ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

“Aile özel gereksinimli çocuğa sahip olmaları nedeniyle hayal kırıklığına uğrar.” davranışı birinci evreye ait “Acı çekme ve Depresyon” ile ilgilidir. “Aile çocuğun yetersizliğini ortadan kaldırmanın yollarını arar.” davranışı üçüncü evrede yer alan “Pazarlık etme” ile ilgilidir. “Aile çocuklarının özel gereksinimli bir çocuk olduğunu kabul etmek istemez.” ve “Aile çocuklarının engeli yokmuş gibi davranır.” davranışları ise birinci evredeki “Reddetme” ile ilgilidir. “Aile başkalarıyla görüşmez, çocuklarını eve kapatır.” davranışı ise ikinci evredeki “Utanma” ile ilgilidir.

Anne babaların aile içi ilişkilerde ve etkileşimlerde yaşadıkları sorunları çözmek, özel gereksinimli çocukları ve normal gelişim gösteren çocukları için etkili anne babalık yapmak, eşlerin özellikle de babaların desteğini sağlamak, serbest zaman etkinliklerini planlamak gibi aile dinamikleriyle ilgili pek çok konuda desteğe gereksinimleri vardır. Aile içinde özel gereksinimli bir çocuğun bulunması kardeşler için zor bir durumdur. Normal gelişim gösteren kardeşler, özel gereksinimli kardeşini anlama ve kabullenme, arkadaşlarına tanıtma, kardeşiyle aynı odayı paylaşma, kardeşinin davranış sorunları karşısında rahatsız olma, anne ve babasından yeterince ilgi görememe gibi pek çok durumla karşılaşırlar. Anne babalar özel gereksinimli çocuklarının dışında normal gelişim gösteren çocuklarına da yeterince ilgi göstermeli ve vakit ayırmalıdırlar. Bu durumda I ve II aile işlevlerine ilişkindir.

Ailelerin çocuklarına eğitim veren hizmetlere ulaşmaları için pek çok iş ve yükselme fırsatlarını kaçırmaları, çocuklarının bakımı için işlerinde tam gün çalışırken yarım zamanlı çalışmak durumunda kalmaları ailelerin ekonomik güçlükler yaşamalarına neden olan durumlardır. Bu durumda III maddi gereksinim ile ilgilidir. Böylece I ve II aile işlevleri ile ilgili olur.

Uzmanların sahip olduğu sözel iletişim becerileri de yapılan çalışmayı olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilir. Örneğin etkileşimler sırasında aşırı konuşma ya da karşıdaki kişinin konuşmasını sık sık gereksiz yere kesme bu etkileşimleri olumsuz yönde etkileyebilir. Sohbet ya da etkileşimde baskın olmama, dostça yaklaşımda bulunma, karşısındakinin görüşlerini anlama ve görüşlerine saygı duyma, görüş ayrılığı yakalama çabası içinde olmama sözel iletişimin temel ilkeleri arasında yer alır. Bu durumda “Aile ile etkileşim kurarken sık sık bilgi verme” davranışı etkileşimi olumsuz yönde etkileyebileceğinden uzmanların yapmaması gereken bir davranış olarak düşünülebilir.

Bazen anne babalar çocuklarına karşı gerçekten ilgisiz olmaktadırlar. Ancak bazen de bu durum yanlış yorumlanan kültürel etmenlerin ya da çeşitli olumsuz koşulların bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. İlgisiz anne babaların davranışları karşısında uzmanlar çok fazla yorularak aileyle iletişimini sonlandırabilirler. Bu gibi olumsuz durumlarda bile uzman öncelikle anne babanın ön yargılarını anlamaya çalışmalıdır. Böylece I yapılması gereken davranışlar arasında yer alır. Bunun yanında uzman “tartışmacı, eleştirel ve kendini savunan bir tavır sergilememeli” ve “aileye yapamayacağı bir konuda söz vermemelidir.” Bu durumda II ve III yapılmaması gereken davranışlar arasında yer alır.

Sosyal hizmet uzmanları özelikle aileye yönelik bilgilendirici ve yönlendirici rolü ile özel eğitim ekibi içinde önemli bir yere sahiptir. Sosyal hizmet uzmanlarının sorumlulukları arasında; (a) özel gereksinimli çocuğa sahip ailelere yararlanabilecekleri özel eğitim ve diğer hizmetlere ilişkin seçenekler sunma, (b) aileyi yasal hakları ve ilgili toplumsal kaynaklar konularında bilgilendirme, (c) ailede özel gereksinimli bireyin kabul edilmesini sağlama ve ailenin yaşam kalitesini artırmaya yönelik bireysel ve grup çalışmaları yapma, (d) toplumsal bilinçlenmeyi sağlamak amacıyla özel gereksinimli bireyler ve ailelerin katılımının sağlandığı toplumsal boyuttaki çalışmaları planlama olarak sıralanabilir. Bu durumda “Aileye maddi destek sağlamak amacıyla kampanyalar düzenleme ve yürütme” sosyal hizmet uzmanlarının sorumlulukları arasında değildir.

