ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 8

Toplumsallaşma Gereksinimi Tüm bireyler gibi özel gereksinimli bireylerin ve ailelerinin toplumun aktif bir üyesi olarak varlıklarını sürdürme hakları vardır. Ancak, toplumunun özel gereksinimli bireylere olumsuz tutumları nedeniyle, çoğu aile çocuklarının bu gereksiniminin karşılanmasında sorunlarla karşılaşmaktadırlar. Özel gereksinimli bireylerin normal gelişim gösteren akranlarıyla bir arada olması, sosyal planlamaların yapılması ve özel gereksinimli bireylerin bir takım ayrıcalıklardan ve hizmetlerden yararlanmasını sağlamada kamuoyu oluşturulması önemlidir.

Aile İşlevlerine İlişkin Gereksinimler Anne-babalar, gün içinde zamanlarının büyük bir kısmını özel gereksinimli çocuklarıyla ilgilenerek geçirmektedirler. Ancak, anne babaların aile içi ilişkilerde ve etkileşimlerde yaşadıkları sorunları çözmek, özel gereksinimli çocukları ve normal gelişim gösteren çocukları için etkili anne babalık yapmak, eşlerin özellikle de babaların desteğini sağlamak, serbest zaman etkinliklerini planlamak gibi aile dinamikleriyle ilgili pek çok konuda desteğe gereksinimleri vardır.

Aktif dinleme, iyi bir yardım ilişkisinin temelini oluşturur. Anne babanın söylediklerini yorumlama, değerlendirme, gerektikçe sorular sorma ve yanıt verme gibi etkili sözel iletişim davranışlarını içerir.

Aktif ve pasif dinlemenin yanında uzman ve aile arasında etkili iletişimin kurulabilmesi için öncelikle aralarında güvene dayalı bir iletişimin kurulması gerekir. Bu güvenin kurulmasının birinci koşulu, ailenin uzmana güven duymasıdır.

Sosyal hizmet uzmanlarının sorumlulukları arasında; (a) özel gereksinimli çocuğa sahip ailelere yararlanabilecekleri özel eğitim ve diğer hizmetlere ilişkin seçenekler sunma, (b) aileyi yasal hakları ve ilgili toplumsal kaynaklar konularında bilgilendirme, (c) ailede özel gereksinimli bireyin kabul edilmesini sağlama ve ailenin yaşam kalitesini artırmaya yönelik bireysel ve grup çalışmaları yapma, (d) toplumsal bilinçlenmeyi sağlamak amacıyla özel gereksinimli bireyler ve ailelerin katılımının sağlandığı toplumsal boyuttaki çalışmaları planlama

Ergenlik ve Yetişkinlik Döneminde Hizmetler ...... Özel gereksinimli bireyin sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif etkinliklere katılımını sağlayarak ailenin kendisine zaman ayırmasını sağlamalıdır.

Sık rastlanan yetersizlik türleri olan zihinsel yetersizlik ve otizm spektrum bozukluğu
ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Seyrek rastlanan yetersizlik türleri ise görme yetersizliği, işitme yetersizliği, ortopedik yetersizlikler ve süreğen hastalıklar, dil ve konuşma
güçlüğü, duygusal ve davranışsal bozukluk, öğrenme güçlüğü ve üstün zekalı ve üstün yetenekli bireylerdir.

Doğum öncesinde, sırasında ya da sonrasında ortaya çıkan faktörlerdir. Doğum
öncesi nedenler daha çok anne adayının hamilelik sırasında maruz kaldığı durumlardan (annenin hamilelik sırasında geçirdiği hastalıklar, enfeksiyonlar, kullanılan ilaçlar, vb) kaynaklanmaktadır. Doğum anı nedenleri arasında bebeğin doğum sırasında oksijensiz kalması, beynine az ya da çok oksijen gitmesi, bebeğin düşük doğum ağırlıklı olması gibi nedenler sıralanabilir. Doğum sonrasında ise, çocuğun geçirmiş olduğu kazalar ve hastalıklar neden olarak belirtilebilir. Özellikle menenjit ve orta kulak iltihapları en sık karşılaşılan ve işitme yetersizliğine neden olan doğum sonrası etmenlerdir.

Ortopedik yetersizlikler;

Süreğen hastalıklar; Astım, şeker hastalığı, kanser, çocukluk çağı romatizması, epilepsi ve AIDS'tir.

İfade edici dil becerilerinde sorun yaşanması durumunda öğrencilerde gözlenen davranışlar şunlar olabilir:
• Dil bilgisi kurallarını yanlış kullanma
• Bir konudan başka bir konuya atlama
• Sözcük dağarcıklarında sınırlılık
• Konuşurken doğru sözcüğü bulmada zorlanma
• Soru sormaktan çekinme, hangi soruyu soracağını, soruyu nasıl soracağını bilememe
• Konuşurken aynı bilgiyi defalarca tekrarlama
• Konuşurken karşılarındakilere yeterli bilgiyi aktaramama

Alıcı dil becerilerinde sorun yaşanması durumunda şu tür davranışlar gözlenebilir:
• Sorulara uygun cevaplar verememe
• Sözlü olarak sunulan bilgiyi kullanamama
• Sözlü yönergeleri takip edememe
• Nitelik, sıralama, karşılaştırma bildiren kavramları anlamada zorlanma
• Karmaşık cümleleri anlamada zorlanma

En sık karşılaşılan dil ve konuşma bozukluğu afazi, kognitif iletişim bozukluğu, kekemelik ve yutma bozukluğudur.

