ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER

Türkiye'de bakım hizmetlerinin ve engelli bakım hizmetlerinin önemi 2007 yılında İstanbul’da düzenlenen III. Özel Eğitim Şurasının temel konusu olup, çeşitli komisyonlarda alınan kararlarla da vurgulanmıştır.

MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde (ÖEHY) özel gereksinimli birey, ‘‘çeşitli nedenlerle bireysel ve gelişim özellikleri ile eğitim yeterlilikleri açısından akranlarından beklenilen düzeyden anlamlı farklılık gösteren birey’’ olarak tanımlanmaktadır.

Zedelenme,bir vücut parçası ya da organın kaybını ya da işlevinin azalmasını ifade eder. Bir bacağın kaybı zedelenmeye örnek olarak verilebilir.

Yetersizlik/özür, bir eylemi ya da davranışı sergilemede yeterli olmamayı, belirli bir şekilde davranmada kapasitenin sınırlılığını tanımlamaktadır.

Engel terimi, çocuğun yetersizliği nedeniyle toplumun beklentilerine yanıt verememesi sonucunda fiziksel ve sosyal çevresiyle etkileşimde sınırlılık ya da sorun yaşaması durumudur.

Birey, yetersizliğe bağlı olarak örneğin bacağı olmadığı için yürüyemeyebilir, çoğu kimsenin işittiği gibi işitemeyebilir ya da öğrendiği gibi öğrenemeyebilir. Engel terimi ise, çocuğun yetersizliği nedeniyle toplumun beklentilerine yanıt verememesi sonucunda fiziksel ve sosyal çevresiyle etkileşimde sınırlılık ya da sorun yaşaması durumudur. Oysa yetersizliği olan bireye gerekli bilgi ve beceriler kazandırıldığında, sosyal ve gerektiğinde fiziksel çevrede bazı değişikliklere gidildiğinde yetersizliğin engel durumuna dönüşmesi önlenebilir.

Engel, bireyin çevreyle etkileşimde yaşadığı sorun, çevrenin fiziksel olarak uygun düzenlenmemiş olmasından kaynaklanabileceği gibi çevredeki insanların olumsuz tutum ve davranışlarından da kaynaklanabilmektedir. Örneğin, tekerlekli sandalye kullanan bir çocuğun devam ettiği ilköğretim okulunda rampa yoksa yetersizlik o noktada engele dönüşebilir. Olumsuz tutum ve inançların yetersizlik durumunu olumsuz yönde etkilemesine bir diğer örnek ise, zihinsel yetersizliği olan bireylere ne yapılırsa yapılsın gelişme gösteremeyeceği düşüncesine sahip bir öğretmenin sınıfında bu konuda bir çaba göstermesi beklenemeyeceğinden öğretmenin olumsuz tutumunun çocuğun gelişimi yönünde engel oluşturmasıdır.

Risk taşıma, halihazırda herhangi bir yetersizliği belirlenemeyen, ancak ileride yetersizlik gösterme olasılığı normalde beklenenden daha fazla olan çocukları ifade etmektedir.

Özel gereksinimli bireyler şöyle sınıflara ayrılmaktadır:

•Çok ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olanlar•Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olanlar•Dil ve konuşma güçlüğü olanlar•Duygusal ve davranış bozukluğu olanlar•Görme yetersizliği olanlar•Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olanlar•İşitme yetersizliği olanlar•Orta düzeyde yetersizliği olanlar•Ortopedik yetersizliği olanlar•Otistikler•Özel öğrenme güçlüğü olanlar•Serabral palsililer•Süreğen hastalığı olanlar•Üstün yetenekli olanlar

Dünya Salık Örgütü ve bu konuda çalışan pek çok uzman yetersizliğe yol açan nedenleri yapısal nedenlerveedinilmiş nedenler olarak iki başlıkta ele almaktadır.

Yapısal nedenler genetik bozukluklar, kalıtsal metabolizma bozuklukları ve kromozon bozuklukları olarak ele alınabilir.

