ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 8

Okuldışı Kurumlarda Özel Eğitim uygulamaları ise, okullar dışında sürdürülen eğitim çalışmalarıdır. Bu kurumlarda değişik adlar altında değişik hizmetler verilir. Hastane sınıfları, işitme ve konuşma rehabilitasyon merkezleri, rehberlik ve araştırma merkezleri, özel işlik ya da korumalı iş yerleri gibi yerlerdir.

Ayrı Okullarda Özel Eğitim uygulamasında yetersizliği olan çocuklar, yetersizlik türlerine göre ayrı okullarda, özelliklerine göre düzenlenmiş programların takip edildiği eğitimi alırlar. İşitme Engelliler Okulu, Ortopedik Engelliler Okulu bu okullara örnek verilebilir ve bu okullar yatılı veya gündüzlü olabilir.

3-21 yaş arasındaki yetersizliği olan bireylere sunulacak hizmetlerin planlanması için ayrıntılı olarak yazılmış plandır. BEP her bir çocuk için yazılı olarak eğitim kurumu ve birimi tarafından geliştirilen ve yetersizliği olan çocukların öğretmenlerinin, anne babalarının, çocuğun bakımından sorumlu olan kişilerin (örn., bakıcılar, koruyucu aileler) katılımlarının sağlandığı çocuğun özel gereksinimlerini karşılamak için oluşturulmuş özel eğitim programıdır. Bu doküman aile öğretmen ve ilgili uzmanların işbirliği ile planlanır ve bireyin ailesinin onayı ile uygulanır.

Kişisel bakım hizmetleri; banyo yaptırılması, tuvalet ihtiyacını gidermede yardım edilmesi ve gerektiğinde temizliğinin yapılması, tırnaklarının kesilmesi, saçlarının taranması, dişlerinin temizlenmesi, yemek ve içecek ihtiyacının giderilmesi, el, yüz ve ayak temizliği, sakal tıraşının yapılması, istenmeyen tüylerin temizlenmesi, elbiselerinin giydirilmesi ve çıkarılması, burun ve kulak temizliğinin yapılması, yatağının temizlenmesi ve düzeltilmesi, odasının temizlenmesi, çamaşırlarının yıkanması, gibi hizmetleri içerir.

Beceri analizi ileriye doğru zincirleme ve geriye doğru zincirleme yoluyla analiz edilebilir. İleriye doğru zincirleme yöntemi ile yaparken becerinin basamakları yapılış sırasına göre önce yapılan basamaktan, sonra yapılan basamağa doğru sıralanır.

Tuvalet eğitimi öncesinde çocuğun öncelikle sabit bir boşaltım örüntüsüne sahip olup olmadığı belirlenmelidir. Çiş ve kaka hareketleri gün boyu damlama ya da rastgele zamanlarda kaka yapmadan daha çok günün belli zamanlarında meydana gelmelidir. Bunu belirlemek için kayıt tutulması ve kuruluk süresinin belirlenmesi gereklidir.

İlköğretimin başlangıcında çocukların bilek ve parmak kemikleri ile ince motor kas gelişimleri tamamlanmamıştır. Üst düzey dengeyi gerektiren beden hareketleri ile uzun süreli küçük puntoda veya güzel yazma gibi etkinliklerde özellikle ilköğretimin ilk yıllarında zorluk çekerler. Çocuklar ergenlik dönemine yaklaştıkça hem kemik ve kaslarındaki gelişim hem de öğrenme yaşantılarının etkisiyle giderek ayrıntıyı ve özeni gerektiren etkinliklerde çalışmaktan hoşlanırlar.

6-12 yaşları arasındaki çocuklarda motor yeteneklerde okul öncesi döneme oranla her iki cinste de gelişme gözlenir. İlkokul çocukları rahatlıkla koşar tırmanır. Paten kayma ve iki tekerlekli bisiklete binme gibi beceriler bu dönemde kolaylıkla kazanılır. Bu durumda ilkokul 2. sınıfa giden bir erkek öğrenci koşma, tırmanma, iki tekerlekli bisiklete binme etkinlikleri yapabilir. Özellikle ilkokulun ilk üç yılında yürüme ve koşma gibi kaba motor kontrolünü gerektiren becerilerin gerçekleştirilmesinde hiçbir sorun olmamasına karşılık, erkek çocukların ince motor kasların koordinasyonunda sorunları vardır. Bu nedenle, çok uzun süreli kalem tutma ve küçük puntolarla yazmayı gerektiren ödev ve okul çalışmaları okula karşı olumsuz bir tutum geliştirilmesine neden olabilir. Bu durumda ilkokul 2. sınıfa giden bir erkek öğrenci uzun süreli kalem tutma etkinliğini rahatlıkla yapamaz. Genel olarak ise resim yapmada sorun yaşamazlar.

