ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLERİN TOPLUMSAL YAŞAMA KATILIMI VE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER

İnsan hakları, tüm insanların hiçbir ayrım gözetmeksizin yalnızca insan olarak doğmalarından kaynaklanan eşit, özgür ve onurlu yaşamasını sağlayan haklardır.

Başta yaşam ve özgürlük olmak üzere sağlık, eğitim, yiyecek, barınma ve toplumsal hizmetlere rahatlıkla ulaşabileceği bir yaşam düzeyine kavuşma; yasanın koruyuculuğundan eşit olarak yararlanma; evlenme, mal ve mülk edinme; çalışma ve işini seçme özgürlüğü; din, vicdan, düşünce ve anlatma özgürlüğü gibi haklar insan haklarının temelini oluşturur.

İnsan hakları idealinin altında yatan temel amaç; eşitliğin, özgürlüğün ve insan onuruna yaraşır yaşam standartlarının sağlandığı evrensel bir düzen kurulmasıdır.

Eşitlik kavramı, insan hakları kavramının ayrılmaz bir parçasıdır ve bireylere hakların korunması açısından adil davranma sorumluluğu yükler.

Yetişkinlik; ücretli bir iş, yasal ve sivil haklarla betimlenen kişisel özerklik, arkadaşlık, sosyal ilişkiler, aile rolleri ve sorumlulukları anlamına gelmektedir.

Değişim; bir durum, aşama, konu ya da yerden diğerine geçme; bir şekil, aşama ya da tarzdan diğerine ilerleme, gelişme ya da evrim olarak tanımlanır.

Geçiş planlamalarının amacı, hizmetlerin ve desteklerin sürekliliğini en üst düzeye çıkararak hizmetlerin aksamasını önlemek ve hizmetlerde, kurumlarda ve personelde meydana gelen değişikliklerin neden olduğu sorunları en aza indirmektir.

9 Aralık 1975’de BM Genel Kurulu’nun 3447 sayılı kararı ile “Engelli Kişilerin Hakları Bildirisi” yayımlanmıştır. On üç maddeden oluşan bu bildiri, özel gereksinimli bireylerin haklarına ilişkin ilk ayrıntılı belgedir.

BM, 20 Kasım 1989 tarihinde İnsan Hakları Evrensel Bildirisi çerçevesinde “Çocuk Hakları
Sözleşmesi” ni kabul etmiştir.

Ülkemizde özel gereksinimli bireylere yönelik tıbbi rehabilitasyon hizmetlerini yürütme yükümlülüğü ise Sağlık Bakanlığı’nın çalışma alanına girmektedir.

Ülkemizde özel gereksinimli bireylere yönelik bakım hizmetleri, SHÇEK’e bağlı Özürlü Bakım
Hizmetleri Dairesi Başkanlığı tarafından yürütülmektedir.

Evde bakım hizmetleri, özel gereksinimli bireylerin yaşadıkları sosyal ve fiziksel çevreden ayrılmadan gereksinimleri olan bakım hizmetlerinin geçici veya sürekli olarak sunulmasını içeren uygulamadır.

Bakım ve rehabilitasyon merkezleri, özel gereksinimli bireylere bakım, beslenme, korunma, beceri geliştirme ve sosyal hayata uyuma ilişkin bakım ve sosyal rehabilitasyon hizmetlerinin sunulduğu uygulamadır.

Engelsiz yaşam merkezleri, özel gereksinimli bireylerin yatılı kurum bakım hizmeti almasını sağlamaya yönelik bir uygulamadır.

Umut evi projesi, bakım ve rehabilitasyon merkezlerinde bakılmakta olan özel gereksinimli bireylerden durumları uygun olanların, kuruluşların ek ünitesi konumunda olan ve “Umut Evi” olarak isimlendirilen evlerde, toplum yaşamına aktif katılımlarının sağlanarak bakımlarının gerçekleştirilmesinin hedeflendiği uygulamadır.

Aile danışma ve rehabilitasyon merkezleri, özel gereksinimli bireylere grup çalışması ve yarım veya tam gün hizmet yöntemiyle mümkün olduğunca tüm mesai günlerinde nitelikli bakım ve rehabilitasyon hizmetinin sunulduğu uygulamadır.

Özel özürlü bakım ve rehabilitasyon merkezleri, evde bakım hizmetinden yararlanma şartlarına sahip olduğu halde evde bakımı mümkün olmayan özel gereksinimli bireylerin, isterlerse bakım ücretleri SHÇEK tarafından ödenmek üzere özel bakım merkezlerinde yatılı bakım hizmeti aldıkları uygulamadır.

Geçici ve misafir olarak bakım hizmeti, özel gereksinimli bireye sahip ailelerin hastalık, ölüm, düğün, seyahat, vb. nedenlerle bakıma muhtaç çocuğuna yıl içinde 30 güne kadar bakım ve rehabilitasyon merkezlerinden ücretsiz olarak yararlanma olanağının sunulduğu uygulamadır.

Rehber özel gereksinimli bireylere; “sağlık kurulu raporu, özürlü kimlik kartı, eğitim, mesleki rehabilitasyon, istihdam ve sosyal güvenlik, ulaşılabilirlik, sağlık ve koruyucu hizmetler, sosyal yardımlar, özürlülere sağlanan vergi avantajları, diğer indirimler ve iletişim bilgileri” başlıkları altında bilgiler sunmaktadır.

Özel gereksinimli bireylerin üretken bir insan olarak topluma kazandırılmasının en önemli ve vazgeçilmez yolu, onların istihdam edilebilirliğini arttırmak ve aktif, üretici bireyler olarak çalışma hayatında yer almalarını sağlamaktır.