ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

Pratik uyumsal beceriler; öz bakım becerileri, günlük yaşam becerileri, iş becerileri, sağlık ve güvenlikle ilgili beceriler, seyahat edebilme becerileri, telefon kullanma gibi beceriler. Doğru cevap D'dir.

Orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey; zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve Pratik uyum becerisindeki sınırlılık nedeniyle temel akademik, günlük yaşam ve iş becerilerinin kazanılmasında özel eğitim ile destek hizmetlerine yoğun şekilde ihtiyaç duyan bireyi ifade etmektedir. Doğru cevap B'dir.

Kaynak oda: Bireylerin normal gelişim gösteren akranları arasından ayrıldığı yönetsel düzenlemelerin en az sınırlayıcı olanıdır. Bu uygulamada öğrencinin bireysel gereksinimlerinin daha iyi karşılanabilmesi için genel eğitim sınıfıyla aynı okulda bulunan bir ortamda birebir eğitim ya da küçük grup düzenlemesiyle öğretim çalışmaları yapılır. Birey yalnızca bu öğretim çalışmalarına katılmak için normal gelişim gösteren akranlarının devam ettiği sınıftan sınırlı sürelerle ayrılır.

Nedeni bilinmeyen diğer birçok durumda olduğu gibi, otizm spektrum bozukluğu alanında da olası nedenlere ilişkin çok çeşitli teoriler ortaya konmaktadır. Otizm spektrum bozukluğunun olası nedenlerine ilişkin ortaya konan iddiaların bir bölümü bilimsel yaklaşımdan uzak bir anlayışla üretilirken; özellikle genetik ve nöroloji alanında yapılan bilimsel nitelikli çalışmalarla otizm spektrum bozukluğunun nedenleri belirlenmeye çalışılmaktadır.

Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından belirlenen ölçütlere göre bir bireye otizm tanısının koyulabilmesi için bireyin sosyal etkileşim, iletişim ve sınırlı/yinelenen davranış alanlarındaki maddelerden en az altısına uygun olması gerekir. Ayrıca, bu maddelerden en az ikisinin sosyal etkileşimle ilişkili sorunlar başlığı altından; birer tanesinin de iletişimle ilişkili sorunlar ve sınırlı/yinelenen ilgi ve davranışlar başlığı altından gelmesi gerekmektedir.

A-tipik otizm birey otizm spektrum bozukluğunun diğer kategorilerinden hiç birinin tanı ölçütlerine uygun olmadığında kullanılan bir kategoridir. A-tipik otizm tanısı alan bireyler sözel ya da sözel olmayan iletişim becerilerinde gösterdikleri güçlükler ve/veya sınırlı/yinelenen ilgi ve davranışlar nedeniyle sosyal etkileşim konusunda yetersizlikler gösterdikleri halde otizm spektrum bozukluğunun diğer kategorilerinden birine göre sınıflandırılamayan bireylerdir. Bu bireyler otizmin bazı belirtilerini göstermelerine rağmen bazı belirtilerini göstermeyebilirler Özetle ifade etmek gerekirse,a-tipik otizm başka bir şekilde sınıflandırılamayan bir yaygın gelişimsel bozukluk türüdür ve genellikle kuşkulu durumlarda konulan tanıdır. A-tipik otizm yüksek işlevli otizm, başka türlü sınıflandırılamayan yaygın gelişimsel bozukluk ve hafif otizm gibi isimlerle de anılabilmektedir.

Otizm spektrum bozukluğu tanısı koyulmuş bireylerin yaklaşık %70-80’inde zihinsel yetersizlik gözlenmektedir.

1990’lı yıllardan bugüne değin elde edilen çeşitli istatistiksel bulgular otizm spektrum bozukluğunun görülme sıklığında ciddi düzeyde bir artış göstermektedir. Örneğin, 1990’lı yıllarda elde edilen rakamlara dayalı olarak yaklaşık 500 çocuktan birinde otizm spektrum bozukluğuna rastlandığı ifade edilirken; güncel rakamlar yaklaşık 150 çocuktan birinde otizm spektrum bozukluğuna rastlandığını göstermektedir. Otizm spektrum bozukluğu tanısı almış  bireylerin sayısındaki bu artışın nedenleri henüz tam olarak ortaya konabilmiş  değildir. Ancak, otizm spektrum bozukluğuna ilişkin farkındalığın artması, tanılama çalışmalarına yönelik hizmetlerin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması otizm spektrum bozukluğu tanısı alan bireylerin sayısındaki artışın olası nedenleri arasında gösterilmektedir.

Otizm spektrum bozukluğu alanında gerçekleştirilen eğitim çalışmalarının başarılı olabilmesinin bir diğer koşulu da sunulan hizmetlerin otizm spektrum bozukluğunun temel yetersizlik alanlarına odaklanmasıdır. Bir başka deyişle, otistik özellikler gösteren bireylere uygulanan öğretim programlarında, sosyal etkileşim ve iletişim alanlarındaki yetersizliklerden kaynaklanan sorunlar ile sınırlı/yinelenen ilgi ve davranışların neden olduğu sorunların ortadan kaldırılmasına yönelik etkinliklere öncelikle ve yoğunlukla yer verilmelidir. Bu nedenle öncelikli olarak sadece iletişim alanındaki yetersizlikleri giderecek etkinliklerinin yapılması şıkkı yanlıştır.

