ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

Bireysel farklılıklar konusunda bilgi sahibi olmak, gelişim dönemlerinin özelliklerini bilmek eğitimciler ve aileler açısından çeşitli yararlar sağlar. Eğitimciler açısından çalışılacak becerilerin öğrencinin özelliklerine uygun biçimde planlamasını ve öğretilmesini sağlar. Aileler açısından ise çocuğun bakımı ile ilgili bilinçli olmayı ve bunun bir sonucu olarak evde sunulan eğitimi daha nitelikli hale getirmeyi sağlar.

Bilişsel gelişime baktığımızda 6-12 yaşları arasında benmerkezci konuşma ve düşünce önemli ölçüde azalır. Bireylerin gelişim düzeylerindeki ilerlemeleri yaş, bilişsel olgunlaşma ve deneyim gibi etkenlerin etkileşimleri ile söz konusu olmaktadır. Piaget’in bilişsel gelişim modeline göre somut işlemler dönemine karşılık gelen okul çağı dönem çocuğun işlemleri muhakeme edişi mantıklı hale gelir. Nesnelerin fiziksel yapılarında ve mekân konumlarındaki değişimlerden dolayı miktar, hacim, sayı vb. özelliklerinde değişme meydana gelmeyeceğini anlarlar. Algılanan görüntüye göre değil gerçeği anlayarak tepkide bulunurlar. Çocuklar bu dönemde sıralama, renk, uzunluk, yapıldığı madde gibi farklı özelliklerine bağlı olarak sınıflandırabilirler. Mantıksal işlemleri somut problemlere uygularlar. Olayları ve dünyayı başkaları açısından görebilirler. Ancak bu dönemde düşünme süreçleri çocuklar tarafından gözlenebilen gerçek olaylara yöneliktir. Çocuk problemlere değişik yollardan çözümler bulmakta güçlük çeker. Somut olduğu sürece karmaşık problemleri çözebilirler. Soyut kavramları çevrelerindekileri model alma yoluyla yerinde kullanmalarına rağmen anlamlarını açıklayamazlar. Olayları değişik yönleriyle irdeleyerek geleceğe yönelik hipotezler kuramazlar. Bu dönem çocuklara soyut kavram ve deyimlerin somut yollarla açıklanması gerekir. Özetle, 6-12 yaşlar arasına denk gelen somut işlemler döneminde çocuğun işlemleri muhakeme edişi mantıklı hale gelir ve korunum problemleri bu dönemde çözülür. Çocuklar sıralama sınıflama ve karşılaştırma işlemlerini yapabilirler.

Yetersizlik bir şeyi yapmada yeterli olmamayı, belli bir şekilde davranmada sınırlı kapasiteyi tanımlamaktadır. Engel terimi ise, çocuğun yetersizliği nedeniyle toplumun beklentilerine yanıt verememesi sonucunda fiziksel ve sosyal çevresiyle etkileşimde sınırlılık yaşaması durumu olarak tanımlanmaktadır. Yetersizliği olan çocuğa gerekli bilgi ve beceriler kazandırıldığında sosyal ve gerektiğinde fiziksel çevrede bazı değişikliklere gidildiğinde yetersizliğin engele dönüşmesi engellenebilir.

Son yıllarda özel eğitimde yetersizliği olan çocuklara gereksinim duydukları hizmetin en az kısıtlayıcı ortamlarda sağlanması temel bir ilke olarak benimsenmiştir. En az kısıtlayıcı ortam, yetersizliği olan çocukların kendilerini en üst düzeyde gerçekleştirebilecekleri yetersizliği olmayan yaşıtlarının eğitim ortamlarına en benzer ortamlarda uygun destek ya da hizmetler sağlanarak eğitilmeleri hakkını tanımlamaktadır.

Normal okullarda özel eğitim uygulamasında yetersizliği olan çocuklar normal gelişim gösteren yaşıtlarıyla birlikte, kendi çevrelerindeki okullarda eğitim görürler. Bu uygulama kaynaştırma olarak adlandırılmaktadır. Kaynaştırma eğitiminde yetersizliği olan çocukların akranlarıyla birlikte geçirdiği süre ve bir araya geldiği ortamlar farklılaşabilmektedir. Bazı uygulamalarda çocuklar bütün dersleri birlikte alırlar. Ancak yetersizliği olan çocuklar için özel eğitimciler tarafından sürdürülen destek ders saatleri vardır. Bazı uygulamalarda ise yetersizliği olan çocuklar için açılmış özel alt sınıflar vardır. Öğrenciler kendi sınıflarında özel eğitim öğretmeniyle derslerini sürdürürler ve sadece belirli dersleri normal gelişim gösteren akranlarıyla alırlar.

“Bakıma Muhtaç Özürlülerin Tesbiti ve Bakım Hizmeti Esaslarının Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik”e göre yetersizliği olan bireylerin bakımı sürecinde özbakım becerilerinin öncelikli kazandırılması gereken beceri alanı olduğu görülmektedir.

Özbakım becerilerinin kazanılması bağımsızlığın ilk basamağıdır. Bir buçuk iki yaşındaki bir çocuk tuvaletini haber veremeye başladığı andan itibaren anneden bağımsızlaşmaya başlar. Çocukluk döneminin başlangıcındaki bu bağımsızlaşmaya beslenme ve giyinme becerilerinin kazanılması ile devam eder. Tuvalet, yemek yeme ve giyinme becerileri temel özbakım becerileridir. Bu beceriler çocuğun günlük yaşamı içerisinde yer alan ve her gün yapılan becerilerdir.

Beceri analizi yetersizliği olan çocukların hem özbakım becerileri ile ilgili olarak performans düzeylerinin belirlenmesinde hem de o beceriye ilişkin öğretim sunarken kullanılan önemli bir öğedir. Bir beceriyi daha küçük alt basamaklara ayırma demektir. Hazırlanan beceri analizi kullanılarak çocuğun performans düzeyi belirlenir. Ardından çocuğun yapmadığı basamaklar göz önünde bulundurulup çocuğa uygun bir çalışma programı çıkarılmalıdır.

Yetersizliği olan çocuğun bakım sürecinde anne-babaların sorumluluklarını şu şekilde sıralayabiliriz: Yetersizliği olan çocuğun bakımını üstlenme, çocuklarının öğrenme ve davranış sorunlarına karşı destek alma, yetersizliği olan çocukları için psikolojik danışmanlık desteği alma, yetersizliği olmayan çocukları ile ilgilenme, çocuklarının eğitimiyle ilgili yasalar hakkında bilgi sahibi olma, çevresindeki kişileri bilgilendirme.