ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

Afazi, inme, tümör hasarına bağlı olarak meydana gelen kişinin konuşma, algılama, okuma-yazma yeteneklerinin bozulmasıdır. Kognitif iletişim bozukluğu, demans, beyin hasarı ve kafa travması gibi nörolojik bozukluklar nedeniyle kişinin hafıza, problem çözme ve dikkat becerilerinin günlük sosyal etkileşimlerini bozmasıdır. Yutma bozukluğu ise, yutma işlevi sırasında yiyeceğin ağız boşluğundan mideye geçişinde gecikme, engelleme, yiyeceğin geniz boşluğuna ya da nefes borusuna kaçmasıdır. Kekemelik de yetişkinlerde ani korkular, kazalar gibi nedenlerle ortaya çıkabilen bir konuşma bozukluğudur.

Duygusal ve davranışsal bozukluğu olan bireylerin çevresinde olan ailesi, öğretmenleri ve akranlarına şu öneriler sunulabilir: Bireyin çevresinde olumlu bir atmosfer oluşturma, bireyin sosyal ve akademik yeterliliğini destekleme, olumlu davranışları için somut pekiştireçler (ödüller) kullanma, bireyin olumsuz davranışlarını görmezden gelme ve yönlendirme ve bireye planlı olarak sosyal beceri öğretimi yapma olarak ifade edilmektedir.

Öğrenme güçlüğünün nedeni kesin olarak bilinmemekle birlikte etki eden faktörler organik nedenler, genetik nedenler, çevresel nedenler ve biyokimyasal nedenler olarak dört grupta toplanabilir. Organik nedenler beynin ölçüsündeki ve işleyişindeki farklılıklarla kendini göstermektedir. Genetik nedenlerin öğrenme güçlüğünde kesin bir neden olduğu henüz tam olarak kanıtlanmamıştır. Ancak bazı bulgular örneğin okumada güçlük yaşayan annelerin çocuklarında da okumada güçlükler görüldüğü yönündedir. Bunların yanı sıra, çevresel nedenler de öğrenme güçlüğü üzerinde etkili olabilmektedir. Özellikle de nitelikli olmayan eğitimin öğrenme güçlüğünü tetiklediği bilinmektedir. Bir diğer neden olarak belirtilen biyokimyasal bozukluklar ise boyalı yiyeceklere, tatlandırıcılara olan alerjileri ve vitamin eksikliklerini içermektedir.

Sosyal rehabilitasyon hizmetleri: Yetersizliği olan bireylerin sosyal yaşama katılımını artırmak amacıyla düzenlenen sanatsal ve sportif etkinliklerdir.

Bireyin işitme yetersizliğine sahip olabileceğini gösteren bazı belirtiler; çevresine karşı ilgili görünmeme, konuşulduğunda tepki göstermeme, annesinin sesini tanımama/ayırt edememe, doğrudan iletişim girişimlerine tepki vermeme, çok yüksek ya da çok yavaş sesle konuşma, söylenilenlerin tekrar edilmesini isteme, sözel istekleri anlayamama, konuşan kişinin dudaklarına dikkatlice bakma, sınırlı sözcük dağarcığına sahip olma, derse ve tartışmalara katılmama, dil gelişiminde gecikme, arkasından seslenildiğinde cevap vermemedir.

Dil ve konuşma güçlükleri yaşayan çocukların davranışları; sorulara uygun cevaplar verememe, sözlü olarak sunulan bilgiyi kullanamama, sözlü yönergeleri takip edememe, nitelik, sıralama, karşılaştırma bildiren kavramları anlamada zorlanma, karmaşık cümleleri anlamada zorlanma, dil bilgisi kurallarını yanlış kullanma, bir konudan başka bir konuya atlama, sözcük dağarcıklarında sınırlılık, konuşurken doğru sözcüğü bulmada zorlanma, soru sormaktan çekinme, hangi soruyu soracağını, soruyu nasıl soracağını bilememe, konuşurken aynı bilgiyi defalarca tekrarlama ve konuşurken karşılarındakilere yeterli bilgiyi aktaramama gibi davranışlar olabilir. Bu durumda “sözcük dağarcığında sınırlılık” hem işitme yetersizliğine hem de dil ve konuşma güçlüğüne sahip olan bir çocuğun davranışlarından biri olabilir.

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre işitme yetersizliği olan bireylerin genel nüfustaki oranı %0.6’dır. Dünya’da dil ve konuşma güçlüğünün okul yaşındaki çocuklar arasında görülme sıklığının %5 civarında olduğu bilinmektedir. Üstün zekâlı ve üstün yetenekli öğrenciler dünyada ve ülkemizde genel nüfusun %2’sini oluşturmaktadır.

