ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 6

Aile katılımını olumsuz olarak etkileyen etmenler; anne babaların daha önceki yıllarda çocuklarına ilişkin deneyimleri olumlu olamaması, anne babalar çocuklarına karşı gerçekten ilgisiz olmaları, bazı anne babaların sisteme karşı uygun olmayan davranışlar göstermemeleri ve anne babanın yaşadığı ulaşım ve zamandan kaynaklanan engellerdir.

Sosyal hizmet uzmanlarının sorumlulukları arasında; (a) özel gereksinimli çocuğa sahip ailelere yararlanabilecekleri özel eğitim ve diğer hizmetlere ilişkin seçenekler sunma, (b) aileyi yasal hakları ve ilgili toplumsal kaynaklar konularında bilgilendirme, (c) ailede özel gereksinimli bireyin kabul edilmesini sağlama ve ailenin yaşam kalitesini artırmaya yönelik bireysel ve grup çalışmaları yapma, (d) toplumsal bilinçlenmeyi sağlamak amacıyla özel gereksinimli bireyler ve ailelerin katılımının sağlandığı toplumsal boyuttaki çalışmaları planlama olarak sıralanabilir.

Aile görüşmeleri sırasında uzmanların dikkat etmeleri önerilen noktalar; uzman anne babanın sözünü kesmeden dinlemeli, uzman tartışmacı, eleştirel ve kendini savunan bir tavır sergilememeli, uzman aileye yapamayacağı bir konuda söz vermemeli, anne babalar, herhangi bir konuda konuşurken öfkelendiğinde öğretmen sakinliğini korumalı ve uygun bir şekilde konuşmaya devam etmeli, Anne babalar öfkeliyken gerçek duygularını yansıtmayan sözler ya da cümleler kullanabilirler. Bu nedenle ailenin ifade ettikleri arasından not alınan anahtar ifadeler aile sakinleştiğinde, aileyle paylaşılmalı ve böylece ailenin gerçek duyguları konusunda emin olunmalı ve uzman, anne babanın kaygılarını gidermek için uygun zamanlarda bireysel görüşmeler planlamalı ve gereksinim duyulan konularda gerekli bilgi sağlamak üzere çaba göstereceğini söylemelidir.

Erken çocukluk döneminde sosyal hizmet uzmanlarının, aileye çocuklarının yetersizliklerinin kabulünü sağlamada yardımcı olma, onların duygularını paylaşma, yetersizlikleri yerine yapabildikleri üzerinde odaklanmaları konusunda duygusal olarak sosyal destek olmaları, yetersizlik sonucu ortaya çıkan sorunlarla baş etmede kullanacakları yetersizliği olan bireylerin bakım ve eğitim hizmetleri hakkında bilgilendirme yapmaları önemlidir.

Görme yetersizliğinin nedenleri yapısal yetersizlik (doğum öncesinde meydana gelebileceği gibi doğumdan sonraki yaşlarda da oluşabilir), katarakt, kırılma hataları (miyop, hipermetrop, astigmat) ve kortikal görme yetersizliğidir (beyindeki görme merkezinin çalışmamasından dolayı beyne iletilen uyaranların istenilen şekilde algılanmamasıyla oluşur).

Görme yetersizliğinin belirtileri fark edildiğinde, bireyin en kısa sürede bir göz doktoruna giderek tıbbi değerlendirmeden geçmesi sağlanmalıdır. Bu belirtiler şöyle sıralanabilir (Gürsel, 2011): • Gözlerini sıklıkla ovuşturma ve kaşıma • Gözlerde sulanma ve kızarma • Işıktan rahatsız olma • Sık sık göz kırpma • Çevredeki nesneleri fark edememe • Çevredeki nesnelere çarpma • Çevredeki nesnelerin hareketini takip edememe • Renkleri ayırt edememe • Odaklanmada sorun yaşama vb.

İşitme yetersizliği de tıpkı görme yetersizliği gibi sık rastlanan bir yetersizlik türü değildir. İşitme yetersizliği yaşla birlikte daha sık görülen bir yetersizlik olmasından dolayı, yaygınlık oranı ile ilgili değişik bilgiler bulunmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre işitme yetersizliği olan bireylerin genel nüfustaki oranı %0.6’dır.

Kalıtsal nedenler: Anne babanın birinden ya da her ikisinden birden geçebilecek bozukluklar olduğu görülmektedir. Kalıtsal faktörler doğuştan ya da içkulakla ilgili olabilir (Akçamete, 2003; Avcıoğlu, 2011). Yani, kalıtsal olarak ortaya çıkan işitme yetersizliğinde yetersizlik her zaman doğuştan görülmeyebilir. Bebekliğin ilk yıllarında ya da daha sonraki dönemlerde kalıtsal nedenlerle işitme yetersizliği görülebilir.

Alıcı dil becerilerinde sorun yaşanması durumunda şu tür davranışlar gözlenebilir: • Sorulara uygun cevaplar verememe • Sözlü yönergeleri takip edememe • Dil bilgisi kurallarını yanlış kullanma • Bir konudan başka bir konuya atlama • Sözcük dağarcıklarında sınırlılık.

