ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

Tanımda da belirtildiği gibi görme yetersizliği olan bireyler görme kalıntısı olan ve bundan yararlanan bireyler ve görme kalıntısı hiç olmayan, yani hiç görmeyen (kör) bireyler olarak iki gruba ayrılmaktadır. Eğitsel açıdan bakıldığında ise kör birey, ileri derecede görme keskinliği kaybı olan, öğrenmesini dokunarak, işiterek ve konuşan kitapları dinleyerek sürdürmeye gereksinimi olan bireyler olarak tanımlanmaktadır. Az gören birey ise görme duyusunu öğrenme amacıyla kullanabilen bireyler olarak tanımlanmaktadır.

Görme yetersizliğinin nedenleri yapısal yetersizlik (doğum öncesinde meydana gelebileceği gibi doğumdan sonraki yaşlarda da oluşabilir), katarakt, kırılma hataları (miyop, hipermetrop, astigmat) ve kortikal görme yetersizliğidir (beyindeki görme merkezinin çalışmamasından dolayı beyne iletilen uyaranların istenilen şekilde algılanmamasıyla oluşur).

Görme yetersizliği olan bireylerin eğitimlerinde kullanılan Braille alfabesi bu bireylerin eğitim-öğretim yaşantılarını oldukça kolaylaştıran bir sistemdir. Braille alfabesi, kendisi de görme yetersizliğine sahip Louis Braille tarafından 1825’te altı noktadan oluşturulmuş bir yazı sistemidir. Bu yazı sistemiyle görme yetersizliği olan bireylerin önündeki büyük bir engel kalkmış ve hem günlük yaşamda hem de eğitim yaşantısında okur-yazar olarak daha nitelikli bir yaşam sürdürmelerine yol açmıştır. 1825’te geliştirilen bu sistem, ancak 1918’de çeşitli ülkeler arasında yapılan bir anlaşmayla alfabe sistemi olarak kabul edilmiştir.

Koklear implant, tam işitme kaybı olan bireylerde kısmi duymayı sağlayan elektronik bir araçtır. Cerrahi olarak kulak arkası kemiğe yerleştirilir. Koklear İmplant duyma sinirini elektronik olarak uyararak iç kulağın fonksiyonunu yerine getiren bir cihazdır. Yani, sesleri daha yüksek ve temiz hale getiren bir işitme cihazı değildir. Bu sistem 2 yaş ve sonrası çocuklara ve özellikle de işitme cihazlarından yararlanamayanlara uygulanır. Koklear İmplant olan çocuğun ailesinin aile eğitiminden geçirilmesi çocuktaki gelişme açısından başarıyı artıran bir durumdur.

Serebral palsi, okul çağı çocuklarında en sık karşılaşılan fiziksel yetersizliklerdendir. Serebral palsi istemli hareketlerde ve vücut duruşunda yaşanan bozukluklar olarak tanımlanabilir. Beyindeki lezyon ya da beynin büyümesindeki anormallikten kaynaklanan bulaşıcı ya da ilerleyici olmayan bir bozukluktur. Motor bozuklukların yanı sıra zihinsel gerilik, işitme, görme, konuşma, algılama ve davranış bozuklukları ile birlikte görülebilir. En sık görülen türü spastik tiptir. Bireyde oluşan kas sertliği hareketlerin yavaşlamasına, sertleşmesine ve hareketlerin kontrol edilmesinde güçlükler oluşmasına neden olur. Birey hareketlerini kontrol etmeye çalıştıkça hareketler daha da sertleşir ve istem dışı hal alır. Ayakta durabiliyorlarsa makası andıran bir duruş sergilerler (genellikle parmak ucunda dizler birleşik dururlar).

Dil ve konuşma güçlüğünün nedenleri organik bozukluklar ve işlevsel bozukluklar olmak üzere iki grupta toplanabilir. Organik bozukluklar bireyin sinir-kas mekanizmasındaki tanımlanabilir bir soruna bağlı olan bozukluklardır. İşlevsel bozukluklar ise ne organik ne de sinir sistemine bağlı olarak tanımlanan bozukluklardır. Organik bozukluklara örnek olarak serebral palsili ya da dudak damak yarıklığı olan bireylerdeki dil ve konuşma güçlükleri verilebilir. İşlevsel bozukluklara örnek olarak kekemelik ve ses kaybı verilebilir.