Öğrenme güçlüğü olan bireylerde görülebilen ortak özellikler şöyle sıralanabilir:
• Çalışma becerilerini kullanmada yetersizlik,
• Okumada, yazmada, matematikle ilgili becerilerde sorunlar,
• Görsel ve işitsel algılamada bozukluklar,
• Algısal-motor becerilerde gelişim geriliği,
• Dilin kullanımında sorun,
• Dikkat bozuklukları ve aşırı hareketlilik sergileme,
• Düşünme ve bellek problemleri,
• Öğrendiklerini farklı yerlere, farklı kişilere genellemede sorun ya da yetersizlik,
• Sosyal becerilerde yetersizlik,
• Genellikle duygusal bozukluk gösteren bireylerin davranış özelliklerini gösterirler.

Sosyal rehabilitasyon hizmetleri: Yetersizliği olan bireylerin sosyal yaşama katılımını artırmak amacıyla düzenlenen sanatsal ve sportif etkinliklerdir.

Anne babaların eğitim sürecine katılımlarının önemi şu şekilde sıralanabilir: (a) Anne babalar, çocukları hakkındaki en önemli bilgi kaynaklarıdır, (b) anne babalar evde öğretim etkinliklerine katıldıklarında, çocuklar farklı gelişim alanlarındaki becerileri daha hızlı kazanırlar, anne babalar çocuklarına okulda öğrendiklerini, ev ve diğer ortamlara aktarmaları konusunda yardımcı olurlar, (d) anne babalar, çocuklarının farklı gelişim alanlarındaki gereksinimlerini (örneğin, oyun, beslenme, barınma, bakım, sevgi) karşılamada önemli pekiştireç kaynaklarıdır, (e) anne babalar kültürel değerlerini, inançlarını, ve geleneklerini çocuklarına aktaran ve çocuklarının sosyalleşmesini kolaylaştıran ya da sağlayan kişilerdir. Bu durumda verilen ifadelerden hepsi anne babaların çocuklarının eğitim sürecine katılımlarının önemini gösterir.

Aile tepkilerini inceleyen modeller içerisinde en bilineni üç evreden oluşan aşama modelidir. Birinci evre şok, reddetme, acı çekme ve depresyon aşamalarından; ikinci evre, suçluluk, kızgınlık ve utanç aşamalarından; üçüncü evre ise pazarlık etme, kabul ve uyum aşamalarından oluşmaktadır. Bu durumda birinci aşamada verilen “Acı çekme”, ikinci aşamada verilen “Kızgınlık” ve üçüncü aşamada verilen “Pazarlık etme” doğru sıralamayı içerir.

“Aile özel gereksinimli çocuğa sahip olmaları nedeniyle hayal kırıklığına uğrar.” davranışı birinci evreye ait “Acı çekme ve Depresyon” ile ilgilidir. “Aile çocuğun yetersizliğini ortadan kaldırmanın yollarını arar.” davranışı üçüncü evrede yer alan “Pazarlık etme” ile ilgilidir. “Aile çocuklarının özel gereksinimli bir çocuk olduğunu kabul etmek istemez.” ve “Aile çocuklarının engeli yokmuş gibi davranır.” davranışları ise birinci evredeki “Reddetme” ile ilgilidir. “Aile başkalarıyla görüşmez, çocuklarını eve kapatır.” davranışı ise ikinci evredeki “Utanma” ile ilgilidir.

Yetersizlik tanısı almış çocukların aile bireyleri, karşılaştıkları yetersizlik tanısı sonrasında ne yapacaklarını, bu sorun ile nasıl başa çıkacaklarını, yasal haklarının neler olduğunu ve yetersizliğin içeriği ve çocukların bu yetersizlikten nasıl etkileneceği ve toplumda var olan hizmetler konularında bir karmaşa yaşamaktadırlar. Bu süre, aileyi özel gereksinimli çocuğunun bebekliğinden yetişkinliğine kadar meşgul etmektedir. Anne babalar çocuklarının eğitimlerinin planlanmasından uygulanmasına kadar her aşamaya katılmak ve çocuklarının ve kendilerinin haklarını savunmak durumundadırlar. Ailelerin bu dönemde sıralanan pek çok önemli konu hakkında doğru ve sürekli bilgiye ve desteğe gereksinimleri vardır. Araştırmalar ailelerin en çok bilgi gereksinimini bildirdiklerini ortaya koymaktadır. Bu durumda ailelerin öncelikli olarak bilgi ve eğitim gereksinimi karşılanmalıdır.