ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

Serebral palsi, okul çağı çocuklarında en sık karşılaşılan fiziksel yetersizliklerdendir. Serebral palsi istemli hareketlerde ve vücut duruşunda yaşanan bozukluklar olarak tanımlanabilir.

Çocukluk Çağı Romatizması (Juvenil romatoid artrit-JRA), eklemlerde iltihapların meydana gelmesine neden olan bir hastalıktır. Kızlarda erkeklere oranla 4-5 kat daha fazla görülmektedir.

Alıcı dil becerileri, karşımızdaki kişilerin söylediklerini anlamayı içerir. Alıcı dil becerilerinde sorun yaşanması durumunda şu tür davranışlar gözlenebilir; sorulara uygun cevaplar verememe, sözlü olarak sunulan bilgiyi kullanamama, sözlü yönergeleri takip edememe, nitelik, sıralama, karşılaştırma bildiren kavramları anlamada zorlanma ve karmaşık cümleleri anlamada zorlanmadır.

Duygusal ve davranışsal bozukluk heterojen bir gruptan oluştuğu ve birçok yetersizlikle birlikte görüldüğü için nedenlerinin belirtilmesi oldukça güçtür.

Duygusal ve davranışsal bozukluğu olan bireylerin çevresinde olan ailesi, öğretmenleri ve akranlarına şu öneriler sunulabilir: bireyin çevresinde olumlu bir atmosfer oluşturma, bireyin sosyal ve akademik yeterliliğini destekleme, olumlu davranışları için somut pekiştireçler (ödüller) kullanma, bireyin olumsuz davranışlarını görmezden gelme ve yönlendirme, bireye planlı olarak sosyal beceri öğretimi yapmadır. Konuların küçük parçalara bölünerek öğretilmesi ise öğrenme güçlüğü olan bireyler için yapılan önerilerdendir.

Yetersizliği olan bireylerin sosyal yaşama katılımını artırmak amacıyla düzenlenen sanatsal ve sportif etkinliklere sosyal rehabilitasyon hizmetleri denir.

Sosyal hizmet uzmanının görevlerine baktığımızda çok çeşitli görevler üstlendiğini görmek mümkündür. Bunları sıraladığımızda bazıları şöyle görülebilir:

Sık rastlanan yetersizlik türleri arasında zihinsel yetersizlik ve otizm spektrum bozukluğu yer almaktadır. Seyrek rastlanan yetersizlik türleri ise; görme yetersizliği, işitme yetersizliği, ortopedik yetersizlikler ve süreğen hastalığı olan bireyler, dil ve konuşma güçlüğü, duygusal ve davranışsal bozukluk, öğrenme güçlüğü ve üstün zekâ ve üstün yetenekli bireylerdir.

Görme yetersizliğinin belirtileri; Gözlerini sıklıkla ovuşturma ve kaşıma, gözlerde sulanma ve kızarma, ışıktan rahatsız olma, sık sık göz kırpma, çevredeki nesneleri fark edememe, çevredeki nesnelere çarpma, çevredeki nesnelerin hareketini takip edememe, renkleri ayırt edememe ve odaklanmada sorun yaşaması durumlardır.

Çevresel faktörler: Doğum öncesinde, sırasında ya da sonrasında ortaya çıkan faktörlerdir. Doğum öncesi nedenler daha çok anne adayının hamilelik sırasında maruz kaldığı durumlardan (annenin hamilelik sırasında geçirdiği hastalıklar, enfeksiyonlar, kullanılan ilaçlar, vb) kaynaklanmaktadır. Doğum anı nedenleri arasında bebeğin doğum sırasında oksijensiz kalması, beynine az ya da çok oksijen gitmesi, bebeğin düşük doğum ağırlıklı olması gibi nedenler sıralanabilir. Doğum sonrasında ise, çocuğun geçirmiş olduğu kazalar ve hastalıklar neden olarak belirtilebilir. Özellikle menenjit ve orta kulak iltihapları en sık karşılaşılan ve işitme yetersizliğine neden olan doğum sonrası etmenlerdir.

Görme yetersizliğinin belirtileri; Gözlerini sıklıkla ovuşturma ve kaşıma, gözlerde sulanma ve kızarma, ışıktan rahatsız olma, sık sık göz kırpma, çevredeki nesneleri fark edememe, çevredeki nesnelere çarpma, çevredeki nesnelerin hareketini takip edememe, renkleri ayırt edememe ve odaklanmada sorun yaşaması durumlardır.

