ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

Gelişimsel yetersizlik terimi farklı biçimlerde kullanılabilmektedir. Kitabınızda gelişimsel yetersizlik terimi bağımsız yaşama yeterliği, ekonomik anlamda kendine yetme, öğrenme, hareket edebilme, alıcı dil ve ifade edici dil, öz-bakım ve öz yönetim alanlarından üç ya da daha fazlasında günlük işlevde bulunmayı etkileyen yetersizlikleri ifade etmek amacıyla kullanılmaktadır. Bu açıklamalarda görülebileceği gibi Mesleki gelişim kavramının gelişimsel yetersizlik terimi ile ilişkisi bulunmaktadır. O halde sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Otizme ilişkin ilk makaleler 1940’ların başlarında Amerika Birleşik Devletleri ve Avusturya’da yayımlanmıştır. 1960’lı yıllara kadar otizme ilgisiz, soğuk ve entelektüel özellikler gösteren annelerin neden olduğu görüşü hâkim olmuştur. 1960’lı yıllarda ise bu görüş tamamen çürütülerek otizmin biyolojik nedenlerden kaynaklanabileceğine ilişkin ilk çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Otizm spektrum bozukluğu alanında ilk kapsamlı eğitim çalışmaları 1960’lı yılların sonunda başlamıştır. Bu bağlamda sorunun doğru cevabının B seçeneği olduğu görülebilir.

İlk defa 1910’larda kullanıldığı düşünülen otizm ifadesi yerini zamanla otizm spektrum bozukluğu terimine bırakmıştır. Otistik spektrum bozukluğu ya da otizm spektrum bozukluğu alanyazında yaygın gelişimsel bozuklukla eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Otizm spektrum bozukluğu sosyal etkileşim sorunları ve sınırlı/yinelenen ilgi ve davranışlarla ya da çoğunlukla olduğu gibi bu sorunların yanı sıra, dil ve iletişim becerilerinde gözlenen sınırlılıklarla ortaya çıkan ileri derecede ve karmaşık bir gelişimsel yetersizlik türüdür. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Asperger sendromu tanısı alan çocuklar otizm kategorisinde yer alan bireylerin gösterdiği sosyal etkileşim sorunları ile birlikte sınırlı/yinelenen ilgi ve davranışları gösterirler. Ancak, asperger sendromu tanısı almış çocuklar otizm tanısı almış çocuklardan farklı olarak dil gelişiminde gerilik göstermezler. Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Çocukluk dezentegratif bozukluğunun en belirgin özelliği en az iki yaşına kadar devam eden normal gelişim sürecinin ardından bireyin farklı gelişimsel alanlarda gerileme göstermesidir. Başka bir deyişle, en az iki yaşına kadar süren normal gelişimin ardından çocuk önceden edindiği yetileri ve becerileri kaybetmeye başlar; birkaç yıllık süre içinde çocuğun becerileri ileri derecede zihinsel yetersizlik gösteren bireylerin düzeyine kadar geriler ve çocuk ileri derecede otistik bozukluk gösteren bireylerle benzer özellikler göstermeye başlar. Çocuğun gerileme gösterdiği alanlar ifade edici dil ya da alıcı dil becerileri, sosyal beceriler ve diğer uyumsal davranışlar, bağırsak ya da mesane kontrolü, oyun becerileri ya da motor becerilerle ilişkili olabileceği gibi genellikle bu alanların tümünde gerileme görülür. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi soruda yer verilen ebeveyn ifadesi çocukluk dezentegratif bozukluğa işaret etmektedir. O halde sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

