ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

Ülkemizde çağdaş eğitim anlayışının gereği olarak, özel gereksinimli bireylerin eğitim olanaklarından en üst düzeyde yararlanmaları ve sosyal yaşama katılımları için son yıllarda önemli çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmalarda özel gereksinimli bireylerin eğitsel gereksinimlerini karşılamanın yanı sıra bu bireylere nitelikli bir yaşam sağlanmasında temel ilke olan bakım hizmetlerinin önemi de vurgulanmaktadır. Özel eğitime gereksinimi olan bireyler, yetersizliğin türü ve derecesine göre günlük yaşamlarında çeşitli düzeylerde güçlüklerle karşılaşmakta ve destek hizmetlerine gereksinim duymaktadırlar. Bu çerçevede, özel gereksinimli bireylerin desteklenmesini amaçlayan bakım hizmetleri önemli bir nokta olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde (ÖEHY) özel gereksinimli birey, ‘‘çeşitli nedenlerle bireysel ve gelişim özellikleri ile eğitim yeterlilikleri açısından akranlarından beklenilen düzeyden anlamlı farklılık gösteren birey’’ olarak tanımlanmaktadır. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Zedelenme, bir vücut parçası ya da organın kaybını ya da işlevinin azalmasını ifade eder. Örneğin, bir bacağın kaybı zedelenme için örnek olarak düşünülebilir. Zedelenme, bireyin belirli bir görevi yerine getirmesini sınırladığında ise yetersizlik oluşmaktadır. Bu durumda sorunun doğru yanıtının D seçeneği olduğu görülebilir. Diğer seçenekler yetersizlik durumu ile ilgilidir. Yetersizlik/özür, bir eylemi ya da davranışı sergilemede yeterli olmamayı, belirli bir şekilde davranmada kapasitenin sınırlılığını tanımlamaktadır.

Engel terimi ise, çocuğun yetersizliği nedeniyle toplumun beklentilerine yanıt verememesi sonucunda fiziksel ve sosyal çevresiyle etkileşimde sınırlılık ya da sorun yaşaması durumudur. Bu açılamadan görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Yetersizliği olan bireye gerekli bilgi ve beceriler kazandırıldığında, sosyal ve gerektiğinde fiziksel çevrede bazı değişikliklere gidildiğinde yetersizliğin engel durumuna dönüşmesi önlenebilir. Örneğin, bir kolunu kaybeden bir çocuk protez kullanmayı öğrendiğinde, okulda ve okul dışında problem yaşamadan işlevlerini yerine getirdiğinde, en azından etkileşimde bulunduğu fiziksel çevre açısından engelli değildir. Ayrıca yetersizlik bazı ortamlarda engele yol açabilirken bazı ortamlarda engel oluşturmayabilir. Bir bacağında protezi olan çocuk basketbol maçında akranları ile karşılaştırıldığında engelli olabilir ama sınıfta aynı çocuğun akademik anlamda bir engeli olmayabilir. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Özel gereksinimli doğmanın nedenlerini bilme bu çocukların tanılanma süreçlerinin birinci aşaması olan tıbbi tanılama süreci için son derece önemlidir. Son yıllarda özel gereksinimli çocukların tanılanmalarında ve eğitim ortamlarına yerleştirilmelerinde eğitsel karar verme süreci ön planda olmasına rağmen, tıbbi tanılama sürecinin bir başlangıç noktası olarak alınması son derece önemlidir. Tıbbi tanılama sürecinin sonunda çocuğunun durumuna ilişkin tıbbi tanılama raporu alan anne baba devletin finansal yardımını alma ve eğitim gereksinimlerini karşılama gibi yasal haklardan yararlanabilmektedir. Bu açıklamalar doğrultusunda soruda yer alan D seçeneğinin doğru cevap olduğu görülebilir. Nedenleri bilmenin zedelenmeleri iyileştirme veya önleme gibi bir işlevi yoktur.

