ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

Özel gereksinimli bireye sahip ailelerin temel gereksinimleri; bilgi-eğitim gereksinimi, duygusal destek gereksinimi, bakım gereksinimi, maddi gereksinim, aile işlevlerine ilişkin gereksinimler ve toplumsallaşma gereksinimidir.

Pasif dinleme, uzmanın karşısındaki kişiyle göz kontağı kurması, ailenin özelliklerine ilişkin not alması, zaman zaman baş sallayarak görüş birliğini ifade etmesi, gülümsemesi, etkileşimi sürdüren nitelikte yanıtlar vermesi gibi sözel olmayan davranışları içerir.

Aile katılımını olumsuz olarak etkileyen etmenler; anne babaların daha önceki yıllarda çocuklarına ilişkin deneyimleri olumlu olamaması, anne babalar çocuklarına karşı gerçekten ilgisiz olmaları, bazı anne babaların sisteme karşı uygun olmayan davranışlar göstermemeleri ve anne babanın yaşadığı ulaşım ve zamandan kaynaklanan engellerdir.

Sosyal hizmet uzmanlarının sorumlulukları arasında; (a) özel gereksinimli çocuğa sahip ailelere yararlanabilecekleri özel eğitim ve diğer hizmetlere ilişkin seçenekler sunma, (b) aileyi yasal hakları ve ilgili toplumsal kaynaklar konularında bilgilendirme, (c) ailede özel gereksinimli bireyin kabul edilmesini sağlama ve ailenin yaşam kalitesini artırmaya yönelik bireysel ve grup çalışmaları yapma, (d) toplumsal bilinçlenmeyi sağlamak amacıyla özel gereksinimli bireyler ve ailelerin katılımının sağlandığı toplumsal boyuttaki çalışmaları planlama olarak sıralanabilir.

Aile görüşmeleri sırasında uzmanların dikkat etmeleri önerilen noktalar; uzman anne babanın sözünü kesmeden dinlemeli, uzman tartışmacı, eleştirel ve kendini savunan bir tavır sergilememeli, uzman aileye yapamayacağı bir konuda söz vermemeli, anne babalar, herhangi bir konuda konuşurken öfkelendiğinde öğretmen sakinliğini korumalı ve uygun bir şekilde konuşmaya devam etmeli, Anne babalar öfkeliyken gerçek duygularını yansıtmayan sözler ya da cümleler kullanabilirler. Bu nedenle ailenin ifade ettikleri arasından not alınan anahtar ifadeler aile sakinleştiğinde, aileyle paylaşılmalı ve böylece ailenin gerçek duyguları konusunda emin olunmalı ve uzman, anne babanın kaygılarını gidermek için uygun zamanlarda bireysel görüşmeler planlamalı ve gereksinim duyulan konularda gerekli bilgi sağlamak üzere çaba göstereceğini söylemelidir.

Erken çocukluk döneminde sosyal hizmet uzmanlarının, aileye çocuklarının yetersizliklerinin kabulünü sağlamada yardımcı olma, onların duygularını paylaşma, yetersizlikleri yerine yapabildikleri üzerinde odaklanmaları konusunda duygusal olarak sosyal destek olmaları, yetersizlik sonucu ortaya çıkan sorunlarla baş etmede kullanacakları yetersizliği olan bireylerin bakım ve eğitim hizmetleri hakkında bilgilendirme yapmaları önemlidir.

Aile tepkilerini inceleyen modeller içerisinde en bilineni, üç evreden oluşan aşama modelidir. Birinci evre şok, reddetme, acı çekme ve depresyon aşamalarından; ikinci evre, suçluluk, kızgınlık ve utanç
aşamalarından; üçüncü evre ise pazarlık etme, kabul ve uyum aşamalarından oluşmaktadır.

Araştırmalar ailelerin gereksinimlerini çeşitli şekillerde sınıflandırmışlardır. Bu sınıflandırmalara dayanarak ailelerin gereksinimleri altı ana başlıkta toplanabilir. Bunlar; bilgi-eğitim gereksinimi, duygusal destek gereksinimi, bakım gereksinimi, maddi gereksinim, aile işlevlerine ilişkin gereksinimler ve toplumsallaşma gereksinimidir.

Tüm bireyler gibi özel gereksinimli bireylerin ve ailelerinin toplumun aktif bir üyesi olarak varlıklarını sürdürme hakları vardır. Ancak, toplumunun özel gereksinimli bireylere olumsuz tutumları nedeniyle, çoğu aile çocuklarının bu gereksiniminin karşılanmasında sorunlarla karşılaşmaktadırlar. Özel gereksinimli bireylerin normal gelişim gösteren akranlarıyla bir arada olması, sosyal planlamaların yapılması ve özel gereksinimli bireylerin bir takım ayrıcalıklardan ve hizmetlerden yararlanmasını sağlamada kamuoyu oluşturulması önemlidir. İfade toplumsallaşma gereksiniminden bahsetmektedir.

