ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 42

Kişisel bakımlarını yapma düzeylerini arttırmak

Ailede ve çevrede günlük yaşama tam katılımı amaçlar.

Çocuk yuvaları

Özel gereksinimli bireye eğitim vermek

Ailelerin özel gereksinimli bir bebeğe sahip olduklarını öğrenmeleri dünyalarını alt-üst eden bir durumdur, çünkü çoğu zaman ailelerin beklentisi, bebeğin kız ya da erkek olmasından çok sağlıklı olması yönündedir. Aile bireyleri özel gereksinimli bir bebeğe sahip olduklarını öğrendiklerinde, bebeklerinin geleceği ve kendilerinin bebekleriyle birlikte yol alacakları gelecekleriyle ilgili kurmuş oldukları tüm hayalleri yıkılır. Bunun gerçek olmadığını düşünürler. Böyle bir durumun neden kendilerini bulmuş olabileceğini sorgularlar. Bu noktada ailelerin özel gereksinimli bebek sahibi olduktan sonra yapmaları gereken; bebeklerine nasıl alışacaklarını, onunla nasıl ilgilenmeleri gerektiğini, diğer bebeklerden farklı olarak kendi bebekleri için yapmaları gerekenleri keşfetmektir.

Tıpkı bir kardeşi olacağına hazırlandıkları gibi kardeşlerin, anne ve babaları tarafından özel gereksinimli kardeşe de hazırlanmaları gerekmektedir. Bu durumda, anne-baba eğer bu işi kendileri yapamayacaklarını düşünüyorlarsa bir uzmandan yardım almaları uygun olacaktır. Kardeşe, özel gereksinimli kardeşinin gereksinim türüne göre özellikleri düzeyine uygun bir şekilde anlatılmalıdır. Örneğin, zihinsel yetersizliği olan bir kardeşi olduysa, kardeşinin de kendisi ve diğer çocuklar gibi yürüyebileceği, oynayabileceği, ancak bunların biraz daha geç olabileceği, kardeşinin bu becerileri öğrenirken biraz daha fazla yardıma gereksinim duyabileceği kardeşin anlayabileceği bir dille kendisine anlatılmalıdır. Kardeşler bazen kendilerine yeteri kadar zaman ayrılmadığından ya da kendilerinin kardeşleri kadar sevilmediğinden yakınabilirler. Hatta bu nedenle kardeşlerine kızgın olabilirler. Onlara karşı anlayışlı olmak, tıpkı anne baba gibi onların da bu fikre alışmaları için zaman gerektiğini akıldan çıkarmamak gerekir. Önemle vurgulanması gereken bir nokta, kardeşlerin sorularının gerçekçi bir şekilde yanıtlanmasıdır. Bu tür sorunlara gerçekçi yaklaşabilmek, hafife almamak ya da olduğundan daha büyük bir sorun gibi göstermemek için çaba sarf edilmelidir.

Özel gereksinimli olsun ya da olmasın, tüm çocukların gelişimlerini etkileyen çeşitli faktörler bulunmaktadır. Genler, sağlık durumu, aile yaşantısı, eğitsel olanaklar ve içinde bulunulan sosyal toplumun kültürel özellikleri çocukların gelişimini etkileyen önemli faktörler arasında sıralanabilmektedir.

Sosyal-duygusal gelişim, başkalarıyla geçinme, başkalarını anlama, arkadaşlık kurma ve sürdürme, sosyal olarak kabul görebilecek şekilde davranma ve duygularını kontrol etme gibi davranışları içeren gelişim alanıdır. Genellikle çocuğun kişiliği ile yakından ilişkilidir.

Yenidoğan bebekler pek çok refleksle birlikte doğarlar. Emme, yutma gibi refleksler bebeklerin yaşama uyum sağlamasını kolaylaştıran reflekslerdir. Bebeğin yanağına dokunulduğunda, dokunulan tarafa başını çevirmesi de bebeklerde bir refleks olarak bulunur. Böylece bebek beslenme zamanı geldiğinde annesinin memesinin ucunu kendi yanağına değen tarafa dönerek bulabilmektedir. Bazı refleksler sadece yenidoğan bebeklik döneminde bulunurken bazı refleksler yenidoğan bebeklik döneminden itibaren insan hayatında yer alırlar. Dize vurulduğunda dizin kendiliğinden atması, parlak ışıklı bir yere girildiğinde gözbebeğinin küçülmesi gibi refleksler insanın yaşamı boyunca var olan reflekslere örnek olarak verilebilir.

Motor gelişimde yer alan becerileri üçe ayırabiliriz: Hareketle ilgili olan beceriler (yürüme, koşma, zıplama, kayma gibi), hareketsiz beceriler (ittirmek, çekmek, eğilmek gibi) ve manipulatif beceriler (yakalamak, tekme atmak, fırlatmak, kavramak, tutmak gibi).

Oyunla ilgili becerilerde 2-6 yaş arası çocuklar, sembolik oyunları çok iyi oynarlar. Örneğin oyuncak telefonu kullanarak gerçek bir telefon görüşmesi yapıyor gibi yaparlar. Ancak egosantrik düşünebildikleri için bir işin yapılabilmesi için kendi akıllarına gelen yoldan başka yolların da bulunabileceğinin farkında değildirler. Ya da bu dönemde cansız nesnelere canlı özellikleri yüklediklerinden dolayı, bir süredir bindikleri arabaları satıldığında evin bir bireyi ayrılmışçasına üzülebilirler.

Bebek beslenme sırasında zorlanıyorsa aşağıdaki belirtileri gösterebilir: Uzun süreli esneme, ağzının etrafının, dudaklarının ya da dilinin renginin beyazlaması, teninin morarması, iştahsızlık, nefes almada zorlanma ya da hırıltılı nefes alma, beslenirken terleme, kilo almada sorun olması.