Genel eğitim sınıfı, zihinsel yetersizlik gösteren bireyin normal gelişim gösteren akranlarıyla aynı sınıfa devam ettiği eğitsel düzenleme biçimidir.

Eski Yunan, Roma, Antik Mısır Uygarlığı gibi uygarlıklara ilişkin kaynaklardan edinilen bilgilere göre bu dönemlerde zihinsel yetersizlik gösteren bireylerin satıldıkları, dilendirildikleri, kötü işlerde çalıştırıldıkları ya da değişik biçimlerde istismar edilebildikleri; orman, çöl gibi yerlere terk edildikleri ya da doğar doğmaz öldürüldükleri gibi bilgiler elde edilmektedir (II). 1800’lü yıllarda Avrupa ve Amerika’da zihinsel yetersizlik gösteren bireylere yönelik ilk sistemli çalışmaların başladığı ve okulların açıldığı görülmektedir (I). 1800’lü yılların sonu ve 1900’lü yılların başında zihin özrünün genetik ve düzelmez olduğu, fakirlikle, suç eğilimiyle, çeşitli hastalıklarla bağlantılı olduğu ve zihin özürlülerin toplumu bozabileceğine inanılıyordu. Bundan dolayı, toplumdan yalıtılmaları yönünde düzenlemeler yapıldı (III).1985 ve sonrasında anne-babalar ve profesyonellerin çabalarıyla kaynaştırma uygulamalarının yaygınlaştığı görülmüştür. Sonraki yıllarda diğer çabalarla birlikte bakım yurdu, akıl hastanesi gibi kuruluşlara yerleştirme oranlarının ciddi düzeyde azaldığı erken eğitim hizmetlerinin önem kazandığı, zihinsel yetersizlik gösteren bireylerin işe yerleştirilme oranlarının yükseldiği gözlenen gelişmeler arasına girmiştir (IV).

Türkiye’de 1960 ve 1970’lerden günümüze zihinsel yetersizlik alanında faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşlarının sayısında ciddi bir artış  yaşanmıştır.

Zihinsel yetersizlik gösteren bireylerin yaygınlık oranlarını belirleme konusundaki güçlüklere rağmen, alanyazında zihinsel yetersizliğin, nasıl tanımlandığına bağlı olarak, nüfusun yaklaşık %1’i ile %3’ü arasında bir oranla görülebileceği belirtilmektedir.

Amerikan Psikiyatri Birliği (2000) tarafından yayımlanan Ruhsal Bozukluklara İlişkin Tanı ve İstatistik El Kitabı (DSM-IV-TR) otistik özellikler gösteren bireylerin tanılanmasında en sık başvurulan kaynaklardan biridir. Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yayımlanan bu kılavuzda otizm spektrum bozukluğu beş ayrı alt kategoride ele alınmaktadır: Otizm ya da otistik bozukluk, Asperger sendromu, A-tipik otizm, Çocukluk dezentegratif bozukluğu ,Rett sendromudur.

Asperger sendromu tanısı alan çocuklar otizm kategorisinde yer alan bireylerin gösterdiği sosyal etkileşim sorunları ile birlikte sınırlı/yinelenen ilgi ve davranışları gösterirler. Ancak, asperger sendromu tanısı almış çocuklar otizm tanısı almış çocuklardan farklı olarak dil gelişiminde gerilik göstermezler. Ayrıca, asperger sendromu tanısı almış çocukların çok önemli bir bölümü ortalama ya da ortalamanın üzerinde zekâ gelişimi gösterirler.

Rett sendromu neredeyse yalnızca kızlarda görülen; genellikle çocukların 5-30 aylık dönemi içinde ortaya çıkan ve giderek ilerleyen bir gelişimsel yetersizlik türüdür.

Otistik özellikler gösteren bireylerin yarıya yakını sözel dili, bir başka deyişle konuşmayı hiç öğrenememektedir. Konuşmayı öğrenebilen bireylerde ise, sözel dilin kullanımına ilişkin becerilerin öğrenilmesinde gecikme sıklıkla rastlanan bir durumdur. Sosyal becerilerde ve iletişim alanında gözlenen önemli sorunlardan biri ortak dikkat kurmada yaşanan yetersizliklerdir. Otistik özellikler gösteren bireylerin görme, işitme, koku, tat ya da dokunma duyularının bazılarına ya da tümüne karşı sıra dışı tepkiler gösterdiği gözlenebilir . Sınırlı/yinelenen ilgi ve davranışlar otistik özellikler gösteren bireylerde sıklıkla gözlenmektedir.

Otizmli bireylerin büyük bir çoğunluğu (yaklaşık %70-80’i) zihinsel yetersizlik göstermektedir.

Otizm spektrum bozukluğu olan yetişkinlerin çok önemli bir bölümü yetişkinlik yaşamları boyunca da destek hizmetlere gereksinim duyarlar.

Tanılama sürecinde; bireyin özürlü sağlık kurulu raporu ile zihinsel, fiziksel, ruhsal, sosyal gelişim özellikleri ve akademik disiplin alanlarındaki yeterlilikleri, eğitim performansı, ihtiyacı, eğitim hizmetlerinden yararlanma süresi ve bireysel gelişim raporunun dikkate alındığı belirtilmektedir.