Pasif dinleme, uzmanın karşısındaki kişiyle göz kontağı kurması, ailenin özelliklerine ilişkin not alması, zaman zaman baş sallayarak görüş birliğini ifade etmesi, gülümsemesi, etkileşimi sürdüren nitelikte yanıtlar vermesi gibi sözel olmayan davranışları içerir

Allen ve Codery (2005) bu tür durumlarla karşılaşıldığında, uzmanlara belirli önerilerde
bulunmuşlardır.Bunlar;

• Uzman anne babanın sözünü kesmeden dinlemelidir.
• Uzman tartışmacı, eleştirel ve kendini savunan bir tavır sergilememelidir.
• Uzman aileye yapamayacağı bir konuda söz vermemelidir.
• Anne babalar, herhangi bir konuda konuşurken öfkelendiğinde öğretmen sakinliğini korumalı ve uygun bir şekilde konuşmaya devam etmelidir.
• Anne babalar öfkeliyken gerçek duygularını yansıtmayan sözler ya da cümleler kullanabilirler. Bu nedenle ailenin ifade ettikleri arasından not alınan anahtar ifadeler aile sakinleştiğinde, aileyle paylaşılmalı ve böylece ailenin gerçek duyguları konusunda emin olunmalıdır.
•Uzman, anne babanın kaygılarını gidermek için uygun zamanlarda bireysel görüşmeler planlamalı ve gereksinim duyulan konularda gerekli bilgi sağlamak üzere çaba göstereceğini söylemelidir.

Özel gereksinimli bireylere ve ailelerine bakım hizmetleri kapsamında sosyal destek, sosyal hizmet uzmanları tarafından verilmektedir.

Sosyal hizmet uzmanlarının sorumlulukları arasında; (a) özel gereksinimli çocuğa sahip ailelere yararlanabilecekleri özel eğitim ve diğer hizmetlere ilişkin seçenekler sunma, (b) aileyi yasal hakları ve ilgili toplumsal kaynaklar konularında bilgilendirme, (c) ailede özel gereksinimli bireyin kabul edilmesini sağlama ve ailenin yaşam kalitesini artırmaya yönelik bireysel ve grup çalışmaları yapma, (d) toplumsal bilinçlenmeyi sağlamak amacıyla özel gereksinimli bireyler ve ailelerin katılımının sağlandığı toplumsal boyuttaki çalışmaları planlama olarak sıralanabilir.

Sosyal hizmet uzmanlarının yukarıda yer alan temel sorumlulukları çerçevesinde özel gereksinimli bireylere ve ailelere sunduğu hizmetler belirli yaş dönemleri dikkate alınarak aşağıdaki şekilde sıralanmıştır.
-Doğum Öncesinde Sunulan Hizmetler
-Erken Çocukluk Döneminde Yapılacak Hizmetler
-Okul Çağı Hizmetleri
-Ergenlik ve Yetişkinlik Döneminde Hizmetler

Erken çocukluk döneminde sosyal hizmet uzmanlarının, aileye çocuklarının yetersizliklerinin kabulünü sağlamada yardımcı olma, onların duygularını paylaşma,
yetersizlikleri yerine yapabildikleri üzerinde odaklanmaları konusunda duygusal olarak sosyal destek olmaları, yetersizlik sonucu ortaya çıkan sorunlarla baş etmede kullanacakları yetersizliği olan bireylerin bakım ve eğitim hizmetleri hakkında bilgilendirme yapmaları önemlidir.

Ergenlik ve Yetişkinlik döneminde ailelerin en büyük isteklerinden biri
uygun koşullar sağlandığında çocuklarına bir iş imkanının sunulmasıdır. Sosyal hizmet uzmanları bu konuda da iş atölyelerinde eğitim alan özel gereksinimli bireyler için iş olanaklarını araştırarak bu konuda aileyle birlikte toplumsal bir kamuoyu oluşturmalıdır. Ayrıca özel gereksinimli bireylerin işe yerleştirilmesi ve takibi, iş yerinde özel gereksinimli bireye sosyal desteğin sağlanması, iş yerinde gerekli ergonomik düzenlemelerin yapılması gibi girişimlerde bulunması özel gereksinimli bireyin yaşam kalitesini arttırmada önemlidir.