Bilişsel gelişime baktığımızda 6-12 yaşları arasında “benmerkezci konuşma ve düşünce” önemli ölçüde azalır.

Yetersizlik bir şeyi yapmada yeterli olmamayı, belli bir şekilde davranmada sınırlı kapasiteyi tanımlamaktadır. Engel terimi ise, çocuğun yetersizliği nedeniyle toplumun beklentilerine yanıt verememesi sonucunda fiziksel ve sosyal çevresiyle etkileşimde sınırlılık yaşaması durumu olarak tanımlanmaktadır. Bu durumda iki terimin de tanımında yer alan ortak nokta sınırlı olma durumudur.

Özbakım becerilerinin kazanılması bağımsızlığın ilk basamağıdır. Bir buçuk iki yaşındaki bir çocuk tuvaletini haber vermeye başladığı andan itibaren anneden bağımsızlaşmaya başlar. Çocukluk döneminin başlangıcındaki bu bağımsızlaşmaya beslenme ve giyinme becerilerinin kazanılması ile devam eder. Bu durumda “tuvalet yapma becerisinin kazandırılması özbakım becerilerinin ilk adımı” sayılır ve beslenme becerileri bu becerinin kazandırılmasını takip eder.

Beceri analizi bir beceriyi daha küçük alt basamaklara ayırmaktır.

Çocuğa tuvalet kontrolünü kazandırmak için ilk yapılacak iş kuruluk süresinin saptanmasıdır. Bunun için bir hafta on gün süreyle gündüz uyanık olduğu saatler içerisinde kayıt tutulur. Çocuk günde 6-7 kez çiş, 1-2 kez kaka yapıyorsa ortalama 1,5-2 saatlik kuruluk süresine sahipse tuvalet öğretimi planlanabilir.

Yemek yeme ile bazı davranışsal sorunlar da yemek yeme becerilerinin kazanılmasını olumsuz olarak etkileyebilir. Yemek yemeyi reddetme, çok hızlı yemek yeme, yediklerini çıkarma, yemek kokusuna duyarlılık sorunları yemek yeme becerilerinin kazanılmasını olumsuz olarak etkiler. Yemek seçme davranışı ise bir sorun olarak algılanmamalıdır. Aksine yemek yeme becerilerinin öğretimi sırasında çocuğun sevdiği yiyeceklerin kullanılması öğretimi kolaylaştırır.

Bağımsız yaşam becerilerinin öğretimi sürecinde yapılacak düzenlemelerde; özel eğitimciler, sosyal hizmet uzmanları, sağlık eğitimcileri, iş-uğraşı terapistleri, fizyoterapistler, psikologlar, çocuk gelişimcileri, hemşireler görev alır. Bu durumda Milli eğitim müdürü görev alan kişiler arasında yer almaz.

Motor Gelişim: Çocuğun hareket becerilerini edinebilmesini sağlayan gelişim alanıdır. Genellikle büyük kas becerileri ve küçük kas becerilerinin gelişimi olmak üzere iki grupta ele alınır.

Manipulatif beceriler: Yakalamak, tekme atmak, fırlatmak, kavramak, tutmak gibi becerilerdir.

4 yaş fiziksel ve motor özellikleri şunlardır:

Çocuğun 30 aya geldiğinde her gün yeni sözcükler ekleyerek sözcük sayısını hızla artırdığı görülmektedir. Çocuğun söylediklerini yetişkinler anlayabilir. Çocuklarda genellikle 3-5 sözcüklük cümleler ve çocuk grameri görülür. Söyleneni anlama söylemek
istediklerini anlatmaktan daha iyi düzeydedir. Üç yaşa geldiğinde çocuğun toplam sözcük sayısı 1000’e ulaşmıştır.

Bir bebeğin bakımında en önemli basamak bir rutin oluşturmaktır. Günlük rutinin olması, bebeğin gün içinde ne olacağıyla ilgili beklentilerinin olmasını sağlayacaktır. Böylelikle bebek, hangi etkinliğin sonrasında ne yapılacağını bilecek ve kendini güvende hissedecektir. Bebek için rutin oluşturulurken amacın, çocuğun insanlara güven duyacağı bir çevre oluşturmak olduğu unutulmamalıdır. Bebeğin rutini oluşturulurken ailenin sahip olduğu rutin temel alınmalıdır.