ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 35

Ülkemizde sağlık ve tıbbi bakım hizmetleriyle ilgili çalışmalar Sağlık Bakanlığı’nın yükümlülüğündedir. Yetersizliğin önlenmesi konusunda Sağlık Bakanlığı anne ve çocuk sağlığı hizmetlerine ağırlık vermiştir. Bakanlık, anne ve çocuk sağlığını korumak amacıyla planlı ve programlı çalışmalar düzenlemek, gebelerin doğum öncesi ve doğum sonrasına ilişkin takiplerini gerçekleştirmek, doğumun sağlıklı bir biçimde gerçekleşmesini sağlamak için gerekli çalışmaları planlamak ve yönetmekle sorumludur. Bakanlık ayrıca, bebeğin sağlıklı bir biçimde dünyaya gelmesi, doğumdan sonra da sağlıklı bir gelişim izlemesi, bulaşıcı hastalıklar ve önlenmesi, sağlıklı beslenme, çevre sağlığı ve akıl-ruh sağlığıyla ilgili eğitim çalışmalarının yürütülmesi konusunda gerekli planlamaları yapmak ve süreci yönetmekle yükümlüdür. Bunların dışında Bakanlığın görevleri arasında özel gereksinimli bireylere yönelik koruyucu önlemlerin geliştirilmesi, erken teşhis ve tanılama, tedavinin ve ilaçlarını sürekliliğini sağlama, özel gereksinimli bireylerin tıbbi hizmetlerden eşit şekilde yararlanmasını sağlamaya yönelik gerekli yasal düzenlemeleri yapmak ve uygulamak yer almaktadır. Sağlık Bakanlığı’nın sayılan bu hizmetleri yürütmek üzere pek çok çalışması bulunmaktadır. Koruyucu önlemlere rağmen yetersizlikle doğan çocuklar için Bakanlık tarafından tedavi hizmetleri gerçekleştirilmektedir.

Toplumun özel gereksinimli bireyler konusunda bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesiyle ilgili çalışmalar farklı bakanlıklar tarafından kendi görev kapsamları bağlamında yürütülmektedir. Sağlık Bakanlığı, özel gereksinimli bireylere yönelik koruyucu önlemlerin geliştirilmesi, erken teşhis ve tanılama, tedavinin ve ilaçlarını sürekliliğini sağlama, özel gereksinimli bireylerin tıbbi hizmetlerden eşit şekilde yararlanması konularına yönelik olarak çeşitli çalışmalar yürütmektedir. MEB, Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü aracılığıyla eğitim-öğretim çalışmalarının planlanması, yürütülmesi, denetimi ve sürdürülebilirliğinin sağlanmasına yönelik olarak çalışmalar yapmaktadır. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü aracılığıyla özel gereksinimli bireylere yönelik sosyal politikaların geliştirilmesi ve uygulanması, ilgili kurum ve kuruluşlar arasında iş birliği ve koordinasyonun sağlanması, toplumun bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi konusunda gerekli çalışmaları planlamakla ve yürütmekle sorumludur.

Özel gereksinimli bireylerin sosyal yaşamın tüm alanlarından tam ve eşit yararlanmasının önündeki en büyük sorunu ulaşılabilirlik konusundaki engeller oluşturmaktadır. Temel yaşamsal gereksinimlerine ulaşabilmeleri için özel gereksinimli bireylerin sosyal yaşam alanlarına ulaşmaları ve bu alanları bağımsız şekilde kullanabilmeleri gerekmektedir. Ulaşılabilirliğin sağlanması aynı zamanda özel gereksinimli bireylerin aktif ve üretken olarak toplum yaşamına tam katılımının önünü açacaktır. Ulaşılabilir çevre ve hizmetler toplumsal dışlanmayı önleyen bir unsur olarak önem kazanmaktadır. Bu bakışla ulaşılabilirliğin sağlanmasının ayrımcılıkla mücadele sürecine de ciddi bir katkı sağlayacağı açıktır. Ulaşılabilirlik; bütün mekânların, alanların, inşa edilmiş çevrelerin, binaların, yapıların, ulaşım sistemlerinin, insanlar için açık, erişilebilir ve kullanılabilir olmaları gerektiğini kabul eden rasyonel ve insan odaklı bir yaklaşımdır. Bu yönüyle özel gereksinimli bireyler için ulaşılabilirlik; toplumsal yaşamın içinde yer alabilmek ve onu diğer bireylerle paylaşabilmek için temel bir işleve sahiptir.