Tıpkı olumlu anne baba-çocuk ilişkisinin çocukların psikolojik ve sosyal gelişimleri açısından önemli olduğu gibi, olumlu öğretmen-arkadaş-öğrenci ilişkisi de çocukların psikolojik ve sosyal gelişimleri açısından önemlidir.

Öğrenme güçlüğü oldukça sık rastlanan bir yetersizlik türüdür. Amerika Birleşik Devletleri’nde okul çağındaki çocukların %4,5’i öğrenme güçlüğü olan öğrencilerdir.

Üstün zekalı ve üstün yetenekli öğrenciler dünyada ve ülkemizde genel nüfusun %2’sini oluşturmaktadır.

Sık rastlanan yetersizlik türleri arasında zihinsel yetersizlik ve otizm spektrum bozukluğu yer almaktadır. Seyrek rastlanan yetersizlik türleri ise; görme yetersizliği, işitme yetersizliği, ortopedik yetersizlikler ve süreğen hastalığı olan bireyler, dil ve konuşma güçlüğü, duygusal ve davranışsal bozukluk, öğrenme güçlüğü ve üstün zekâ ve üstün yetenekli bireylerdir.

Görme yetersizliğinin belirtileri;  gözlerini sıklıkla ovuşturma ve kaşıma, gözlerde sulanma ve kızarma, ışıktan rahatsız olma, sık sık göz kırpma, çevredeki nesneleri fark edememe, çevredeki nesnelere çarpma, çevredeki nesnelerin hareketini takip edememe, renkleri ayırt edememe ve odaklanmada sorun yaşaması durumlardır.

Çevresel faktörler: Doğum öncesinde, sırasında ya da sonrasında ortaya çıkan faktörlerdir. Doğum öncesi nedenler daha çok anne adayının hamilelik sırasında maruz kaldığı durumlardan (annenin hamilelik sırasında geçirdiği hastalıklar, enfeksiyonlar, kullanılan ilaçlar, vb) kaynaklanmaktadır. Doğum anı nedenleri arasında bebeğin doğum sırasında oksijensiz kalması, beynine az ya da çok oksijen gitmesi, bebeğin düşük doğum ağırlıklı olması gibi nedenler sıralanabilir. Doğum sonrasında ise, çocuğun geçirmiş olduğu kazalar ve hastalıklar neden olarak belirtilebilir. Özellikle menenjit ve orta kulak iltihapları en sık karşılaşılan ve işitme yetersizliğine neden olan doğum sonrası etmenlerdir.

Görme yetersizliğinin belirtileri;  gözlerini sıklıkla ovuşturma ve kaşıma, gözlerde sulanma ve kızarma, ışıktan rahatsız olma, sık sık göz kırpma, çevredeki nesneleri fark edememe, çevredeki nesnelere çarpma, çevredeki nesnelerin hareketini takip edememe, renkleri ayırt edememe ve odaklanmada sorun yaşaması durumlardır.

Süreğen hastalıklar,  serebral palsi, spina bifida, kas hastalıkları, omurilik yaralanmaları, epilepsi, şeker hastalığı, astım, çocukluk çağı romatizması, AIDS ve kanserdir.

Dil ve konuşma güçlüğü olan bireylerin özellikleri; sorulara uygun cevaplar verememe, sözlü olarak sunulan bilgiyi kullanamama, sözlü yönergeleri takip edememe, nitelik, sıralama, karşılaştırma bildiren kavramları anlamada zorlanma, karmaşık cümleleri anlamada zorlanma, dil bilgisi kurallarını yanlış kullanma, bir konudan başka bir konuya atlama, sözcük dağarcıklarında sınırlılık, konuşurken doğru sözcüğü bulmada zorlanma, soru sormaktan çekinme, hangi soruyu soracağını, soruyu nasıl soracağını bilememe, konuşurken aynı bilgiyi defalarca tekrarlama ve konuşurken karşılarındakilere yeterli bilgiyi aktaramamadır.

Afazi, inme, tümör hasarına bağlı olarak meydana gelen kişinin konuşma, algılama, okuma-yazma yeteneklerinin bozulmasıdır. Kognitif iletişim bozukluğu, demans, beyin hasarı ve kafa travması gibi nörolojik bozukluklar nedeniyle kişinin hafıza, problem çözme ve dikkat becerilerinin günlük sosyal etkileşimlerini bozmasıdır. Yutma bozukluğu ise, yutma işlevi sırasında yiyeceğin ağız boşluğundan mideye geçişinde gecikme, engelleme, yiyeceğin geniz boşluğuna ya da nefes borusuna kaçmasıdır. Kekemelik de yetişkinlerde ani korkular, kazalar gibi nedenlerle ortaya çıkabilen bir konuşma bozukluğudur.

Duygusal ve davranışsal bozukluğu olan bireylerin çevresinde olan ailesi, öğretmenleri ve akranlarına şu öneriler sunulabilir: Bireyin çevresinde olumlu bir atmosfer oluşturma, bireyin sosyal ve akademik yeterliliğini destekleme, olumlu davranışları için somut pekiştireçler (ödüller) kullanma, bireyin olumsuz davranışlarını görmezden gelme ve yönlendirme ve bireye planlı olarak sosyal beceri öğretimi yapma olarak ifade edilmektedir.