“Yapılması gereken testlerde ilgili tartışılan önemli noktaları açıklama” ve “Annenin katılabileceği konferans ya da seminerler konusunda bilgilendirme yapma” sosyal hizmet uzmanlarının doğum öncesinde sundukları hizmetler arasındadır. “Eğitim ortamlarına yerleştirme kararlarının alınmasında destek olma” ve “Sanat, dans ve spor gibi var olan merkezler konusunda aileyi bilgilendirme” hizmetleri çocuğun okul çağına geldiğinde verilen hizmetlerdendir. “Bakım ve eğitim hizmetleri konusunda yasal haklarını gösteren ilgili yönetmelik maddelerinin listelenmesi” hizmeti ise sosyal hizmet uzmanının özel gereksinimli çocuğun erken çocukluk döneminde vermesi gereken hizmetlerden biridir.

Ekolojik model olarak isimlendiren bu model, aile üzerinde etkili olan farklı düzeyde dört sistemi içermektedir. Bu sistemler: mikrosistem, mezosistem, ekosistem, ve makrosistemdir. Mikrosistem, aile üyelerinin özelliklerini temel almaktadır.

Birinci evre şok, reddetme, acı çekme ve depresyon aşamalarından; ikinci evre, suçluluk, kızgınlık ve utanç aşamalarından; üçüncü evre ise pazarlık etme, kabul ve uyum aşamalarından oluşmaktadır.

Ailelerin pek çok önemli konu hakkında doğru ve sürekli bilgiye ve desteğe gereksinimleri vardır. Araştırmalar ailelerin en çok bilgi gereksinimini bildirdiklerini ortaya koymaktadır.

Duygusal destek gereksinimi, bilgi gereksiniminden sonra ailelerin genellikle en çok dile getirdikleri gereksinimdir.

Uzman, anne babanın kaygılarını gidermek için uygun zamanlarda bireysel görüşmeler planlamalı ve gereksinim duyulan konularda gerekli bilgi sağlamak üzere çaba göstereceğini söylemelidir.

Doğum öncesi dönemde sağlıklı beslenme ve anne-baba-çocuk eğitimi konusunda, annenin katılabileceği konferans ya da seminerler konusunda bilgilendirme, danışma hizmeti alabileceği uzmanların listesini sağlama, internet ağlarına, kitap, dergi ve broşür gibi kaynaklara ulaşma konusunda bilgilendirme gibi hizmetler sunabilirler.

Özel gereksinimli bireyin sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif etkinliklere katılımını sağlayarak ailenin kendisine zaman ayırmasını sağlama ergenlik ve yetişkinlik dönemi içerisinde sunulan hizmetler arasındadır.

Uzman ve aile arasında etkili iletişimin kurulabilmesi için öncelikle aralarında güvene dayalı bir iletişimin kurulması gerekir. Bu güvenin kurulmasının birinci koşulu, ailenin uzmana güven duymasıdır.

Yetişkin özel gereksinimli bireyler için işyerinde gerekli ergonomik düzenlemelerin yapılması ve korumalı işyeri modellerinin geliştirilmesi ve kamusal ve sosyal alanda bireyin topluma uyumunu ve bütünleşmesini sağlama gibi hizmetleri kapsamaktadır.

“Anne babalar özel gereksinimli çocuklarının dışında normal gelişim gösteren çocuklarına da yeterince ilgi göstermeli ve vakit ayırmalıdırlar” ifadesi kitabın aile işlevlerine ilişkin gereksinim adlı başlığı altında ele alınmıştır.

Anne babaların eğitim sürecine katılımlarının önemi şu şekilde sıralanabilir: (a) Anne babalar, çocukları hakkındaki en önemli bilgi kaynaklarıdır, (b) anne babalar evde öğretim etkinliklerine katıldıklarında, çocuklar farklı gelişim alanlarındaki becerileri daha hızlı kazanırlar,(c) anne babalar çocuklarına okulda öğrendiklerini, ev ve diğer ortamlara aktarmaları konusunda yardımcı olurlar, (d) anne babalar, çocuklarının farklı gelişim alanlarındaki gereksinimlerini (örneğin, oyun, beslenme, barınma, bakım, sevgi) karşılamada önemli pekiştireç kaynaklarıdır, (e) anne babalar kültürel değerlerini, inançlarını ve geleneklerini çocuklarına aktaran ve çocuklarının sosyalleşmesini kolaylaştıran ya da sağlayan kişilerdir.

Ekolojik model, aile üzerinde etkili olan farklı düzeyde dört sistemi içermektedir. Bu sistemler: mikrosistem, mezosistem, ekosistem, ve makrosistemdir.

Aile tepkilerini inceleyen modeller içerisinde en bilineni, üç evreden oluşan aşama modelidir. Birinci evre şok, reddetme, acı çekme ve depresyon aşamalarından; ikinci evre, suçluluk, kızgınlık ve utanç aşamalarından; üçüncü evre ise pazarlık etme, kabul ve uyum aşamalarından oluşmaktadır.

Pazarlık etme: Bu dönemde aile, çocuğunun yetersizliğini ortadan kaldırmanın yollarını arar. Aile için önemli olan çocuğun normal hale gelmesi olduğundan bu konuda herkesle anlaşmaya girebilir. Bu kişi tıp doktoru, uzman, sihirli güçleri olduğu sanılan biri, hatta Tanrı olabilir.