ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

Aile tepkilerini inceleyen modeller içerisinde en bilineni, üç evreden oluşan aşama modelidir. Birinci evre şok, reddetme, acı çekme ve depresyon aşamalarından; ikinci evre, suçluluk, kızgınlık ve utanç aşamalarından; üçüncü evre ise pazarlık etme, kabul ve uyum aşamalarından oluşmaktadır.

Pazarlık etme: Bu dönemde aile, çocuğunun yetersizliğini ortadan kaldırmanın yollarını arar. Aile için önemli olan çocuğun normal hale gelmesi olduğundan bu konuda herkesle anlaşmaya girebilir. Bu kişi tıp doktoru, uzman, sihirli güçleri olduğu sanılan biri, hatta Tanrı olabilir.

Özel gereksinimli bireye sahip ailelerin temel gereksinimleri; bilgi-eğitim gereksinimi, duygusal destek gereksinimi, bakım gereksinimi, maddi gereksinim, aile işlevlerine ilişkin gereksinimler ve toplumsallaşma gereksinimidir.

Pasif dinleme, uzmanın karşısındaki kişiyle göz kontağı kurması, ailenin özelliklerine ilişkin not alması, zaman zaman baş sallayarak görüş birliğini ifade etmesi, gülümsemesi, etkileşimi sürdüren nitelikte yanıtlar vermesi gibi sözel olmayan davranışları içerir.

Aile katılımını olumsuz olarak etkileyen etmenler; anne babaların daha önceki yıllarda çocuklarına ilişkin deneyimleri olumlu olamaması, anne babalar çocuklarına karşı gerçekten ilgisiz olmaları, bazı anne babaların sisteme karşı uygun olmayan davranışlar göstermemeleri ve Anne babanın yaşadığı ulaşım ve zamandan kaynaklanan engellerdir.

Sosyal hizmet uzmanlarının sorumlulukları arasında; özel gereksinimli çocuğa sahip ailelere yararlanabilecekleri özel eğitim ve diğer hizmetlere ilişkin seçenekler sunma, aileyi yasal hakları ve ilgili toplumsal kaynaklar konularında bilgilendirme, ailede özel gereksinimli bireyin kabul edilmesini sağlama ve ailenin yaşam kalitesini artırmaya yönelik bireysel ve grup çalışmaları yapma, toplumsal bilinçlenmeyi sağlamak amacıyla özel gereksinimli bireyler ve ailelerin katılımının sağlandığı toplumsal boyuttaki çalışmaları planlama olarak sıralanabilir.

Aile görüşmeleri sırasında uzmanların dikkat etmeleri önerilen noktalar; uzman anne babanın sözünü kesmeden dinlemeli, uzman tartışmacı, eleştirel ve kendini savunan bir tavır sergilememeli, uzman aileye yapamayacağı bir konuda söz vermemeli, anne babalar, herhangi bir konuda konuşurken öfkelendiğinde öğretmen sakinliğini korumalı ve uygun bir şekilde konuşmaya devam etmeli, Anne babalar öfkeliyken gerçek duygularını yansıtmayan sözler ya da cümleler kullanabilirler. Bu nedenle ailenin ifade ettikleri arasından not alınan anahtar ifadeler aile sakinleştiğinde, aileyle paylaşılmalı ve böylece ailenin gerçek duyguları konusunda emin olunmalı ve uzman, anne babanın kaygılarını gidermek için uygun zamanlarda bireysel görüşmeler planlamalı ve gereksinim duyulan konularda gerekli bilgi sağlamak üzere çaba göstereceğini söylemelidir.

Erken çocukluk döneminde sosyal hizmet uzmanlarının, aileye çocuklarının yetersizliklerinin kabulünü sağlamada yardımcı olma, onların duygularını paylaşma, yetersizlikleri yerine yapabildikleri üzerinde odaklanmaları konusunda duygusal olarak sosyal destek olmaları, yetersizlik sonucu ortaya çıkan sorunlarla baş etmede kullanacakları yetersizliği olan bireylerin bakım ve eğitim hizmetleri hakkında bilgilendirme yapmaları önemlidir.

Ailelerle çalışan uzmanların iletişim becerilerinin yeterlilik düzeyi, aşileleri daha iyi anlamalarına ve gereksinim duydukları desteklerin belirlenmesi ve bu desteklerin sunulmasına ilişkin süreçlerin daha sağlıklı olarak ilerlemesini sağlamaktadır.

Ailelerin bu aşamaları atlatabilmeleri için, aileye öncelikle geçiş hızları arası farkların olduğu ve benzer sorunları başka ailelerinde yaşadığı anlatılmalıdır. Bu anlamda aile içi ve dışı desteklerin düzenli olarfak sunulması önem taşımaktadır.

