ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

Piaget’in bilişsel gelişim modeline göre somut işlemler dönemine 6-12 yaş arasına denk gelen dönemdir.

Kaynaştırma uygulaması bireyin tipik gelişim gösteren akranlarıyla birarada eğitim almasını hedefler. bu nedenle kaynaştırma ve Normal Okullarda Özel Eğitim kavramları eş anlamlıdır.

En kısıtlayıcı eğitim ortamı olması için bireyin akranlarıyla mümkün olduğu kadar birarada olması gereklidir

Büyük kas becerilerindeki yetersizlikler, ortopedik yetersizlikler görme yetersizliği gibi pek çok neden özbakım becerilerinin edinimini etkileyebilir.

Daha doğru bir analiz yapabilmek ve basamak atlama olasılığını ortadan kaldırmak için becerinin bizzat yapılarak analiz edilmesi önerilmektedir.

Kas becerilerine ilişkin olarak fizyoterapistin özel düzenlemeler yapması gerekebilmektedir. Bu nedenle öğretim programında fizyoterapistte yer almalıdır.

Soruda sıralanan özellikler 6-12 yaş tipik gelişim özelliklerini ifade etmektedir.

Bakım aylığının düzenlenmesi yerel yönetimlerin sorumluluk alanında değildir. Bakım aylığı Aile sosyal politikalar bakanlığının görev alanındadır.

Okul çağı çocuklarının fiziksel gelişim özellikleri kızların lehinedir. İnce motor kas gelişimleri tamamlanmamıştır. Motor yeteneklerde gelişme gözlenir.

İlköğretimin başlangıcında çocukların bilek ve parmak kemikleri ile ince motor kas gelişimleri tamamlamamıştır. Üst düzey dengeyi gerektiren beden hareketleri ile uzun süreli küçük puntoda veya güzel yazma gibi etkinliklerde özellikle ilköğretimin ilk yıllarında zorluk çekerler.

Piaget’in bilişsel gelişim modeline göre somut işlemler dönemine karşılık gelen okul çağı dönem çocuğun işlemleri muhakeme edişi mantıklı hale gelir.

Bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP) 3-21 yaş arasındaki yetersizliği olan bireylere sunulacak hizmetlerin planlanması için ayrıntılı olarak yazılmış plandır. BEP her bir çocuk için yazılı olarak eğitim kurumu ve birimi tarafından geliştirilen ve yetersizliği olan çocukların öğretmenlerinin, anne babalarının, çocuğun bakımından sorumlu olan kişilerin (örn., bakıcılar, koruyucu aileler) katılımlarının sağlandığı çocuğun özel gereksinimlerini karşılamak için oluşturulmuş özel eğitim programıdır (Vuran, 2008). Bir başka tanıma baktığımızda BEP, yetersizliği olan bireyin gelişimi ve ona uygulanan programın gerektirdiği disiplin alanlarında (örn., özbakım, akademik beceriler, sosyal beceriler, iletişim) eğitsel gereksinimleri karşılamak üzere uygun eğitim ortamlarından (örn., okul, özel eğitim sınıfı, ev, mesleki eğitim merkezi) ve destek hizmetlerden (örn., kaynak oda, sınıf içi yardım, dil konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı fizyoterapist) en üst düzeyde yararlanması sağlayacak dökümandır. Bu doküman aile öğretmen ve ilgili uzmanların işbirliği ile planlanır ve bireyin ailesinin onayı ile uygulanır (Vuran, 2009).

