ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

Genel olarak bakıldığında, eve dayalı uygulamaların amacı, çocuğun sağlıklı büyümesi, iyi beslenmesi ve tüm alanlardaki gelişimine yardımcı olacak ev ortamını yaratmak için anne babaya ve çocuğa bakan diğer bireylere eğitim vermektir.

Portage’ın amaçlarına bakıldığında; (a) aile içinde ve evin etrafındaki çevrede günlük yaşama tam katılımı sağlamak, (b) kaliteli yaşam sunmak, (c) çocukların gelişimsel açıdan gereksinimlerini belirlemek ve eğitim programlarıyla desteklemek, (d) ev merkezli eğitim programlarının uygulanmasını sağlamak, (e) anne babaların eğitmen olarak rollerini güçlendirmek, (f) anne babalara çocuk gelişimi ve eğitimi ile ilgili bilgiler sunmak, (g) uygun ev ortamının düzenlenmesi için anne babaları bilgilendirmek ve (h) anne babaların çocuklarının bireysel özelliklerine uygun beklentilerde olmalarını sağlamak şeklinde belirlendiği görülmektedir.

Kuruma dayalı eğitim modellerinin büyük bir bölümü Milli Eğitim Bakanlığı ile Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’na bağlı olarak çalışmalarını sürdürmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı kurumlar devlete bağlı (resmi) ve özel kurumlar olarak iki başlık altında gruplanmaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı olan devlete bağlı (resmi) kurumlar: (a) bağımsız anaokulları (3-6 yaş), (b) İlköğretim okulları bünyesindeki ana sınıfları (5-6 yaş) ve (c) Kız Meslek Liseleri bünyesindeki uygulama okulları (3-6 yaş) olarak sınıflandırılmaktadır. Özel Kurumlar ise tüzel kişiler tarafından açılan eğitim kurumlarıdır. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’na bağlı kurumlar ise; (a) çocuk yuvaları (0-12 yaş) ve (b) kreş ve gündüz bakım evleri (0-6 yaş) şeklinde gruplandırılmaktadır. Bunlardan başka bir de Sivil Toplum Kuruluşları tarafından açılan ve hizmet veren okulöncesi eğitim veren kurumlar bulunmaktadır.

Motor Gelişim: Çocuğun hareket becerilerini edinebilmesini sağlayan gelişim alanıdır. Genellikle büyük kas becerileri ve küçük kas becerilerinin gelişimi olmak üzere iki grupta ele alınır.

Öz-bakım Becerileri İle İlgili Olan Gelişim; Beslenme, giyinme, temizlenme, tuvalet becerileri gibi alanlarda çocuğun bağımsızlık kazanmasıyla ilgili geliştirdiği becerileri kapsayan bir alandır.

Yeni doğan bebekler; 20 cm uzaklıktaki nesneye iki gözüyle odaklanabilir, birkaç hafta içinde hareket eden nesneleri takip edebilir ve bir-iki aylıkken annesinin yüzünü diğer yüzlerden ayırt edebilir, konuşma sesi tonundaki sesleri duyar ve nesnelerin yönünü sesin geldiği yöne göre belirleyebilir. Bir-iki aylıkken annesinin sesini diğer seslerden ayırt edebilir, dört tür tadı da (tatlı, acı, ekşi ve tuzlu) tadabilir ve tanıdık ten kokularını ayırt edebilir (örneğin annesinin kokusunu başka bir kadının kokusundan ayırt edebilir).

Motor gelişimde yer alan becerileri üçe ayırabiliriz; Hareketle ilgili olan beceriler (yürüme, koşma, zıplama, kayma gibi), hareketsiz beceriler (ittirmek, çekmek, eğilmek gibi) ve manipulatif beceriler (yakalamak, tekme atmak, fırlatmak, kavramak, tutmak gibi).

Özel gereksinimli bebeklere sağlanması gereken günlük bakım, normal gelişim gösteren bebeklere sağlanandan farklı olmamalıdır.

Bebek beslenme sırasında zorlanıyorsa aşağıdaki belirtileri gösterebilir: Uzun süreli esnemeler, ağzının etrafının, dudaklarının ya da dilinin renginin beyazlaması, teninin morarması, iştahsızlık, nefes almada zorlanma ya da hırıltılı nefes alma, beslenirken terleme, kilo almada sorun olması, vb.

Erken çocukluk eğitiminin ya da okulöncesi eğitimin tanımlarını gördükten sonra, erken özel eğitim hizmetlerinin amaçlarına baktığımızda, çocuklar, aileler ve erken eğitim hizmetini sağlayanlar açısından amaçları gruplandırmak mümkün görünmektedir. Çocuklar için amaçlar: (a) gelişimsel becerilerin en iyi şekilde kazanılmasını sağlamak, (b) belirli durumlarda ve ortamlarda içinde yaşayacakları topluma uyumlarını en üst düzeyde çıkarmak ve (c) kişisel bakımlarını yapabilme düzeylerini ve sosyal yaşamlarının kalitesini artırmaktır.

Özel gereksinimli bebekler ve çocuklarda eve dayalı uygulamalara baktığımızda, Küçük Adımlar Erken Eğitim Programı, Portage Eğitim Programı ve Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV)’nın programlarının kullanıldığını görmekteyiz.

Kuruma dayalı uygulamalar, (a) özel gereksinimli bebek ve çocuklara sosyal etkileşim ve yetişkin ve akran modeli sağlaması, (b) daha yoğun hizmet alma olanağı vermesi, (c) ev ziyaretlerini de içerebilmesi, (d) uzmanın çocuğu daha iyi tanıyabilmesine fırsat vermesi ve (e) daha fazla çocuk ve ailesine hizmet ulaşması ile ilgili avantajları da bünyesinde barındırmaktadır.