MEB Özel Eğitim Hizmetleri yönetmeliğine göre zihinsel yetersizlik gösteren bireylerden destek hizmetlere sınırlı düzeyde ihtiyaç duyan bireyler hafif, yoğun şekilde ihtiyaç duyan bireyler ise orta düzeyde zihin yetersizliği olan birey şeklinde tanımlanmaktadır. Maddelerde yer alan ağır ve çok ağır düzeyde zihin yetersizliği olan bireyler yoğun özel eğitim veya yaşam boyu bakım ve gözetime gereksinim duymaktadırlar. Buna göre soruda yer alan tanım orta düzeyde zihin yetersizliği gösteren bireyler ile ilgilidir. Dolayısıyla sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Otizm spektrum bozukluğu tanısı almış bireylerin her biri çok farklı özellikler gösterebilir. Ancak, buna rağmen, otizm spektrum bozukluğu alanında sıklıkla gözlenen durumlardan hareketle, otizmden etkilenmiş bireylerin genellikle sergilediği özellikleri bazı başlıklar altında toplamak mümkündür. Otistik özellikler gösteren bireylerin yarıya yakını sözel dili, bir başka deyişle konuşmayı hiç öğrenememektedir. Konuşmayı öğrenebilen bireylerde ise, sözel dilin kullanımına ilişkin becerilerin öğrenilmesinde gecikme sıklıkla rastlanan bir durumdur. Ayrıca, otistik özellikler gösteren ve sözel dil becerilerini öğrenebilmiş birçok bireyin konuşmayı etkili bir iletişim aracı olarak kullanmakta güçlük çektiği söylenebilir. Otizm spektrum bozukluğundan etkilenmiş bireylerin her hangi bir iletişimsel amaç taşımaksızın bağlam dışı konuşma, çevredekilerin söylediklerini tekrarlama, radyo, televizyon gibi cihazlardan duyulan ifadeleri tekrarlayarak aktarma gibi davranışlar sergilediği gözlenebilir. Sınırlı sayıda sözcük ve ifade kullanma, tek düze, mekanik ya da sıra dışı bir ses tonu ve vurgulamayla konuşma sözel dilin kullanımına ilişkin gözlenebilecek farklılıklar arasında yer alabilmektedir. Bu açıklamalar doğrultusunda soruda yer alan maddelerin otistik özellik gösteren çocukların Dil ve İletişim Becerilerinde yaşadıkları güçlüklerden bahsedildiği görülebilir. Yani sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Zihinsel işlevler öğrenme, mantık yürütme ve problem çözme, bilgiye dikkati yöneltme, bilgiyi genelleyebilme, hızlı düşünebilme gibi genel zihinsel yeterliklere ilişkin kapasiteyi ifade etmektedir. Zihinsel yetersizlik gösteren bireylerin zihinsel işlevler konusunda yaşadıkları sorunların bir kısmına ilişkin açıklamalara aşağıda yer verilmektedir:Dikkat: Herhangi bir becerinin öğrenilmesinin ilk ve en önemli koşullarından biri bireyin beceriye ya da öğrenme durumuyla ilişkili diğer önemli unsurlara dikkatini yöneltmesidir. Zihinsel yetersizlik gösteren bireylerde dikkati yeterli süre boyunca ve yeterli yoğunluk düzeyiyle kullanmaya ilişkin sorunlara sıklıkla rastlanmaktadır. Bellek: Zihinsel yetersizlik gösteren bireyler bilgiyi hatırlamakta güçlük çekebilmektedir. Kolayca tahmin edilebileceği gibi, zihinsel yetersizlikten etkilenme düzeyi arttıkça bellekle ilgili sorunların düzeyi de artmaktadır. Zihinsel yetersizlik gösteren bireylerin hatırlamaya ilişkin en önemli sorunlarından biri bilgiyi kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe aktarma konusunda güçlük çekmeleridir. Genelleme ve Kalıcılık: Zihinsel yetersizlik gösteren bireyler öğrendiklerini farklı koşullar altında (örneğin, farklı ortamlarda, farklı kişilerin varlığında, farklı araç-gereçleri kullanarak, farklı zamanlarda) kullanmak; bir başka deyişle, genellemek konusunda güçlük yaşayabilmektedir. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi zihinsel yetersizlik gösteren bireylerin “sınırlı yinelenen davranışlar” ve “duygusal uyaranlara aşırı duyarlılık” boyutlarında bir özelikleri yoktur. O halde sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Otizm spektrum bozukluğu erken tanılamaya en çok gereksinim duyulan gelişimsel yetersizlik kategorilerinden biridir. Bu alanda erken tanılama otizm spektrum bozukluğunun neden olduğu sorunları azaltarak ya da ortadan kaldırarak bireylerin yaşamlarında çok önemli değişiklikler yaratabilecek erken müdahale hizmetlerini mümkün kılabilmektedir. Erken müdahale hizmetleri daha erken dönemde tanılanarak bu hizmetlerden yararlanmaya başlayan çocuklarda daha geç dönemde tanılanarak hizmet almaya başlayan çocuklara kıyasla çok daha etkili olmaktadır. Bazı çocuklarda otizm spektrum bozukluğunun fark edilmesi on sekizinci aya kadar inebilmektedir. Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Çocukluk dezentegratif bozukluğunun en belirgin özelliği en az iki yaşına kadar devam eden normal gelişim sürecinin ardından bireyin farklı gelişimsel alanlarda gerileme göstermesidir. Rett sendromu ise, genellikle çocukların 5-30 aylık dönemi içinde ortaya çıkan ve giderek ilerleyen bir gelişimsel yetersizlik türüdür. Bu bağlamda soruda yer alan tanımda 5-30 aylık dönem içinde ifadesi yerine çocukların en az 2 yaşına geldiklerine ifadesinin kullanılması tanımın Çocukluk Dezentegratif Bozukluk ile ilgili olmasını sağlamış olacaktır. O halde sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.