Atipik motor gelişim, ortopedik yetersizlikler, kaba ve ince motor becerilerdeki yetersizlikler gibi pek çok nedenden dolayı özbakım becerilerinin edinimi etkilenebilmektedir. Ayrıca, ailenin ya da çevresinin tutumu sonucunda bu becerileri sergileyebilmesi için yeterince fırsat verilmeyen ve uygun modeller sunulmayan çocuklarda bu becerinin edinimini gecikmektedir. Sonuç olarak, yetersizliği olan okul çağı çocuklarında özbakım becerileri çevresel beklentiler bilişsel, fiziksel ve davranışsal yetersizlikler nedeniyle öğrenilememiş olabilir. Bu durum bu çocukların başkalarına bağımlılıklarını artırmakta ve toplumsal ortamlara uyumlarını zorlaştırmaktadır. Dolayısıyla, bu çocuklar özellikle daha bağımsız olmaları gereken okul çağına geldiklerinde bu açılardan ciddi sorunlar yaşanmaktadır.

Beceri analizi ileriye doğru zincirleme ve geriye doğru zincirleme yoluyla analiz edilebilir. İleriye doğru zincirleme yöntemi ile yaparken becerinin basamakları yapılış sırasına göre önce yapılan basamaktan sonra yapılan basamağa doğru sıralanır. Geriye doğru zincirleme yoluyla beceri analizi yapılırken ise, becerinin basamakları yapılış sırasına en son yapılandan en önce yapılan basamağa doğru sıralanır.

Tuvalet yapma becerilerinin kazanılmaması ya da gecikmesi anne babaların endişe etmesine yol açar. Okullar genellikle tuvalet becerisini kazanmamış çocukları almama eğilimindedir ve tuvalet becerisinin kazandırılmasını evde aile tarafından karşılanması gereken bir durum olarak algılanmaktadır. Oysa bu becerinin edinilmesi ve kalıcılığının sağlanması çocuğun kişisel bağımsızlığını sağlayabilmesi için oldukça önemlidir. Tuvalet öğretimi planlanırken mesane kontrolünün sağlanmış olması bir başka deyişle belli bir boşaltım örüntüsünün ve kuru kaldığı zamanların olması ön koşuldur. Tuvalet becerisinin öğretimine başlarken yürüme, görme, basit sözel yönergelerin anlaşılması gibi beceriler edinilmiş olması bir zorunluluk olmayabilir; ancak bu becerilerin varlığının da yapılacak öğretimi kolaylaştıracağı da bilinen bir gerçektir. Çocukta tuvalet öğretimini kolaylaştırıcı belirtilerin olması (örn., mesane kontrolü, kuru kalabilme) ve tuvaleti geldiğinde rahatsızlık hissetmesi öğretim sürecini kolaylaştıran en önemli unsurlardır. Ayrıca, çocuğun tuvalete tek başına gidebilmesi, temel soyunma giyinme için gerekli tutma, açma gibi ince motor becerilere sahip olması, 3-5 dk. oturur pozisyonda kalabilmesi, basit yönergeleri anlayabilmesi bu öğretim sürecinin planlamasını kolaylaştıracaktır (Varol, 2004).Çocuğa tuvalet kontrolünü kazandırmak için ilk yapılacak iş kuruluk süresinin saptanmasıdır. Bunun için bir hafta on gün süreyle gündüz uyanık olduğu saatler içerisinde kayıt tutulur. Çocuk günde 6-7 kez çiş, 1-2 kez kaka yapıyorsa ortalama 1,5-2 saatlik kuruluk süresine sahipse tuvalet öğretimi planlanabilir. Çocuğun aldığı sıvı miktarı, beslenme biçimi boşaltım örüntüsünü etkileyecektir.

Giyinme becerilerinin öğretiminde kullanılan araç gereçlerin giyinmeyi kolaylaştırması bakımından önemi büyüktür. Öğretim için giysileri seçerken mümkün olduğunca çocukların kendilerine ait giysiler seçilmeli ancak, gerekiyorsa bu giysilerde bazı uyarlamalar yapılmalıdır. Öğretim yapılırken önce büyük beden giysilerle ve lastikli pantolon, düğmesiz kazak, bağcıksız ayakkabı gibi ek beceriler gerektirmeyen giysilerle çalışılmalı, daha sonra uygun beden ve ek beceri gerektiren giysilere geçilmelidir. Öğretim sırasında, giysilerdeki fermuarların kolay çekilebilmesi için ucuna halka ve bağ takılması, büyükten başlayarak farklı büyüklükteki düğmelerin, fermuarların, çıt çıtların kullanılması, topuksuz çorapların ve yumuşak kumaşlı giysilerin seçilmesi önerilmektedir.