Büyük anne babalar da tıpkı anne babalar ve kardeşler gibi durumu kabullenmekte zorlanırlar. Bazen bu durum onlar için daha da zor olmaktadır. Çünkü büyük anne babalar sadece torunları için değil, aynı zamanda kendi evlatları için de üzülmektedirler. Bu durumda büyük anne babaların sadece kendi çocukları için üzüldüğünü ifade eden I yanlış olur.

Tıpkı bir kardeşi olacağına hazırlandıkları gibi kardeşlerin, anne ve babaları tarafından özel gereksinimli kardeşe de hazırlanmaları gerekmektedir. Bu durumda, anne baba eğer bu işi kendileri yapamayacaklarını düşünüyorlarsa, bir uzmandan yardım almaları uygun olacaktır. Kardeşe, özel gereksinimli kardeşinin gereksinim türüne göre özellikleri düzeyine uygun bir şekilde anlatılmalıdır. Bu durumda II de yanlış olur.

Kardeşler bazen kendilerine yeteri kadar zaman ayrılmadığından ya da kendilerinin kardeşleri kadar sevilmediğinden yakınabilirler. Hatta bu nedenle kardeşlerine kızgın olabilirler. Onlara karşı anlayışlı olmak, tıpkı anne baba gibi onların da bu fikre alışmaları için zaman gerektiğini akıldan çıkarmamak gerekir. Bu durumda III’de verilen ifade doğru olur.

Özel gereksinimli olsun ya da olmasın, tüm çocukların gelişimlerini etkileyen çeşitli faktörler bulunmaktadır. Genler, sağlık durumu, aile yaşantısı, eğitsel olanaklar ve içinde bulunulan sosyal toplumun kültürel özellikleri çocukların gelişimini etkileyen önemli faktörler arasında sıralanabilmektedir. Bu durumda ailenin sanatsal becerileri çocuğun gelişimini doğrudan etkileyen faktörlerden biri değildir.

Bilişsel gelişim, bilgiyi işleme, düşünme, hatırlama ve neden-sonuç ilişkisi kurma, zihinsel becerileri geliştirme ile ilgili gelişim alanıdır.

Motor gelişimde yer alan becerileri üçe ayırabiliriz: Hareketle ilgili olan beceriler (yürüme, koşma, zıplama, kayma gibi), hareketsiz beceriler (ittirmek, çekmek, eğilmek gibi) ve manipulatif beceriler (yakalamak, tekme atmak, fırlatmak, kavramak, tutmak gibi). Bu durumda yürümek ve zıplamak hareketle ilgili becerilerdir. Çekmek ve eğilmek ise hareketsiz beceriler ile ilgilidir. Fırlatmak ise manipulatif becerilerden biridir.

2-6 yaş arasındaki çocuklarda yaşamın ilk iki yılına göre daha yavaş değişiklikler görülmektedir. Bu durumda I yanlış olur. Üç yaşındaki çocuk; tek ayağı üstünde durur, iki ayağıyla zıplar, üç tekerlekli bisiklet sürer, oyuncak kamyonu tek ayağıyla ittirir, daire şeklini taklit ederek çizer, düz bir çizgi çizer, sürahiden bardağa su boşaltır, karşıdan atılan topu kollarıyla yakalar. Bu durumda II doğru olur. Altı yaşındaki bir çocuk, tek ayağının üstünde sekerek ilerler, ince bir çizginin üstünde yürür, kaydıraktan kayar, top oyunlarında oldukça iyidir, iğneye iplik geçirir, iğneyle dikme işlemini yapar. Bu durumda III de doğru olur.

Bir bebeğin bakımında en önemli basamak bir rutin oluşturmaktır. Günlük rutinin olması, bebeğin gün içinde ne olacağıyla ilgili beklentilerinin olmasını sağlayacaktır. Böylelikle bebek, hangi etkinliğin sonrasında ne yapılacağını bilecek ve kendini güvende hissedecektir. Bu durumda A ve B doğru olur. Her ailenin evinde farklı bir rutin vardır. Annesi çalışan bir bebekle annesi çalışmayan bebeğin rutinleri farklılık gösterecektir. Böylece C şıkkı da doğru olur. Çocuğun özellikleri ve gereksinimleri göz önüne alınarak bir rutin içinde disiplin kuralları oluşturulmalı ve tüm aile bireyleri tarafından uygulanmalıdır. Bu durumda E şıkkı da doğru olur. Rutinin ara sıra değişiklik yapılması amacıyla değiştirilmesi hem bebeğin hem de ailenin düzenini bozacağından uygun bir ifade değildir.

Normal gelişim gösteren bebeklerin 4-6 ay arasında katı gıdaya geçmesi önerilirken özel gereksinimli bebeklerde bu dönem altı ay sonrasında başlamalıdır.

Erken çocukluk eğitiminin çocuğun tüm gelişim alanlarını (bilişsel, dil, duygusal-sosyal, fiziksel, psikomotor, kişisel) desteklemeye yönelik olmalıdır. Bu durumda I doğru değildir. Erken çocukluk eğitimi çocuğun gelişimsel özelliklerine ve bireysel farklılıklarına uygun olmalıdır. Bu durumda II doğru olur. Erken çocukluk eğitimi ilköğretimin gerektirdiği zihinsel ve duygusal-sosyal yeterliliklere ulaşmasını diğer bir deyişle ilköğretime hazırlığını sağlamalıdır. Bu durumda III de doğru olur.