İstihdama yönelik sorunlar (a) İstihdam öncesi yaşanan sorunlar, (b) İşgücüne katılma konusunda yaşanan sorunlar, (c) İşverenlerin özel gereksinimli bireylere yönelik ön yargıları, (d) Özel gereksinimli bireylerin istihdamına yönelik politikaların yetersizliği, (e) İş ve meslek analizlerinin yapılmamış olması, (f) Mesleki eğitim ve rehabilitasyon hizmetlerinin yetersizliği, (g) 657 sayılı Kanun kapsamında yaşanan sorunlar, (h) İşverenler açısından yaşanan sorunlar, (ı) Sosyal yaşam yönünden yaşanan sorunlar, (i) İş yaşamında karşılaşılan sorunlar başlıkları altında gruplandırılabilir.

Engelli Kişilerin Hakları Bildirisi

1983-1992

İstihdam sağlama

Engelliler İçin Fırsat Eşitliği Konusunda Standart Kurallar

Cenevre Sözleşmesi

Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Kanunu

Özel gereksinimli bireylerin istihdamı

Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Kanunu

Özel gereksinimli bireylere her türlü hizmetin etkin ve verimli olarak yürütülmesini sağlamak

Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği

Temelde kişisel bir gelişim süreci olmasına rağmen, yetişkinlik statüsünün geniş yelpazede yer alan yasal ve sosyal göstergeleri vardır. Yasal göstergeler; seçme ve seçilme hakkı, askerlik yapma, mali sorumluluklar alma, sürücü belgesi edinme, evlilik ve aile sorumluluğunu üstlenme gibi bileşenleri içermektedir. Sosyal göstergeler ise ailenin yanından ayrılarak ayrı bir yaşam kurma, bağımsız bir birey olma, iş sahibi olma ve para kazanma gibi bileşenleri kapsamaktadır.

10 Aralık 1948 yılında BM Genel Kurulu’nca kabul edilen “İnsan Hakları Evrensel
Bildirisi” de içerik olarak somutlaşmış ilk evrensel insan hakları listesidir.

İnsan Hakları Evrensel Bildirisi’nin 2., 3., 16., 22. ve özellikle 25. ve 26. maddelerinde devletin özel gereksinimli bireylere yaklaşımı ile ilgili temel maddeler yer almaktadır.

9 Aralık 1975’de BM Genel Kurulu’nun 3447 sayılı kararı ile “Engelli Kişilerin Hakları Bildirisi” yayımlanmıştır. On üç maddeden oluşan bu bildiri, özel gereksinimli bireylerin haklarına ilişkin ilk ayrıntılı belgedir. Bildiri bu açıdan uluslararası tarihi bir belge niteliğindedir. Bildiri ile özel gereksinimli
bireylerin toplumsal yaşama üretken bireyler olarak katılma hakları ve toplumun da özel gereksinimli bireylere karşı yükümlülükleri belirlenmiştir.

1981 yılı Birleşmiş Milletler (BM) tarafından “Uluslararası Engelliler Yılı” olarak belirlenmiş ve 1982 yılında “Engellilere İlişkin Dünya Eylem Programı” kabul edilmiştir. Programın kabul edilmesini izleyen 10 yıllık süre (1983-1992) BM’ce “Engelliller On Yılı” olarak kabul edilmiştir. Bu dönemin parolası ise “eşitlik ve toplumsal yaşama tam katılım” olarak belirlenmiştir. Bunu sağlamak üzere tüm ülkelerden özel gereksinimli bireyler için eylem planları yapmaları, bunları uygulamaları ve “eşitlik ve toplumsal yaşama tam katılım” konusunda yasal ve fiili gelişmeler sağlamaları istenmiştir.

1983 yılında çıkarılan 2916 sayılı Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Kanunu ile özel gereksinimli bireylere yönelik ilk kapsamlı yasanın adımları atılmıştır. Yasada özellikle özel eğitim hizmetlerine erken başlanmasının esas olduğu vurgulanmıştır. Bu doğrultuda yasada özel eğitimle ilgili tanımlar, ilkeler,
kurumlar ve görevleri, özel gereksinimli çocukların belirlenmesi, yerleştirilmesi, izlenmesi ile ilgili bölümler yer almış ve bu kanun doğrultusunda çeşitli yönetmelikler yayımlanmıştır.