Edinilmiş nedenler, bebeğin doğum öncesi, doğum sırasındaki ya da sonrasında ya da erken çocukluk döneminde çok değişik nedenlerle beyin gelişimini etkileyen olumsuz durumlara maruz kalması olarak tanımlanabilir. Annenin hamileliği sırasında ya da öncesinde madde bağımlısı olması, travma ve yaralanmalar, bebeğin doğum öncesi, sırası ve sonrasında enfeksiyona ya da toksik etkilere maruz kalması, beslenme yetersizliği ve yoksulluk ve yoksunluk gibi olumsuz durumlar çevresel etmenlere örnek olarak sıralanabilir.

Genel eğitimde, normal gelişim gösteren çocukların gelişim düzeylerine uygun gelişme ve ilerlemeler, yaş gruplarına göre önceden tanımlanmakta ve öğretme ortamları buna göre düzenlenmektedir. Özel eğitimde ise, çocukların performansına dayalı olarak beklenen ürünlerin belirlenmesi ve öğrenme ortamlarının buna göre düzenlenmesi temel alınmaktadır.

Özel eğitimi genel eğitimden ayıran en önemli nokta, öğretimin öğrencinin gereksinimine göre bireysel olarak planlanması, daha sistematik olarak uygulanması ve değerlendirme yapılmasıdır. Bunların yanında, aile-öğretmen ilişkilerine, destek hizmetler sunan diğer meslek elemanlarının işbirliğine, eğitim ortamı değişikliklerine ve geçiş planlarının hazırlanmasına da özel bir önem verilmektedir

Özel eğitimin en genel amacı; özel gereksinimli bireylerin yakın çevresinde, okulda ve toplumsal ortamlarda karşılaşabileceği engelleri ortadan kaldırmak ya da en aza indirmek için etkili uygulamaları belirleyerek uygulamaktır.

Özel gereksinimli bireylerin eğitiminde temel personel özel eğitim öğretmeni olmakla birlikte bu süreç bir ekip işidir. Ekipte, genel eğitim öğretmeni (örneğin sınıf öğretmeni), yardımcı öğretmen, fizik tedavi uzmanı, dil ve konuşma terapisti, sosyal hizmet uzmanı, psikolog, sağlık personeli (doktor, hemşire ya da sağlık memuru) yer almaktadır.

Özel gereksinimli bireyler, eğitim yaşantıları boyunca çeşitli destek hizmetlere gereksinim duymaktadırlar. Bu hizmetlere ilişkili hizmetler ya da ek hizmetler denilmektedir.

Ülkemizde özel eğitim hizmetleri illerde ve bazı ilçelerde bulunan Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı Rehberlik Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından yürütülmektedir.

Erken dönemdeki bakım, yetersizliğin oluşumundan itibaren ilk dönemi (3-6 aylık) içermektedir.

Kurum bakım, evde destek verilmesine rağmen, bakılamayacak derecede yardıma gereksinim duyan veya aile yanında bakılması mümkün olmayan yaşlı, özel gereksinimli ve süreğen hastalığı olan bireylere bireysel, sosyal, psikolojik gereksinimlerinin karşılandığı, serbest zamanlarını etkili ve verimli şekilde kullanabilmelerinin sağlandığı sosyal ilişkilerinin ve aktivitelerinin artırıldığı bakım türüdür.

Evde bakım hizmetleri, Akraba Tarafından Bakım ve Özel Bakım Merkezi Tarafından Bakım olmak üzere iki farklı hizmet uygulamasını kapsamaktadır.

Sosyal hizmet uzmanları sosyal hizmet uygulamalarını özel gereksinimli bireyler ve ailelerle çalışmalarını üç şekilde yürütmektedirler. Bu çalışmalar: (a) özel gereksinimli birey ve ailesiyle yapılan bireysel çalışmalar, (b) özel gereksinimli gruplar ve aileleriyle yürütülen grup çalışmaları, (c) toplumsal bilinçlenmeyi sağlamak amacıyla özel gereksinimli bireyler ve ailelerin katılımının sağlandığı toplumsal boyuttaki çalışmalardır.