bakım hizmetleri, bakmakla yükümlü kimsesi olmayan veya ileri düzeyde sağlık ve bakım gereksinimi olan bireylere farklı disiplinlerden sağlık ve bakım uzmanlarının gündüzlü veya yatılı olarak hizmet verdiği birimlerdir. Bu birimler; hastaneler veya klinikler, hastalığa özel merkezler, rehabilitasyon merkezi, bakım ve rehberlik merkezi ve huzurevleri ve mesleki rehabilitasyon birimleridir.

Multidisipliner yaklaşım, 1950’li yıllardan bu yana özel gereksinimi olan bireyler için kullanılan bir yaklaşımdır. Aynı ortamda olmasa da farklı sağlık meslek uzmanlarının bulunduğu ve doktor tarafından koordine edilerek son kararın verildiği bir modeldir (örn., geriatri uzmanı, psikolog, fizyoterapist, hemşire, sosyal hizmet uzmanı). Hiyerarşik bir yapısı vardır.

Bir ekibin yedi ile on arası üyesi olması idealdir, ekibin daha kalabalık olması koordinasyon açısından zor olabilmektedir.

Rehabilitasyonda; bireysel amaçlar gerçekçi olmalı, aile üyeleri ve bakıcıda rehabilitasyon sürecine dahil edilmeli, disiplinler arası takım yaklaşımı kullanılmalı, temel yetersizlik, aktivite ve katılımı engelleyici fonksiyonlara odaklanılmalı, ikincil sorunları önlenmeli, sağlığın geliştirilmesi ve iyilik hali konusunda farkındalık yaratmalı ve olabildiğince fonksiyonel bağımsızlık kazandırılmalıdır.

Hastane ortamında özel gereksinimli yetişkin ve yaşlı bireye sunulan sağlık ve bakım hizmetleri sırasında sosyal hizmet uzmanı; hastaneye başvuru sırasında tedavi izninin sağlanması konusunda gerekli yasal işlemleri takip etmeli ve yasal izni almalı, özel gereksinimli bireyin sosyal güvencesi kapsamında ilgili kurum yetkilileriyle görüşmeli (A), özel gereksinimli bireyin hastanede kaldığı sürece kurum bakımı altında ise kurum yetkilileriyle, kendi evinde kalıyorsa aile üyeleriyle işbirliği içerisinde olmalı, hastane kaynaklarının özel gereksinimli birey için verimli kullanımını sağlamalı, sağlık hizmetlerinin koordinasyonu gibi hastanede yatış süresini kısaltacak yaklaşımları organize etmeli, bireyin varsa yasal başka hakları bunlardan hastanenin yararlanmasını sağlamalı, taburcu planlamasını organize etmeli, sağlık ve bakım hizmetlerinin aksamaması için taburcu öncesi özel gereksinimli bireyin kaldığı kurumun müdürü veya sosyal hizmet uzmanı ile görüşmelidir.