Bazı anne babalar, çocuklarının özel gereksinimli bir çocuk olduğunu kabul etmek istemeyebilirler. Bir savunma mekanizması olan reddetme, bilinmeyene karşı duyulan korkudan kaynaklanmaktadır. Çocuğun yetersizlikten etkilendiği gerçeğinden kaçmaya çalışır ve bu durumu görmezden gelmeye çalışarak inkar ederler. Bu dönemde bazı anne babalar evi terk edebilirler ya da çocuğunu bir kuruma yerleştirmeyi bile düşünebilirler.

Pazarlık etme: Bu dönemde aile, çocuğunun yetersizliğini ortadan kaldırmanın yollarını arar. Aile için önemli olan çocuğun normal hale gelmesi olduğundan bu konuda herkesle anlaşmaya girebilir. Bu kişi tıp doktoru, uzman, sihirli güçleri olduğu sanılan biri, hatta Tanrı olabilir.

Yetersizlik tanısı almış çocukların aile bireylerinin, karşılaştıkları yetersizlik tanısı sonrasında ne yapacakları, bu sorun ile nasıl başa çıkacakları, yasal haklarının neler olduğu ve çocukların bu yetersizlikten nasıl etkileneceği konularındaki gereksinimleri bilgi ve eğitim gereksinimi ile ilgilidir.

Anne babaların aile içi ilişkilerde ve etkileşimlerde yaşadıkları sorunları çözmek, özel gereksinimli çocukları ve normal gelişim gösteren çocukları için etkili anne babalık yapmak, eşlerin özellikle de babaların desteğini sağlamak, serbest zaman etkinliklerini planlamak gibi aile dinamikleriyle ilgili pek çok gereksinim Aile İşlevlerine İlişkin Gereksinimlerlerdir.

Aile Görüşmeleri Sırasında Uzmanların Dikkat Etmeleri Önerilen Noktalar; - Uzman anne babanın sözünü kesmeden dinlemelidir. - Uzman tartışmacı, eleştirel ve kendini savunan bir tavır sergilememelidir. - Uzman aileye yapamayacağı bir konuda söz vermemelidir. - Anne babalar, herhangi bir konuda konuşurken öfkelendiğinde öğretmen sakinliğini korumalı ve uygun bir şekilde konuşmaya devam etmelidir. - Ailenin ifade ettikleri arasından not alınan anahtar ifadeler aile sakinleştiğinde, aileyle paylaşılmalı ve böylece ailenin gerçek duyguları konusunda emin olunmalıdır. - Uzman, anne babanın kaygılarını gidermek için uygun zamanlarda bireysel görüşmeler planlamalıdır.

"Özel gereksinimli çocuklara sağlık konularında hizmet sunan kurumların ve bakım hizmeti sunan kurumların adres listelerini hazırlayarak ailelere vermek" sosyal hizmet uzmanının Erken Çocukluk Döneminde yapması gereken hizmetler arasındadır.

Ailelere çocuklarının eğitim ortamlarına yerleştirme kararlarının alınmasında destek olmalıdırlar. Çocuğun boş zamanını değerlendirme, okuldaki öğrenci kulüplerine katılımı sağlama, sanat, dans ve spor gibi var olan merkezler konusunda aileyi bilgilendirmelidir. Kaynaştırma eğitiminden yararlanan öğrencilerin akranları ve aileleriyle belirli aralıklarla bilgilendirilme toplantıları yapmalıdır.

Sosyal hizmet uzmanları ergenlik ve Yetişkinlik Döneminde, özel gereksinimli bireyin, toplu taşıma araçlarını kullanarak eve gitme ve gelme, parayı kullanma, tek başına sinemaya gitme, alışveriş yapma ve bir restoran ya da kafede sipariş verme gibi toplum temelli becerilerin öğretiminde özel eğitim hizmetlerinden destek almalıdır.

"Çocuğumun otistik olduğunu duyduğumda kendimi çok değersiz hissettim. Öyle ki, kendi kişiliğime yönelik takdir edebileceğim hiçbir özelliğim yok. Özürlü bir çocuğun annesi olmayı kabullenemiyorum." diyen bir ailenin tepkisi İkinci aşama-utanma aşamasında yer almaktadır.

Ekolojik model olarak isimlendiren model, aile üzerinde etkili olan farklı düzeyde dört sistemi içermektedir. Bu sistemler: mikrosistem, mezosistem, ekosistem, ve makrosistemdir. Bu bilgiler ışığında E şıkkı doğru yanıttır.