ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

Öğrenme güçlüğü olan birey, dili yazılı ya da sözlü anlamak ve kullanabilmek için gerekli olan bilgi alma süreçlerinin birinde veya birkaçında ortaya çıkan ve dinleme, konuşma, okuma, yazma, heceleme, dikkat yoğunlaştırma ya da matematiksel işlemleri yapma güçlüğü nedeniyle özel eğitim ile destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey olarak tanımlanmaktadır.

Sosyal hizmet uzmanının görevlerine baktığımızda çok çeşitli görevler üstlendiğini görmek mümkündür. Bunları sıraladığımızda bazıları şöyle görülebilir: • Çocuğunun yetersizliğinden dolayı suçluluk duyan ailelerin suçluluk duygularını hafifletmek ya da ortadan kaldırmaya çalışır. • Yetersizliği olan çocuğu olan ailelerin “kendine yardım grupları” oluşturmalarını ve böylece birbirlerini desteklemelerini sağlar. • Yetersizliği olan çocuğun sosyal yalnızlıktan kurtulması ve toplumlu sosyal bütünleşmesinin sağlanması için normal gelişim gösteren akranlarla birlikte sosyalleşmesinin önemini ailelere aktarır. Bu konudaki sorunlarını dinler, çözüm için aile ile ortak hareket ederek girişimde bulunur. • Yetersizliği olan bireylerin aile içi ve rehabilitasyon merkezlerindeki eğitimini geliştirici etkinlikler düzenler ve bu doğrultuda toplumu, kamu görevlilerini bilinçlendirir. • Rehabilitasyon merkezlerinde bireysel ya da grup olarak gönüllü çalışma yapmak isteyenlere yönelik özel organizasyonlar geliştirir. Bunun için gönüllü ihtiyacını belirleyerek çağrıda bulunur. Seçilenlerin eğitimlerini sağlar ve çalışmalarını izler. • Yetersizliği olan bireylerin boş zamanlarını değerlendirerek etkinlikler düzenler (http://www.sosyalhizmetuzmani.org, Erişim tarihi: 09.01.2012).

Öğrenme güçlüğü gösteren öğrencilerde görülebilen ortak özellikler şöyle sıralanabilir: • Çalışma becerilerini kullanmada yetersizlik, • Okumada, yazmada, matematikle ilgili becerilerde sorunlar, • Görsel ve işitsel algılamada bozukluklar, • Algısal-motor becerilerde gelişim geriliği, • Dilin kullanımında sorun, • Dikkat bozuklukları ve aşırı hareketlilik sergileme, • Düşünme ve bellek problemleri, • Öğrendiklerini farklı yerlere, farklı kişilere genellemede sorun ya da yetersizlik, • Sosyal becerilerde yetersizlik, • Genellikle duygusal bozukluk gösteren bireylerin davranış özelliklerini gösterirler. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Konuşulduğunda tepki göstermeme, Sınırlı sözcük dağarcığına sahip olma, Dil gelişiminde gecikme, Sözel istekleri anlayamama, Doğrudan iletişim girişimlerine tepki vermeme işitme yetersizliğine sahip bireylere ilişkin belirtilerdir. Sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Dil ve konuşma güçlüğünün nedenleri organik bozukluklar ve işlevsel bozukluklar olmak üzere iki grupta toplanabilir. Organik bozukluklar bireyin sinir-kas mekanizmasındaki tanımlanabilir bir soruna bağlı olan bozukluklardır. İşlevsel bozukluklar ise, ne organik ne de sinir sistemine bağlı olarak tanımlanan bozukluklardır. Organik bozukluklara örnek olarak serebral palsili ya da dudak damak yarıklığı olan bireylerdeki dil ve konuşma güçlükleri verilebilir. İşlevsel bozukluklara örnek olarak kekemelik ve ses kaybı verilebilir. Dolayısıyla sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Genişletme stratejisinde ise, yetişkin çocuğun söylediği sözcükleri genişleterek tekrar eder (çocuk “bak balon” dediğinde annesinin “bak kırmızı balon uçuyor” demesi gibi). Sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Duygusal ve davranışsal bozukluğu olan bireylerin çevresinde olan ailesi, öğretmenleri ve akranlarına şu öneriler sunulabilir: • Bireyin çevresinde olumlu bir atmosfer oluşturma, • Bireyin sosyal ve akademik yeterliliğini destekleme, • Olumlu davranışları için somut pekiştireçler (ödüller) kullanma, • Bireyin olumsuz davranışlarını görmezden gelme ve yönlendirme, • Bireye planlı olarak sosyal beceri öğretimi yapma. Sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Sosyal rehabilitasyon hizmetleri: Yetersizliği olan bireylerin sosyal yaşama katılımını artırmak amacıyla düzenlenen sanatsal ve sportif etkinliklerdir. Sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Görme yetersizliğinin nedenleri yapısal yetersizlik (doğum öncesinde meydana gelebileceği gibi doğumdan sonraki yaşlarda da oluşabilir), katarakt, kırılma hataları (miyop, hipermetrop, astigmat) ve kortikal görme yetersizliğidir (beyindeki görme merkezinin çalışmamasından dolayı beyne iletilen uyaranların istenilen şekilde algılanmamasıyla oluşur).