Serebral palsi, okul çağı çocuklarında en sık karşılaşılan fiziksel yetersizliklerdendir. Serebral palsi istemli hareketlerde ve vücut duruşunda yaşanan bozukluklar olarak tanımlanabilir.

Çocukluk Çağı Romatizması (Juvenil romatoid artrit-JRA), eklemlerde iltihapların meydana gelmesine neden olan bir hastalıktır. Kızlarda erkeklere oranla 4-5 kat daha fazla görülmektedir.

Alıcı dil becerileri, karşımızdaki kişilerin söylediklerini anlamayı içerir. Alıcı dil becerilerinde sorun yaşanması durumunda şu tür davranışlar gözlenebilir; sorulara uygun cevaplar verememe, sözlü olarak sunulan bilgiyi kullanamama, sözlü yönergeleri takip edememe, nitelik, sıralama, karşılaştırma bildiren kavramları anlamada zorlanma ve karmaşık cümleleri anlamada zorlanmadır.

Duygusal ve davranışsal bozukluğu olan birey yaşına uygun olmayan sosyal ve kültürel normlardan farklı duygusal tepki ve davranışlar göstermesi nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey olarak tanımlanmaktadır. Duygusal ve davranışsal bozukluk heterojen bir gruptan oluştuğu ve birçok yetersizlikle birlikte görüldüğü için nedenlerinin belirtilmesi oldukça güçtür.

Duygusal ve davranışsal bozukluğu olan bireylerin çevresinde olan ailesi, öğretmenleri ve akranlarına şu öneriler sunulabilir: Bireyin çevresinde olumlu bir atmosfer oluşturma, bireyin sosyal ve akademik yeterliliğini destekleme, olumlu davranışları için somut pekiştireçler (ödüller) kullanma, bireyin olumsuz davranışlarını görmezden gelme ve yönlendirme, bireye planlı olarak sosyal beceri öğretimi yapmadır. Konuların küçük parçalara bölünerek öğretilmesi ise öğrenme güçlüğü olan bireyler için yapılan önerilerdendir.

Yetersizliği olan bireylerin sosyal yaşama katılımını artırmak amacıyla düzenlenen sanatsal ve sportif etkinliklere sosyal rehabilitasyon hizmetleri denir.

Sosyal hizmet uzmanının görevlerine baktığımızda çok çeşitli görevler üstlendiğini görmek mümkündür. Bunları sıraladığımızda bazıları şöyle görülebilir:

Seyrek rastlanan yetersizlik türleri görme yetersizliği, işitme yetersizliği, ortopedik yetersizlikler ve süreğen hastalıklar, dil ve konuşma güçlüğü, duygusal ve davranışsal bozukluk, öğrenme güçlüğü ve üstün zekalı ve üstün yetenekli bireyleri kapsamaktadır. Zihinsel yetersizlik ve otizm spektrum bozukluğu ise sık rastlanan yetersizlik türleri arasındadır. Doğru cevap C'dir.

Görme yetersizliği sık rastlanan bir yetersizlik türü değildir. Dünya Sağlık Örgütü, Dünya genelinde yaklaşık 314 milyon kişinin görme yetersizliği olan bireyler olduğunu ve bunların 45 milyonunun da kör olduğunu belirtmektedir. Ülkemizde ise, tüm görme yetersizliğinden etkilenenlerin oranının toplumun %0.15 ile %0.56’sını oluşturduğu tahmin edilmektedir. Doğru cevap A'dır.

"Braille Alfabesi" görme yetersizliği türü için geliştirilmiş ve bu yetersizlikten etkilenmiş bireyler tarafından kullanılmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Bireyin işitme yetersizliğine sahip olabileceğini gösteren bazı belirtiler aşağıda sıralanmıştır:
• Çevresine karşı ilgili görünmeme
• Konuşulduğunda tepki göstermeme
• Annesinin sesini tanımama/ayırt edememe
• Doğrudan iletişim girişimlerine tepki vermeme
• Çok yüksek ya da çok yavaş sesle konuşma
• Söylenilenlerin tekrar edilmesini isteme
• Sözel istekleri anlayamama
• Konuşan kişinin dudaklarına dikkatlice bakma
• Sınırlı sözcük dağarcığına sahip olma
• Derse ve tartışmalara katılmama
• Dil gelişiminde gecikme
• Arkasından seslenildiğinde cevap vermemedir. Doğru cevap C'dir.

"Koklear İmplant" işitme yetersizliği için geliştirilmiş ve o yetersizlikten etkilenen bireyler tarafından kullanılmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Süreğen hastalığı olan öğrenciler %9,7’lik görülme sıklığıyla okullarda en sık karşılaşılan yetersizlik türlerindendir. Doğru cevap D'dir.

Koah hastalığı okul çağı çocuklarda değil daha çok yetişkinlerde görülen bir süreğen hastalık türüdür. Doğru cevap D'dir.