YETİŞKİN VE YAŞLI ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIMLARI

Sağlık ve bakım hizmetlerinde gelişmeler bireylerin yaşam süresini arttırmada etken olmuştur.

Sağlık ve bakım gereksinimleri için sağlık ve sosyal hizmetler sistemine en çok başvuran özel gereksinimli bireylerin zihinsel yetersizlik , Down Sendromu, serabral palsi, otistik spektrum bozukluğu, görme yetersizliği ve işitme yetersizliği tanısına sahip oldukları görülmektedir.

Zihinsel yetersizlik dil, motor ve sosyal becerilerde gerilik, olup 18 yaşından önce ortaya çıkmaktadır.

Zihinsel yetersizliği olan bireyler zihinsel fonksiyonları genel popülasyona göre daha düşük olan bireyler olarak tanımlanırlar.

Dünya sağlık örgütü ileri düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireylerin zeka aralığını 35’in altı olarak tanımlamaktadır.

İleri düzeyde zihinsel yetersizliği olan yetişkin ve yaşlı bireylerin genel sağlık sorunları:
• Kalp ve dolaşım sistemi hastalıkları, solunum yetmezliği, akciğer inflamasyonu
• Kronik kabızlık
• Enfeksiyon hastalıklar
• Doğuştan veya sonradan oluşan kas-iskelet sistemi sorunları (omurgada eğrilik, kalça ekleminde
gelişim yetersizliği, ayakta deformiteler)
• Yutma-çiğneme güçlüğü ve bağımsız beslenememe, reflü
• Düşük aktivite düzeyi ve yetersiz beslenmeye bağlı osteoporoz
• Epilepsi
• Şizofreni ve diğer psikotik bozukluklar
• Diş ve ağız sorunları

Down Sendromu en yaygın kromozomal anomalilerden biri olup, yaklaşık 650 doğumda bir görülme sıklığı vardır.

• Hormonal yetersizlikler (örn., tiroid fonksiyon bozuklukları)
• Kalp sorunları (örn., kalp kapak hastalıkları, koroner arter hastalığı, aort kapak yetmezliği)
• Solunum hastalıkları (örn., uykuda solunum durması)
• Düşük aktivite düzeyi ve hipotiroidizm’e bağlı obezite
• Cilt hastalıkları, diş çevresi enfeksiyonları
• Kanser (örn., kan, testis)
• İşitme sorunları (örn., kulak kiri nedeniyle daralmış kulak kanalı)
• Göz hastalıkları (örn., katarakt, iris bozuklukları, retina ve optik sinir sorunları, şaşılık, göz
titremesi)
• Kas-iskelet sorunları (örn., boyun 1. ve 2. omur arasında eklem gevşekliği)
• Alzheimer hastalığı (örn., ilerleyici bilişsel kayıp, halüsinasyon, yanılsamalar, psikososyal
sorunlar)

Serebral palsi doğum öncesi, sırası ve sonrasında çeşitli hastalık, travma veya yapısal sorunlara bağlı gelişebilen ve beyinde kalıcı hasarlar bırakarak yaşam boyu bireyin motor, bilişsel, iletişim ve sosyal alanlarda sınırlılıklar yaşamasına neden olan çoklu gelişimsel bir nörolojik yetersizlik durumudur.

Yetişkin ve yaşlı serebral palsilili bireylerde muhtemel görülebilecek genel sağlık sorunları aşağıda sıralanmıştır:
• Epilepsi
• Görme sorunları (örn., şaşılık, beyin görme alanında sorunlar)
• Mesane işlev kayıpları
• Üst ve alt sindirim faaliyetlerinde hareket yetersizliği (örn., reflü, kabızlık, mide ve bağırsak
delinmesi)
• Yutkunma ve ağız kontrolünde güçlüğe bağlı konuşma zorluğu
• Beslenme ve diş sorunları (örn., düşük vücut ağırlığı), yemek borusu sorunları
• Anemi
• Akciğer sorunları (zatürye)
• Hareket ve beslenme yetersizliğine bağlı osteoporoz, dekibüt ülseri (yatak yarası).
• Kronik kas ve eklem ağrıları, omurgada yapısal sorunlar (örn., kamburluk, omurgada eğrilikler,
bel çukurunda artış, disk dejenerasyonu), kalça ve ayak bileği bozuklukları, şekil bozuklukları.