Küçük kas becerilerinin gelişimindeki yetersizlikler sinir sistemi ile ilgili yetersizlikleri ağız boşluğu ve kas yapısındaki bozukluklar (örn., tavşan dudak, yarık damak) ve diyet yapılmasını gerektiren durumlar yemek yeme becerilerinin kazanılmamasına ya da geç kazanılmasına yol açmaktadır. • Görme ya da işitmedeki yetersizlikler ve uygun olmayan öğrenme çevreleri de (örn., aşırı koruyucu ebeveynler, öğretmen başına düşen öğrenci sayısının fazlalığı) yemek yeme becerilerini olumsuz etkileyebilir. • Ayrıca, yemek yeme ile bazı davranışsal sorunlar da yemek yeme becerilerinin kazanılmasını olumsuz olarak etkileyebilir. Yemek yemeyi reddetme, çok hızlı yemek yeme, yediklerini çıkarma, yemek kokusuna duyarlılık davranış sorununa örnek verilebilir.

Yetersizliği olan çocuğun bakım sürecinde anne babaların sorumluluklarını şu şekilde sıralayabiliriz (Özen, 2008). Yetersizliği olan çocuğun bakımını üstlenme, Çocuklarının öğrenme ve davranış sorunlarına karşı destek alma, Yetersizliği olan çocukları için psikolojik danışmanlık desteği alma, Yetersizliği olmayan çocukları ile ilgilenme, Çocuklarının eğitimiyle ilgili yasalar hakkında bilgi sahibi olma, Çevresindeki kişileri bilgilendirme.

Yetersizliği olan çocukların ailelerin duygusal ve sosyal destek sağlamak, • Çocukların ve ailelerinin üzüntülerini ve sıkıntılarını uyumsuzluğa yol açmayacak biçimde yaşamaları için yardımcı olmak. Özellikle okula devam eden yetersizliği olan çocukların sorunlarını gidermek için rehberlik etmek, • Bakım hizmetleri konusunda bakıcı aile fertlerine yönelik rehberlik, danışmanlık ve eğitim hizmeti vermek, • Ailelere okula devam eden çocuklarının yetersizlikleri yerine başarıları ve yeterlilikleri üzerinde odaklaşarak onları güçlendirmek, • Gerektiğinde normal gelişim gösteren yetişkin ve bireylerin çocuklarındaki yetersizlik durumunu kabullenmeleri için çaba göstermek, • Yetersizliği olan okul çağı çocuklarına kendini yönetme, yetersizliği hakkında görüş kazandırmak için bilgisel ve sosyal destek sağlamak, • Gerektiğinde yetersizliği olan çocukların bakımı, eğitimi, rehabilitasyon hizmetleri hakkında aile yada öğretmenlere bilgi vermek, • Yetersizliği olan çocukların yaşamlarını kendi başlarına idare edecekleri becerilerin neler olduğunu, kendini yönetmek ve kendini savunmak konusunda gerekli bilgileri aktarmak, • Ailelere yetersizliği olan çocuklarının durumu ile ilgili ortaya çıkabilecek sıkıntıları ile baş etmede kullanacak yöntemleri ve yardım alacakları meslek grupları ile ilgili bilgi vermek, • Gerektiğinde aileye ya da çocuğa cihaz, para, ilaç vb elle tutulabilir desteklerin sağlanması için yönlendirmeler yapmak.

Okul çağı çocuklarının bilişsel gelişim özellikleri; benmerkezci konuşma ve düşünce önemli ölçüde azalır. Algılanan görüntüye göre değil gerçeği anlayarak tepkide bulunurlar. Soyut kavramları yerinde kullanabilirler. Soyut kavramların anlamlarını açıklayamazlar.