Süreğen hastalıklar, serebral palsi, spina bifida, kas hastalıkları, omurilik yaralanmaları, epilepsi, şeker hastalığı, astım, çocukluk çağı romatizması, AIDS ve kanserdir.

Dil ve konuşma güçlüğü olan bireylerin özellikleri; Sorulara uygun cevaplar verememe, sözlü olarak sunulan bilgiyi kullanamama, sözlü yönergeleri takip edememe, nitelik, sıralama, karşılaştırma bildiren kavramları anlamada zorlanma, karmaşık cümleleri anlamada zorlanma, dil bilgisi kurallarını yanlış kullanma, bir konudan başka bir konuya atlama, sözcük dağarcıklarında sınırlılık, konuşurken doğru sözcüğü bulmada zorlanma, soru sormaktan çekinme, hangi soruyu soracağını, soruyu nasıl soracağını bilememe, konuşurken aynı bilgiyi defalarca tekrarlama ve konuşurken karşılarındakilere yeterli bilgiyi aktaramamadır.

Duygusal ve davranışsal bozukluğu olan bireylerin çevresinde olan ailesi, öğretmenleri ve akranlarına şu öneriler sunulabilir: bireyin çevresinde olumlu bir atmosfer oluşturma, bireyin sosyal ve akademik yeterliliğini destekleme, olumlu davranışları için somut pekiştireçler (ödüller) kullanma, bireyin olumsuz davranışlarını görmezden gelme ve yönlendirme ve bireye planlı olarak sosyal beceri öğretimi yapma.

Öğrenme güçlüğünün nedeni kesin olarak bilinmemekle birlikte etki eden faktörler organik nedenler, genetik nedenler, çevresel nedenler ve biyokimyasal nedenler olarak dört grupta toplanabilir. Organik nedenler beynin ölçüsündeki ve işleyişindeki farklılıklarla kendini göstermektedir. Genetik nedenlerin öğrenme güçlüğünde kesin bir neden olduğu henüz tam olarak kanıtlanmamıştır. Ancak bazı bulgular örneğin okumada güçlük yaşayan annelerin çocuklarında da okumada güçlükler görüldüğü yönündedir. Bunların yanı sıra, çevresel nedenler de öğrenme güçlüğü üzerinde etkili olabilmektedir. Özellikle de nitelikli olmayan eğitimin öğrenme güçlüğünü tetiklediği bilinmektedir. Bir diğer neden olarak belirtilen biyokimyasal bozukluklar ise boyalı yiyeceklere, tatlandırıcılara olan alerjileri ve vitamin eksikliklerini içermektedir.

Sosyal rehabilitasyon hizmetleri: Yetersizliği olan bireylerin sosyal yaşama katılımını artırmak amacıyla düzenlenen sanatsal ve sportif etkinliklerdir.

Sık rastlanan yetersizlik türleri olan zihinsel yetersizlik ve otizm spektrum bozukluğu
ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Seyrek rastlanan yetersizlik türleri ise görme yetersizliği, işitme yetersizliği, ortopedik yetersizlikler ve süreğen hastalıklar, dil ve konuşma
güçlüğü, duygusal ve davranışsal bozukluk, öğrenme güçlüğü ve üstün zekalı ve üstün yetenekli bireylerdir.

Doğum öncesinde, sırasında ya da sonrasında ortaya çıkan faktörlerdir. Doğum
öncesi nedenler daha çok anne adayının hamilelik sırasında maruz kaldığı durumlardan (annenin hamilelik sırasında geçirdiği hastalıklar, enfeksiyonlar, kullanılan ilaçlar, vb) kaynaklanmaktadır. Doğum anı nedenleri arasında bebeğin doğum sırasında oksijensiz kalması, beynine az ya da çok oksijen gitmesi, bebeğin düşük doğum ağırlıklı olması gibi nedenler sıralanabilir. Doğum sonrasında ise, çocuğun geçirmiş olduğu kazalar ve hastalıklar neden olarak belirtilebilir. Özellikle menenjit ve orta kulak iltihapları en sık karşılaşılan ve işitme yetersizliğine neden olan doğum sonrası etmenlerdir.

Ortopedik yetersizlikler;