ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

Zihinsel yetersizlik gösteren bireylerin sayıca çok önemli bir bölümünü hafif derecede zihinsel yetersizlikten etkilenmiş bireyler oluşturmaktadır.

Zihinsel yetersizlik gösteren bireylerin yararlanabileceği eğitim ortamları en az sınırlayıcı olandan en sınırlayıcı olana doğru sıralaması : Genel eğitim sınıfı, kaynak oda, özel eğitim sınıfı, özel eğitim okulu , evde eğitim şeklinde sıralanır.

Zihinsel yetersizliğin tanılanabilmesi için zihinsel işlevlerin bir başka deyişle, zekânın ayrıca, uyumsal davranışların değerlendirilmesi gerekmektedir. Uyumsal davranışlar bireylerin gündelik yaşantıları sırasında işlevde bulunabilmek için öğrendikleri ve kullandıkları bilişsel, sosyal ve pratik becerilerin tümüdür. Uyumsal davranışlar, anne-baba, öğretmen gibi bireylerin yakın çevresinde bulunan kimselerle yapılan görüşmeler ve bu görüşmeler sırasında yanıtlanan soruları içeren kontrol listelerinin kullanımıyla değerlendirilmektedir.

Otizm teriminin ilk defa 1910’lu yıllarda psikiyatri alanında Avrupa’da kullanıldığı düşünülmektedir. ‘Otizm’ ve ‘otistik’ sözcükleri Yunanca benlik, öz, kendi gibi anlamlar taşıyan ‘otos’ sözcüğünden türetilmiştir. Otizme ilişkin ilk makaleler 1940’ların başlarında Amerika Birleşik Devletleri ve Avusturya’da yayımlanmıştır. 1960’lı yıllara kadar otizme ilgisiz, soğuk ve entelektüel özellikler gösteren annelerin neden olduğu görüşü hâkim olmuştur. 1960’lı yıllarda ise bu görüş tamamen çürütülerek otizmin biyolojik nedenlerden kaynaklanabileceğine ilişkin ilk çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Otizm spektrum bozukluğu alanında ilk kapsamlı eğitim çalışmaları 1960’lı yılların sonunda başlamıştır. 1990’lı yıllar otizm spektrum bozukluğu alanında tanılama ve sınıflama çalışmalarında önemli gelişmelerin sağlandığı yıllardır. Otizm spektrum bozukluğuna ilişkin tıbbi ve eğitsel nitelikli çalışmalar 1990 ve 2000’li yıllarda artarak devam etmiştir (Kırcaali-İftar, 2007). Otizm spektrum bozukluğuna ilişkin güncel durumla ilgili açıklamalara izleyen bölümlerde yer verilmektedir. Türkiye’de ise 1960 ve 1970’lerden günümüze zihinsel yetersizlik alanında faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşlarının sayısında ciddi bir artış yaşanmıştır.

Sosyal etkileşimle ilgili sorunlar: (a) sosyal etkileşim sırasında kullanılan göz kontağı kurma, jest ve mimikleri uygun biçimde kullanma, beden pozisyonunu ya da kişiler arası fiziksel mesafeyi gerektiği biçimde düzenleme gibi davranışlarda sıra dışılık yada yetersizlik göstermek, (b) yaşa uygun akran ilişkileri gösterememek, arkadaş edinmekte ve akranlarla iletişim kurmakta güçlük çekmek, (c) ilgileri, başarıları ya da eğlenceyi diğerleriyle paylaşma isteği göstermemek, (d) sosyal ve duygusal davranışlarda yetersizlik göstermek.

Asperger sendromuna otizm spektrum bozukluğunun diğerlerine kıyasla daha hafif seyreden bir türü gözüyle bakılmaktadır. Ancak, asperger sendromu gösteren bireylerin sosyal etkileşim alanında yaşadıkları sorunlar ve sınırlı ilgi ve davranışları nedeniyle birçok alanda güçlük çektiklerini belirtmek uygun olacaktır.

Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde (MEB, 2009) zihinsel yetersizlik gösteren bireyler hafif, orta, ağır ve çok ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey olmak üzere dört ayrı kategoride sınıflandırılmaktadır.

Sosyal becerilerde ve iletişim alanında gözlenen en önemli sorunlardan biri ortak dikkat kurmada yaşanan yetersizliklerdir.

Zihinsel yetersizlik; zihinsel işlevlerde ve uyumsal davranışlarda gözlenen önemli düzeyde sınırlılıkların karakterize edildiği; bilişsel, sosyal ve Pratik uyumsal becerilerde kendini gösteren bir yetersizlik türüdür.

Pratik uyumsal beceriler; öz bakım becerileri, günlük yaşam becerileri, iş becerileri, sağlık ve güvenlikle ilgili beceriler, seyahat edebilme becerileri, telefon kullanma gibi beceriler.

Orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey; zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve Pratik uyum becerisindeki sınırlılık nedeniyle temel akademik, günlük yaşam ve iş becerilerinin kazanılmasında özel eğitim ile destek hizmetlerine yoğun şekilde ihtiyaç duyan bireyi ifade etmektedir.

Kaynak oda: Bireylerin normal gelişim gösteren akranları arasından ayrıldığı yönetsel düzenlemelerin en az sınırlayıcı olanıdır. Bu uygulamada öğrencinin bireysel gereksinimlerinin daha iyi karşılanabilmesi için genel eğitim sınıfıyla aynı okulda bulunan bir ortamda birebir eğitim ya da küçük grup düzenlemesiyle öğretim çalışmaları yapılır. Birey yalnızca bu öğretim çalışmalarına katılmak için normal gelişim gösteren akranlarının devam ettiği sınıftan sınırlı sürelerle ayrılır.

Otistik özellikler gösteren bireylerin eğitimine olabildiğince erken, mümkünse çocuk ya da bebek tanılanır tanılanmaz başlanmalıdır.