Eve dayalı uygulamaların en önemli yararları; (a) bireyselleştirilmiş program hazırlanmasına elvermesi, (b) doğal ortamda uygulama yapılmasına olanak tanıması, (c) çocuğu en iyi tanıyan ve çocukla en fazla zaman geçiren kişiler tarafından uygulama yapılması ve (d) çocuğun birincil bakıcısı ile çocuk arasında kurulacak olan iletişimin olumlu olarak artmasına olanak sağlamasıdır. Eve düzenli aralıklarla giden uzman anne-babanın ve programa katılan diğer bireylerin uygulamalarını gözlemleyerek doğrularını pekiştirir, yanlış yapılan uygulamalarda aile bireylerine model olarak doğru uygulamanın nasıl yapılması gerektiğini gösterir. Anne-baba ve ailenin diğer bireyleri ev merkezli uygulamalarda kendi ortamlarında oldukları için kendilerini daha rahat hissederek doğruyu öğrenene kadar soru sorma özgürlüğünü hissederler. Bu uygulamalar, çocuğa bakım sağlayan kişilerde özgüven ve öz yeterlik duygularının gelişmesine de olanak sağlayacaktır.

Sosyal hizmet uzmanı, özel gereksinimli bebeğin ya da çocuğun ailesine hangi hizmetlerden yararlanabilecekleri, yasal haklarının neler olduğu, kendilerine sunulan diğer toplum kaynaklarının neler olduğu gibi konularda bilgi vermekle görevlidir. Ayrıca, ailenin yaşadığı sorun ve güçlükler sırasında gerekli olan mesleki yardımı vermek ve gereksinimleri doğrultusunda geleceklerini birlikte planlamak ve ailede özel gereksinimli bireyin kabulünü kolaylaştırmak da görevlerinin arasındadır.

Ailelerin özel gereksinimli bir bebeğe sahip olduklarını öğrenmeleri dünyalarını alt-üst eden bir durumdur, çünkü çoğu zaman ailelerin beklentisi, bebeğin kız ya da erkek olmasından çok sağlıklı olması yönündedir. Aile bireyleri özel gereksinimli bir bebeğe sahip olduklarını öğrendiklerinde, bebeklerinin geleceği ve kendilerinin bebekleriyle birlikte yol alacakları gelecekleriyle ilgili kurmuş oldukları tüm hayalleri yıkılır. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Özel gereksinimli bir bebeğe sahip olmak sadece anne babayı değil, varsa kardeşleri ve büyük anne babaları da son derece yakından ilgilendirmekte ve ciddi bir şekilde etkilemektedir. Tıpkı bir kardeşi olacağına hazırlandıkları gibi kardeşlerin, anne ve babaları tarafından özel gereksinimli kardeşe de hazırlanmaları gerekmektedir. Bu durumda, anne baba eğer bu işi kendileri yapamayacaklarını düşünüyorlarsa, bir uzmandan yardım almaları uygun olacaktır. Kardeşe, özel gereksinimli kardeşinin gereksinim türüne göre özellikleri düzeyine uygun bir şekilde anlatılmalıdır. Örneğin, zihinsel yetersizliği olan bir kardeşi olduysa, kardeşinin de kendisi ve diğer çocuklar gibi yürüyebileceği, oynayabileceği, ancak bunların biraz daha geç olabileceği, kardeşinin bu becerileri öğrenirken biraz daha fazla yardıma gereksinim duyabileceği kardeşin anlayabileceği bir dille kendisine anlatılmalıdır. Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Bir çocuğun sözsüz iletişim de dahil olmak üzere karşısındakine mesaj iletebilmesini kapsar. Buna, işaret ederek, jestlerini ve mimiklerini kullanarak, yüz ifadelerini kullanarak ve daha sonraları da konuşmayı öğrenerek ve kullanarak mesajları iletmek de dahil edilmelidir. Çocuk konuşmayı öğrendikten sonra iletişim, genellikle alıcı dil becerileri ve ifade edici dil becerileri olarak ikiye ayrılır. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Görme, duyma ve hissetmeyle ilgili olarak yenidoğan bebeklerde aşağıdaki durumlar bilinmektedir:

Yukarıda yer alan maddelerden de görülebileceği gibi yenidoğan bebeğin ilk altı ay içerisinde “Nesneleri işlevlerine uygun olarak kullanması” ve “Basit kelimeleri taklit ederek söyleyebilir” becerilerini yapması mümkün değildir. O halde sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Normal şartlarda 48-52 cm ve 2,900-3,500 kg arasında doğan bebekler ilk bir yıl içinde doğdukları boylarından 25-30 cm daha uzun hale gelirler. Birinci yılın sonunda doğum kilolarının üç katına çıktıkları da söylenebilir. İki yaşına vardıklarında 25-30 cm daha uzayan bebekler artık yetişkinliklerinde ulaşacakları boylarının neredeyse yarısındadırlar. Bu açıklamadan da anlaşılacağı üzere sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Bir bebeğin bakımında en önemli basamak bir rutin oluşturmaktır. Günlük rutinin olması, bebeğin gün içinde ne olacağıyla ilgili beklentilerinin olmasını sağlayacaktır. Böylelikle bebek, hangi etkinliğin sonrasında ne yapılacağını bilecek ve kendini güvende hissedecektir. Bebek için rutin oluşturulurken amacın, çocuğun insanlara güven duyacağı bir çevre oluşturmak olduğu unutulmamalıdır. Bebeğin rutini oluşturulurken ailenin sahip olduğu rutin temel alınmalıdır. Bu açıklamadan da anlaşılacağı üzere sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.