İfade edici dil becerilerinde sorun yaşanması durumunda öğrencilerde gözlenen davranışlar şunlar olabilir: Dilbilgisi kurallarını yanlış kullanma, bir konudan başka bir konuya atlama, sözcük dağarcıklarında sınırlılık, konuşurken doğru sözcüğü bulmada zorlanma, soru sormaktan çekinme, hangi soruyu soracağını, soruyu nasıl soracağını bilememe, konuşurken aynı bilgiyi defalarca tekrarlama, konuşurken karşılarındakilere yeterli bilgiyi aktaramama.

Dil ve konuşma güçlükleri yaşayan bireylere sağlanabilecek müdahale doğal dil yaklaşımı ve kolaylaştırıcı dil stratejileri olarak iki gruba ayrılabilir. Doğal dil yaklaşımında müdahalenin çocuğun doğal çevresinde gerçekleşmesi önemlidir. Müdahaleyi dil ve konuşma terapistinin yalnız başına uygulaması etkili sonuçlar vermeyebilir. Müdahaleye evde anne-baba ve diğer aile bireylerinin ve okula giden bireyler için sınıf ve branş öğretmenlerinin de katılımı son derece önemlidir. Kolaylaştırıcı dil stratejileri ise yine genellikle okul öncesi çocuklarla kullanılabilecek stratejilerdir. Bunlardan birinde çocuğun henüz kullanmadığı bir dil yapısını öğretmek amacıyla model olmayı içerir (soru sorulurken –mi ekinin daha vurgulu söylenerek çocuğun ilgisi çekilebilir). Başka bir stratejide açık uçlu sorular sorularak çocuğun farklı cevaplar vermeye çalışması sağlanabilir. Genişletme stratejisinde ise yetişkin çocuğun söylediği sözcükleri genişleterek tekrar eder (çocuk “Bak balon.” dediğinde annesinin “Bak kırmızı balon uçuyor.” demesi gibi).

Duygusal ve davranışsal bozukluklar gösteren bireylere uygulanabilecek müdahale yöntemleri birincil, ikincil ve üçüncül müdahaleler olmak üzere üç boyutta ele alınmaktadır. Birincil müdahale, belirtilerin ilk görüldüğü erken yaşlardaki çocuklara uygulanan tamamen önleme çalışmalarıdır. İkincil müdahale, duygusal ve davranışsal bozukluk olan çocuklarda bozukluğun daha da ilerlemesini engellemek üzere yapılan düzeltme çalışmalarıdır. Üçüncül müdahale ise duygusal ve davranışsal bozukluğun iyice yerleşmiş olan çocuk ve gençlerde bozukluğun belirtilerinin kontrol altına alınması üzerine yapılan çalışmalardır.

Sosyal rehabilitasyon hizmetleri, yetersizliği olan bireylerin sosyal yaşama katılımını artırmak amacıyla düzenlenen sanatsal ve sportif etkinliklerdir.

Görme yetersizliği olan birey görme gücünün kısmen ya da tamamen kaybından dolayı özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey şeklinde tanımlanmaktadır. Tanımda da belirtildiği gibi görme yetersizliği olan bireyler görme kalıntısı olan ve bundan yararlanan bireyler ve görme kalıntısı hiç olmayan, yani hiç görmeyen (kör) bireyler olarak iki gruba ayrılmaktadır. Eğitsel açıdan bakıldığında ise, kör birey, ileri derecede görme keskinliği kaybı olan, öğrenmesini dokunarak, işiterek ve konuşan kitapları dinleyerek sürdürmeye gereksinimi olan bireyler olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımda da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Görme yetersizliğinin nedenleri yapısal yetersizlik (doğum öncesinde meydana gelebileceği gibi doğumdan sonraki yaşlarda da oluşabilir), katarakt, kırılma hataları (miyop, hipermetrop, astigmat) ve kortikal görme yetersizliğidir (beyindeki görme merkezinin çalışmamasından dolayı beyne iletilen uyaranların istenilen şekilde algılanmamasıyla oluşur). Bu nedenler arasında yoksun aile çevresinin görme yetersizliğinin nedenleri arasında sayılmadığı görülebilir. Buna göre sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Görme yetersizliği çoğunlukla anne babalar ya da çocuğun çevresinde bulunan diğer bireyler tarafından fark edilen bir durumdur. Görme yetersizliğinin belirtileri fark edildiğinde, bireyin en kısa sürede bir tıbbi değerlendirmeden geçmesi sağlanmalıdır. Öğretmenlerin dikkat etmeleri gereken bu belirtiler şöyle sıralanabilir:

Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

İleri derecede görme yetersizliği ya da tam körlük, bireylerde sıklıkla motor gelişmede gerilik olmasına neden olmaktadır. Bunun nedeni olarak, ilk bebeklikten itibaren bebeklerin nesneleri görerek onlara ulaşmak için hareketlenmeleri, ulaştıklarında onları alabilmek için farklı tutuş şekillerini kullanmaları ile motor gelişimlerini sürdürmelerine rağmen, görme yetersizliği olan ya da tamamen göremeyen bebeklerin bu hareketleri yapmamaları nedeniyle motor gelişimlerinde bebeklikten itibaren gerilik olduğu savunulmaktadır. Bu açıklamada da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

İşitme yetersizliği olan birey, işitme duyarlılığının kısmen ya da tamamen kaybından dolayı konuşmayı edinme, dili kullanma ve iletişimde yaşadığı güçlükler nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey olarak tanımlanmaktadır (MEB ÖEHY, 2009). Tıpkı görme yetersizliğinde olduğu gibi, işitme yetersizliğinde de işitme duyusunu farklı düzeylerde kullanabilen bireyler ayrı gruplarda yer almaktadır. İşitme duyusunu neredeyse hiç kullanamayan, çok yüksek sesleri bile duyup anlamada zorluk yaşayan bireyler sağır ya da ileri derecede işitme yetersizliği olan bireyler olarak gruplandırılmaktadır. İşitme duyusunu çeşitli cihazlar yardımıyla en üst düzeyde kullanarak konuşulanları ve diğer sesleri anlayan ve kendisi de aldığı eğitime bağlı olarak konuşabilen bireyler ise hafif derecede işitme yetersizliği olan bireyler olarak sınıflandırılmaktadır. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi işitme duyusunu işitme cihazları aracılığı ile kullanabilen bireyler hafif derecede işitme yetersizliği olan bireyler şeklinde sınıflandırılmaktadır. Soruda bu bağlamdaki değişikliği A seçeneği göstermektedir.

Bireyin işitme yetersizliğine sahip olabileceğini gösteren bazı belirtiler aşağıda sıralanmıştır:

Bu açıklamalarda da görülebileceği gibi soruda yer alan II. madde işitme yetersizliği ile ilgili bir belirtti değildir. Bu maddede yer alan sınırlı/yinelenen davranışlar gösterme belirtisi otizm spektrum bozukluğunu işaret etmektedir. O halde sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

İlk ve orta öğrenimini tamamlayan işitme yetersizliği olan bireyler sadece işaret yoluyla eğitim almışlarsa üniversiteye geçişleri hem konuşma hem de işaret eğitimi alan akranlarına oranla daha zor olmaktadır. İşitme yetersizliğinden hafif ya da orta düzeyde etkilenmiş bireyler, tanısı çok erken yaşta konulmuş ve yoğun eğitim almış bireyler ve en önemlisi de uygun işitme cihazı ile cihazlandırılmış ya da Koklear İmplant yapılarak sesleri almaları sağlanmış bireylerin yükseköğrenime devam etmeleri diğer işitme yetersizliği olan bireylere oranla daha mümkün görünmektedir. Bu açıklamalar doğrultusunda örnek olayda yer alan öğrencinin sadece işaret diline dayalı eğitim aldığı anlaşılabilir. Bu bağlamda sorunun doğru yanıtının D seçeneği olduğu görülebilir.

Süreğen hastalığı olan bireyler yasal dokümanlarda “sürekli ya da uzun süreli bakım ve tedavi gerektiren hastalığı nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireyler” olarak tanımlanmıştır. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi sorunun doğru cevabı Süreğen Hastalığı olan bireylerdir ve doğru yanıt C seçeneğidir.

Sorunda verilen Şeker Hastalığı ve Epilepsi durumları tıp literatüründe hastalık olarak tanımlanmıştır. Bu hastalıklara sahip olan bireyler; sürekli ya da uzun süreli bakım ve tedavi gerektiren hastalığı nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireyler şeklinde tanımlanmaktadır. Oysa ki, Spina Bifida ve Serebral Palsi durumları ortopedik yetersizlikler sınıflamasına girmektedir. Asperger Sendromu ise Otizm durumu ile ilgilidir. Dolayısıyla sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Görme yetersizliğinin belirtileri fark edildiğinde, bireyin en kısa sürede
bir göz doktoruna giderek tıbbi değerlendirmeden geçmesi sağlanmalıdır. Bu belirtiler şöyle sıralanabilir: