ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ

Okul öncesi eğitimini tamamlayan ancak, kaynaştırma eğitiminden yararlanmayacak düzeyde olan özel gereksinimli öğrenciler özel eğitim sınıflarına yerleştirilmektedirler. Özel eğitim sınıfları, genel eğitim okullarının ya da özel eğitim okullarının bünyesinde açılan belirli bir yetersizlik grubundaki (görme,
işitme, zihinsel yetersizlik gibi) öğrencilerin birlikte eğitim gördükleri sınıflardır. Bu sınıfların bazılarında ilköğretim programları, bazılarında ise farklı eğitim programları uygulanmaktadır. Sınıf mevcutları en fazla 10 öğrencidir.

Beklentileri karşılayamaması nedeniyle sosyal ve fiziksel çevreyle etkileşimin sorunlu olmasıdır.

Genel eğitim bağımsız yaşam becerilerinin öğretimini içermez ama özel eğitim yaşam için gerekli becerilerin öğretimini içerir.

Gebelikte rutin testlerin yaptırılması

Rutin hizmetler

Sosyal hizmet uzmanı

Zedelenme, bir vücut parçası ya da organın kaybını ya da işlevinin azalmasını ifade eder. Örneğin, bir bacağın kaybı zedelenme için örnek olarak düşünülebilir. Zedelenme, bireyin belirli bir görevi yerine getirmesini sınırladığında ise yetersizlik oluşmaktadır. Yetersizlik/özür, bir eylemi ya da davranışı sergilemede yeterli olmamayı, belirli bir şekilde davranmada kapasitenin sınırlılığını tanımlamaktadır. Örneğin birey, yetersizliğe bağlı olarak bacağı olmadığı için yürüyemeyebilir, çoğu kimsenin işittiği gibi işitemeyebilir ya da öğrendiği gibi öğrenemeyebilir. Engel terimi ise, çocuğun yetersizliği nedeniyle toplumun beklentilerine yanıt verememesi sonucunda fiziksel ve sosyal çevresiyle etkileşimde sınırlılık ya da sorun yaşaması durumudur. Oysa yetersizliği olan bireye gerekli bilgi ve beceriler kazandırıldığında, sosyal ve gerektiğinde fiziksel çevrede bazı değişikliklere gidildiğinde yetersizliğin engel durumuna dönüşmesi önlenebilir. Örneğin, bir kolunu kaybeden bir çocuk protez kullanmayı öğrendiğinde, okulda ve okul dışında problem yaşamadan işlevlerini yerine getirdiğinde, en azından etkileşimde bulunduğu fiziksel çevre açısından engelli değildir.

Dünya Sağlık Örgütü ve bu konuda çalışan pek çok uzman yetersizliğe yol açan nedenleri yapısal nedenler ve edinilmiş nedenler olarak iki başlıkta ele almaktadır. Yapısal nedenler genetik bozukluklar, kalıtsal metabolizma bozuklukları ve kromozon bozuklukları olarak ele alınabilir. Edinilmiş nedenler ise bebeğin doğum öncesi, doğum sırasındaki ya da sonrasında ya da erken çocukluk döneminde çok değişik nedenlerle beyin gelişimini etkileyen olumsuz durumlara maruz kalması olarak tanımlanabilir. Annenin hamileliği sırasında ya da öncesinde madde bağımlısı olması, travma ve yaralanmalar, bebeğin doğum öncesi, sırası ve sonrasında enfeksiyona ya da toksik etkilere maruz kalması, beslenme yetersizliği ve yoksulluk ve yoksunluk gibi olumsuz durumlar çevresel etmenlere örnek olarak sıralanabilir.

Dünyada özellikle gelişmiş ülkelerde erken müdahale programlarının yanı sıra önlemeye yönelik çalışmalar da yapılmaktadır. Bebek sahibi olmadan önce anne-babaya tıbbi ve eğitsel hizmetlerin sunulması, annenin hamilelik sırasında kendisinin ve bebeğin sağlığını korumak için rutin testlerini yaptırması birincil önleyici müdahalelere örnek verilebilir. Doğum sonrasında çocuklarının gelişimsel geriliğinin ya da yetersizliğinin farkına varabilmesi için hastanede gerekli bilgilendirmelerin yapılması, çocuğun durumuyla ilgili bir şüphe hissedildiğinde, tıbbi değerlendirmenin yapılması (yeni doğan taraması) ve hemen ardından eğitsel değerlendirmenin yapılması için aileye bilgi verilmesi akla ilk gelen ikincil önleyici müdahalelerdir. Yetersizliğin tanılanması, bireyin özelliklerine ve gereksinimlerine dayalı erken özel eğitim hizmetlerinin sunulması ise üçüncül önleyici müdahalelerdir.

Özel gereksinimli bireyler, eğitim yaşantıları boyunca çeşitli destek hizmetlere gereksinim duymaktadırlar. Bu hizmetlere ilişkili hizmetler ya da ek hizmetler denilmektedir. Özel gereksinimli bireylerin gereksinimleri doğrultusunda sunulabilecek eğitim ve ilişkili hizmet olasılıkları çok çeşitlenebilmektedir. İlişkili hizmetlere örnek olarak konuşma terapisi, psikolojik destek ve sosyal çalışma alanları gösterilebilir. Örnekte görüldüğü gibi, ilişkili hizmetler farklı disiplinlerde bilim alanlarının ve buna bağlı olarak kurumların bir arada hizmet vermesini gerektirir.

Rehberlik Araştırma Merkezleri (RAM) tıbbi değerlendirme sürecinin hemen ardından özel gereksinimli çocukların ve ailelerinin eğitim boyutunda ilk hizmet alacakları yerlerdir. RAM’larda, çocuğun durumu çok yönlü standart ölçme araçlarıyla değerlendirilmektedir. RAM’larda “Eğitsel Değerlendirme ve İzleme Ekibi” tarafından yapılan ayrıntılı değerlendirme ile öğrencinin özel eğitim hizmetlerinden yararlanmayı gerektirecek bir yetersizliğe sahip olup olmadığı belirlenir. Ayrıntılı değerlendirme, sınıflama ve bir eğitim ortamına (özel eğitim okuluna/sınıfına ya da kaynaştırmaya yerleştirilmesi gibi) yerleştirme ile sonuçlanan bir süreçtir ve öğrencinin eğitim yaşantısı açısından geleceği hakkında son derece önemli kararlar alınır.

Genel eğitim sınıfları

Yarı zamanlı kaynaştırmada öğrenciler yalnızca bazı derslerde (müzik, beden eğitimi vb.) ve etkinliklerde genel eğitim sınıflarında olmaktadırlar. Tam zamanlı kaynaştırmada ise özel gereksinimli öğrenci okul günün tamamını ilköğretim sınıfında geçirmektedir.

Kurum bakımı, evde destek verilmesine rağmen, bakılamayacak derecede yardıma gereksinim duyan veya aile yanında bakılması mümkün olmayan yaşlı, özel gereksinimli ve süreğen hastalığı olan bireylere bireysel, sosyal, psikolojik gereksinimlerinin karşılandığı, serbest zamanlarını etkili ve verimli şekilde kullanabilmelerinin sağlandığı, sosyal ilişkilerinin ve aktivitelerinin artırıldığı bakım türüdür. Kurumsal bakım, SHÇEK tarafından hastaneler ya da kliniklerde, hastalığa özel merkezlerde, rehabilitasyon merkezlerinde, bakım evleri ve huzurevlerinde ve mesleki rehabilitasyon merkezlerinde gerçekleştirilmektedir.

Ülkemizde Bakıma Muhtaç Özürlülere Yönelik Resmi Kurum ve Kuruluşlar Bakım Merkezleri Yönetmeliği’ne göre iki tür bakım hizmet yaklaşımı kullanıldığı görülmektedir. Bu hizmetler kişisel bakım hizmetleri ve psiko-sosyal bakım hizmetleridir. Kişisel bakım hizmetleri; özel gereksinimli bireye banyo yaptırılması, tuvalet ihtiyacını gidermede yardım edilmesi ve gerektiğinde temizliğinin yapılması, tırnaklarının kesilmesi, saçlarının taranması, dişlerinin temizlenmesi, yemek ve içecek ihtiyacının giderilmesi, el, yüz ve ayak temizliği, sakal tıraşının yapılması, istenmeyen tüylerin temizlenmesi, elbiselerinin giydirilmesi ve çıkarılması, burun ve kulak temizliğinin yapılması, yatağının temizlenmesi ve düzeltilmesi, odasının temizlenmesi ve çamaşırlarının yıkanması biçiminde sıralanabilir.

Özel gereksinimli bireyler çeşitli sağlık sorunları nedeniyle sıklıkla hastanelerden tıbbi bakım desteği almaktadırlar. Hastanelerde sağlık hizmeti sunan personelin özel gereksinimli bireyler hakkında bilgi sahibi olmamaları ve bu bireylerin uygun olmayan davranışlarını pekiştiren tutumlar sergilemeleri özel gereksinimli bireyleri ve aileleri zor duruma düşürmektedir. Bu nedenle, sosyal hizmet uzmanlarının hastane personeline temel düzeyde de olsa özel gereksinimli bireylerin iletişim becerilerinin yetersizliği ve davranış sorunları karşısında nasıl bir tutum sergilemeleri konusunda bilgi verme gibi sorumlulukları bulunmaktadır. Sosyal hizmet uzmanlarının diğer bir görevi, özel gereksinimli bireylere yönelik eğitim hizmetlerinin koordinasyonunun sağlanmasında, boş zaman etkinlerinin planlanmasında ve toplumla bütünleşmesini saylayacak sosyal etkinliklere katılımlarını sağlamada destek olmalarıdır. Özel gereksinimli bireylerin en savunmasız oldukları durumlardan biri duygusal, fiziksel ve cinsel tacize uğramalarıdır. Sosyal hizmet uzmanları, özel gereksinimli bireye yapılan tacizin belirlenmesi ve tacize yönelik psikolojik, tıbbi ve hukuksal boyutta önlemlerin alınması konusunda profesyonel yardım seçeneklerini özel gereksinimli bireylere ve ailelerine sunmalıdır. Bu tür uygun olmayan durumların önlemesi için sivil toplum örgütlerini ve konuyla ilgili vakıf ve dernekleri harekete geçirmeli ve konuyla ilgili çalışmalarında bu kurumlara destek olma gibi sorumlulukları vardır. Ayrıca, özel gereksinimli bireye, anne-babasına ve öğretmenine taciz ve tacizi önlemek için neler yapabileceği konusunda bilgilendirmeye yönelik seminerlerin planlanması da sorumlulukları arasındadır. Sosyal hizmet uzmanları ülkemizde mesleki eğitim ve rehabilitasyon hizmetleri kapsamında, açılan iş atölyelerinde eğitim alan özel gereksinimli bireyler için iş olanaklarını araştırarak bu konuda hem özel gereksinimli bireyleri hem de işverenleri bilgilendirirler. Ayrıca, özel gereksinimli bireylerin işe yerleştirilmesi ve takibi, iş yerinde özel gereksinimli bireye sosyal desteğin sağlanması, işyerinde gerekli ergonomik düzenlemelerin yapılması ve özel gereksinimli bireylerin işe ulaşılabilirliğini sağlamada gerekli düzenlemelerin yapılması gibi özel gereksinimli bireyin yaşamını kolaylaştıran önemli hizmetler sunmaktadırlar.

Topluma yönelik çalışmalar temel olarak toplumun özel eğitimle ve özel gereksinimli bireylerle ilgili olarak bilinçlendirilmesidir. Bu konuda sosyal hizmet uzmanları, özel gereksinimli bireylere yönelik yanlış inanış ve önyargıların değiştirilmesine yönelik kamu ve özel kuruluşlarla iş birliği içinde bulunur ve bu kuruluşlarla birlikte toplumdaki bireyleri duyarlı kılacak etkinlikler düzenlerler. Toplum genelinde özel gereksinimli bireylerle ilgili farkındalığı arttırmak için açık oturumlar, paneller düzenlerler ve bu konuda kitle iletişim araçlarını kullanırlar. Ayrıca, özel gereksinimli bireylerle ilgili araştırmalar yapma ve planlama hizmetleri sunma, özel gereksinimli bireyler adına hak savunuculuğunu üstlenme ve özel gereksinimli bireylere yönelik birtakım ayrıcalıklar ve hizmetler sağlanması konusunda kamuoyu oluşturarak ilgili kamu kuruluşlarını etkileme gibi pek çok toplumsal sorumlulukları vardır.

Üstün yetenekli bireyler için okullar

Huzurevlerinde bakım

Akraba tarafından bakım hizmetleri