Otizm Spektrum Bozukluğu bildiğiniz gibi, otizm, Asperger Sendromu, atipik otizm, çocukluk dezentegratif bozukluk ve Rett Sendromunun yer aldığı beş gelişimsel yetersizliği kapsayan bir terminolojidir. Yaşamın ilk üç yılında ortaya çıkıp iletişim ve sosyal etkileşim sorunları, sınırlı/yinelenen ilgi ve davranışlarla karakterize nörolojik temelleri olan karmaşık bir gelişimsel yetersizliktir.

İşitme kayıplarının nedenleri genellikle üç kategoride incelenmektedir. Bunlar, iletimsel işitme kaybı, duyunöral işitme kaybı ve her ikisinin eşlik ettiği işitme kaybıdır.

Bu planlamada amaçlar; bireyin mevcut sağlık durumunu korumak, oluşacak muhtemel sağlık sorunu veya hastalığa karşı önlem alarak bakım sunmak, iyileşme sürecine yardımcı olmak, günlük yaşam aktivitelerinde bağımsız olmasını desteklemek, gereksinimlerini karşılamak ve “iyi olma halini” sürdürmektir.

Bakım planlaması birey odaklı olup eşlik eden sorunlara yönelik farklı sağlık uzmanlarının sunduğu disiplinlerarası bir bakış açısına sahip olmalıdır.

Bakım planlamasının temel bileşenleri (a) değerlendirme, (b) bakım gereksinimlerinin tanımlanması, (c) bakım planı hazırlama, (d) bakım planını uygulama ve (e) gözden geçirmedir.

Bakım planının her aşamasında ekipte kimlerin yer alacağı, kim tarafından ekip üyelerinin koordine edileceği, sürecin zamanlaması, verilen bakımın kayıt altına alınması, bakım ortamından yer alan diğer özel gereksinimli bireylerin sürece nasıl dahil edileceği, başka bir sağlık ve bakım merkezine gönderilmesine gereksinim duyulup duyulmadığı, bakım ekibinde yer alan personelin görevi, hedeflerini tamamlayan personelin ne zaman ekipten ayrılacağı gibi sorular bakım planlamasında cevaplandırılması gereken konulardır.

• Kurumsal bakım 
• Toplum temelli bakım

Rehabilitasyon, bireyin fiziksel, duyusal, bilişsel ve psikososyal işlevlerini yeniden depolayıp kendi sınırları içerisinde en üst düzeye çıkararak geriye dönüşü önleyici dinamik bir süreçtir.

Rehabilitasyonun başarısını, yaş (örn., 70 yaş ve üzerinde katılım motivasyonu düşük), kırılganlık (örn., yetersizlik durumuna yol açacak nedenler, örneğin felç geçirmek veya çoklu sistemik sorunlar), motivasyon, depresyon ve bilişsel düzey gibi kişisel faktörlerin yanı sıra aile üyeleri ya da bakıcı, yaşadığı ortam ve terapistle etkileşim gibi çevresel faktörler de etkileyebilmektedir.

Çevresel düzenlemeler evin organize edilmesi (örn., mutfak tekrar düzenlenerek yemek hazırlamanın kolaylaştırılması), özel gereksinimli bireyin fonksiyonlarının desteklenmesi (örn., gözlük kullanımını sağlamak), bireyin günlük rutinini planlamak (örn., yapılacaklar listesi organize etmek), özel gereksinimli bireyi korumak (örn., düşmesine veya yaralanmasına neden olabilecek nesneleri ortamdan kaldırmak), evdeki eksiklikler üzerinde çalışma (örn., çevredeki yetersiz duyusal uyaran, zayıf aydınlatma), ev ortamını kolaylaştırma ve geliştirme (örn., yaşamdan zevk almasına yardımcı olma, yatağını pencereye
doğru çevirme) veya yeni bir ev ortamına taşınma şeklinde sınıflandırılabilir.