Özel gereksinimli bireylerin eğitimlerinde farklı bazı özel düzenlemelere gidilmesi gerekmektedir. Bu düzenlemeler özel eğitimi özel yapmaktadır. Genel eğitimde, normal gelişim gösteren çocukların gelişim düzeylerine uygun gelişme ve ilerlemeler, yaş gruplarına göre önceden tanımlanmakta ve öğretme ortamları buna göre düzenlenmektedir. Özel eğitimde ise, çocukların performansına dayalı olarak beklenen ürünlerin belirlenmesi ve öğrenme ortamlarının buna göre düzenlenmesi temel alınmaktadır. Özel eğitimi genel eğitimden ayıran en önemli nokta, öğretimin öğrencinin gereksinimine göre bireysel olarak planlanması, daha sistematik olarak uygulanması ve değerlendirme yapılmasıdır. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

1997 yılında çıkarılan 573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’de erken eğitim, erken çocukluk eğitimi dönemini, “0-36” ay arasındaki çocukları, kapsayan eğitim hizmetleri olarak tanımlanmıştır. Yönetmelikte erken eğitim hizmetlerinin ailelerin bilgilendirilmesi ve desteklenmesi yoluyla yapılacağı, bu hizmetlerin okul ve kurumlarda verilebileceği gibi evde de verilebileceği belirtilmiştir. Yönetmelikte, 0-36 ay arasındaki çocuklara ilişkin düzenlemelere yer verilmekle birlikte bu konuda sunulan hizmetler ve yapılan çalışmalar henüz kurumsal bir nitelik kazanmış değildir. Bu nedenle pek çok ilde özel gereksinimli çocuklar, eğitim hizmetlerinden yararlanmak için okul öncesi eğitimi (37- 72 aylık çocuklara sunulur) ya da ilköğretim dönemindeki eğitimi beklemek zorunda kalmaktadır. Ülkemizde bu aylardaki çocukların ve ailelerinin eğitimlerine yönelik bazı üniversitelerin ilgili birimleri, özel rehabilitasyon merkezleri ve konuyla ilgili vakıflar hizmet sunmaktadır. Bu açıklamalardan görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Bakıma gereksinim duyan bireye ve aileye verilen her türlü desteği içerir. Evde bakım hizmetlerinin temel amacı, bireyin kendi evinde bağımsız bir şekilde yaşamasını sağlamaktır. Aynı zamanda bu hizmet kapsamında bakıma gereksinimi olan bireyin ailesine de destek olunması hedeflenir. Evde bakım; diğer bakım türlerinin sağladığı katkıların yanında, aile bütünlüğünün korunmasına ve bireyin normal yaşamındaki sosyal etkinliklerini sürdürebilmesine olanak tanımaktadır. Evde bakım hizmetleri temel olarak bireye yaşadığı ortamda psiko-sosyal, tıbbi ve kişisel bakım hizmetlerini kapsar. Ancak bu hizmetlerin yanı sıra evde bakım hizmetleri kapsamında bakıma gereksinim duyan bireyin, serbest zamanını değerlendirme, işyerinde ve okulda gerekli çevresel ve mimari düzenlemelerin yapılması, basit tıbbi müdahaleleri ve kamusal ve sosyal alanda bireyin topluma uyumunu ve bütünleşmesini sağlama gibi hizmetleri de kapsamaktadır.Bu açıklamalarda da görülebileceği gibi doğru yanıt C seçeneğidir.

SHÇEK tarafından verilen kurum bakım hizmetleri üç farklı kurumda hizmet vermektedir. Bu kurumlardan ilkinde, Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri’nde, yatılı olarak özel gereksinimli bireylerin bakım ve rehabilitasyonuna yönelik hizmetler verilmektedir. Diğer bir kurum bakım hizmeti olan Aile Danışma ve Rehabilitasyon Merkezleri’nde, gündüzlü olarak hizmet verilmekte ve bu merkezlerde özel gereksinimli bireylere bakım ve rehabilitasyon hizmeti sunulmakta ve özel gereksinimli bireye sahip ailelerin ve annelerin bakım yükünün hafifletilmesi yönünde çalışmalar yapılmaktadır. Son olarak, Özel Bakım Merkezleri’nde Bakımevi Hizmeti, bakıma gereksinim duyan özel gereksinimli bireyin kendisinin ya da aile üyelerinin talebi doğrultusunda bakım hizmeti özel bakım merkezlerinde de gerçekleştirebilecektir. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezleri bakım hizmeti sunmamaktadırlar. Bu doğrultuda sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.