Görme yetersizliğinin belirtileri fark edildiğinde, bireyin en kısa sürede bir göz doktoruna giderek tıbbi değerlendirmeden geçmesi sağlanmalıdır. Bu belirtiler şöyle sıralanabilir: • Gözlerini sıklıkla ovuşturma ve kaşıma • Gözlerde sulanma ve kızarma • Işıktan rahatsız olma • Sık sık göz kırpma • Çevredeki nesneleri fark edememe • Çevredeki nesnelere çarpma • Çevredeki nesnelerin hareketini takip edememe • Renkleri ayırt edememe • Odaklanmada sorun yaşama vb.

Kalıtsal nedenler: Anne babanın birinden ya da her ikisinden birden geçebilecek bozukluklar olduğu görülmektedir. Kalıtsal faktörler doğuştan ya da içkulakla ilgili olabilir. Yani, kalıtsal olarak ortaya çıkan işitme yetersizliğinde yetersizlik her zaman doğuştan görülmeyebilir. Bebekliğin ilk yıllarında ya da daha sonraki dönemlerde kalıtsal nedenlerle işitme yetersizliği görülebilir.

Başbakanlık Özürlüler İdaresi’nin 2000 yılı verilerine göre yetersizliği olan bireyler içinde %1,25’lik grubu ortopedik yetersizliği olan bireyler ve %9,7’lik grubu da süreğen hastalığı olan bireyler oluşturmaktadır.

Alıcı dil becerilerinde sorun yaşanması durumunda şu tür davranışlar gözlenebilir: • Sorulara uygun cevaplar verememe • Sözlü yönergeleri takip edememe • Dil bilgisi kurallarını yanlış kullanma • Bir konudan başka bir konuya atlama • Sözcük dağarcıklarında sınırlılık.

Tıpkı olumlu anne baba-çocuk ilişkisinin çocukların psikolojik ve sosyal gelişimleri açısından önemli olduğu gibi, olumlu öğretmen-arkadaş-öğrenci ilişkisi de çocukların psikolojik ve sosyal gelişimleri açısından önemlidir.

Öğrenme güçlüğü oldukça sık rastlanan bir yetersizlik türüdür. Amerika Birleşik Devletleri’nde okul çağındaki çocukların %4,5’i öğrenme güçlüğü olan öğrencilerdir.

Öğrenme güçlüğüne neden olarak belirtilen biyokimyasal bozukluklar ise boyalı yiyeceklere, tatlandırıcılara olan alerjileri ve vitamin eksikliklerini içermektedir. Tüm bu sayılan nedenlerin öğrenme güçlüğüne yol açtığı öne sürülse de bunlardan sadece birinin öğrenme güçlüğünün kesin nedeni olarak ileri sürülemeyeceği ifade edilmektedir.

Üstün zekalı ve üstün yetenekli öğrenciler dünyada ve ülkemizde genel nüfusun %2’sini oluşturmaktadır.

Görme yetersizliğinin nedenleri yapısal yetersizlik (doğum öncesinde meydana gelebileceği gibi doğumdan sonraki yaşlarda da oluşabilir), katarakt, kırılma hataları (miyop, hipermetrop, astigmat) ve kortikal görme yetersizliğidir (beyindeki görme merkezinin çalışmamasından dolayı beyne iletilen uyaranların istenilen şekilde algılanmamasıyla oluşur).

Bireyin işitme yetersizliğine sahip olabileceğini gösteren bazı belirtiler; çevresine karşı ilgili görünmeme, konuşulduğunda tepki göstermeme, annesinin sesini tanımama/ayırt edememe, doğrudan iletişim girişimlerine tepki vermeme, çok yüksek ya da çok yavaş sesle konuşma, söylenilenlerin tekrar edilmesini isteme, sözel istekleri anlayamama, konuşan kişinin dudaklarına dikkatlice bakma, sınırlı sözcük dağarcığına sahip olma, derse ve tartışmalara katılmama, dil gelişiminde gecikme, arkasından seslenildiğinde cevap vermemedir.

Dil ve konuşma güçlükleri yaşayan çocukların davranışları; sorulara uygun cevaplar verememe, sözlü olarak sunulan bilgiyi kullanamama, sözlü yönergeleri takip edememe, nitelik, sıralama, karşılaştırma bildiren kavramları anlamada zorlanma, karmaşık cümleleri anlamada zorlanma, dil bilgisi kurallarını yanlış kullanma, bir konudan başka bir konuya atlama, sözcük dağarcıklarında sınırlılık, konuşurken doğru sözcüğü bulmada zorlanma, soru sormaktan çekinme, hangi soruyu soracağını, soruyu nasıl soracağını bilememe, konuşurken aynı bilgiyi defalarca tekrarlama ve konuşurken karşılarındakilere yeterli bilgiyi aktaramama gibi davranışlar olabilir. Bu durumda “sözcük dağarcığında sınırlılık” hem işitme yetersizliğine hem de dil ve konuşma güçlüğüne sahip olan bir çocuğun davranışlarından biri olabilir.

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre işitme yetersizliği olan bireylerin genel nüfustaki oranı %0.6’dır. Dünya’da dil ve konuşma güçlüğünün okul yaşındaki çocuklar arasında görülme sıklığının %5 civarında olduğu bilinmektedir. Üstün zekalı ve üstün yetenekli öğrenciler dünyada ve ülkemizde genel nüfusun %2’sini oluşturmaktadır.