ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 5

Öğrenme güçlüğünün nedeni kesin olarak bilinmemekle birlikte etki eden faktörler organik nedenler, genetik nedenler, çevresel nedenler ve biyokimyasal nedenler olarak dört grupta toplanabilir. Organik nedenler beynin ölçüsündeki ve işleyişindeki farklılıklarla kendini göstermektedir. Genetik nedenlerin öğrenme güçlüğünde kesin bir neden olduğu henüz tam olarak kanıtlanmamıştır. Ancak bazı bulgular örneğin okumada güçlük yaşayan annelerin çocuklarında da okumada güçlükler görüldüğü yönündedir. Bunların yanı sıra, çevresel nedenler de öğrenme güçlüğü üzerinde etkili olabilmektedir. Özellikle de nitelikli olmayan eğitimin öğrenme güçlüğünü tetiklediği bilinmektedir. Bir diğer neden olarak belirtilen biyokimyasal bozukluklar ise boyalı yiyeceklere, tatlandırıcılara olan alerjileri ve vitamin eksikliklerini içermektedir.

Sosyal rehabilitasyon hizmetleri: Yetersizliği olan bireylerin sosyal yaşama katılımını artırmak amacıyla düzenlenen sanatsal ve sportif etkinliklerdir.

Görme yetersizliğinin nedenleri yapısal yetersizlik (doğum öncesinde meydana gelebileceği gibi doğumdan sonraki yaşlarda da oluşabilir), katarakt, kırılma hataları (miyop, hipermetrop, astigmat) ve kortikal görme yetersizliğidir (beyindeki görme merkezinin çalışmamasından dolayı beyne iletilen uyaranların istenilen şekilde algılanmamasıyla oluşur).

Bireyin işitme yetersizliğine sahip olabileceğini gösteren bazı belirtiler; çevresine karşı ilgili görünmeme, konuşulduğunda tepki göstermeme, annesinin sesini tanımama/ayırt edememe, doğrudan iletişim girişimlerine tepki vermeme, çok yüksek ya da çok yavaş sesle konuşma, söylenilenlerin tekrar edilmesini isteme, sözel istekleri anlayamama, konuşan kişinin dudaklarına dikkatlice bakma, sınırlı sözcük dağarcığına sahip olma, derse ve tartışmalara katılmama, dil gelişiminde gecikme, arkasından seslenildiğinde cevap vermemedir.

Dil ve konuşma güçlükleri yaşayan çocukların davranışları; sorulara uygun cevaplar verememe, sözlü olarak sunulan bilgiyi kullanamama, sözlü yönergeleri takip edememe, nitelik, sıralama, karşılaştırma bildiren kavramları anlamada zorlanma, karmaşık cümleleri anlamada zorlanma, dil bilgisi kurallarını yanlış kullanma, bir konudan başka bir konuya atlama, sözcük dağarcıklarında sınırlılık, konuşurken doğru sözcüğü bulmada zorlanma, soru sormaktan çekinme, hangi soruyu soracağını, soruyu nasıl soracağını bilememe, konuşurken aynı bilgiyi defalarca tekrarlama ve konuşurken karşılarındakilere yeterli bilgiyi aktaramama gibi davranışlar olabilir. Bu durumda “sözcük dağarcığında sınırlılık” hem işitme yetersizliğine hem de dil ve konuşma güçlüğüne sahip olan bir çocuğun davranışlarından biri olabilir.

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre işitme yetersizliği olan bireylerin genel nüfustaki oranı %0.6’dır. Dünya’da dil ve konuşma güçlüğünün okul yaşındaki çocuklar arasında görülme sıklığının %5 civarında olduğu bilinmektedir. Üstün zekâlı ve üstün yetenekli öğrenciler dünyada ve ülkemizde genel nüfusun %2’sini oluşturmaktadır.

Serebral palsi, okul çağı çocuklarında en sık karşılaşılan fiziksel yetersizliklerdendir. Serebral palsi istemli hareketlerde ve vücut duruşunda yaşanan bozukluklar olarak tanımlanabilir.

Çocukluk Çağı Romatizması (Juvenil romatoid artrit-JRA), eklemlerde iltihapların meydana gelmesine neden olan bir hastalıktır. Kızlarda erkeklere oranla 4-5 kat daha fazla görülmektedir.

Alıcı dil becerileri, karşımızdaki kişilerin söylediklerini anlamayı içerir. Alıcı dil becerilerinde sorun yaşanması durumunda şu tür davranışlar gözlenebilir; sorulara uygun cevaplar verememe, sözlü olarak sunulan bilgiyi kullanamama, sözlü yönergeleri takip edememe, nitelik, sıralama, karşılaştırma bildiren kavramları anlamada zorlanma ve karmaşık cümleleri anlamada zorlanmadır.

Duygusal ve davranışsal bozukluğu olan birey yaşına uygun olmayan sosyal ve kültürel normlardan farklı duygusal tepki ve davranışlar göstermesi nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey olarak tanımlanmaktadır. Duygusal ve davranışsal bozukluk heterojen bir gruptan oluştuğu ve birçok yetersizlikle birlikte görüldüğü için nedenlerinin belirtilmesi oldukça güçtür.

Duygusal ve davranışsal bozukluğu olan bireylerin çevresinde olan ailesi, öğretmenleri ve akranlarına şu öneriler sunulabilir: Bireyin çevresinde olumlu bir atmosfer oluşturma, bireyin sosyal ve akademik yeterliliğini destekleme, olumlu davranışları için somut pekiştireçler (ödüller) kullanma, bireyin olumsuz davranışlarını görmezden gelme ve yönlendirme, bireye planlı olarak sosyal beceri öğretimi yapmadır. Konuların küçük parçalara bölünerek öğretilmesi ise öğrenme güçlüğü olan bireyler için yapılan önerilerdendir.

Yetersizliği olan bireylerin sosyal yaşama katılımını artırmak amacıyla düzenlenen sanatsal ve sportif etkinliklere sosyal rehabilitasyon hizmetleri denir.

Sosyal hizmet uzmanının görevlerine baktığımızda çok çeşitli görevler üstlendiğini görmek mümkündür. Bunları sıraladığımızda bazıları şöyle görülebilir:

Nedeni bilinmeyen diğer birçok durumda olduğu gibi, otizm spektrum bozukluğu alanında da olası nedenlere ilişkin çok çeşitli teoriler ortaya konmaktadır. Otizm spektrum bozukluğunun olası nedenlerine ilişkin ortaya konan iddiaların bir bölümü bilimsel yaklaşımdan uzak bir anlayışla üretilirken; özellikle genetik ve nöroloji alanında yapılan bilimsel nitelikli çalışmalarla otizm spektrum bozukluğunun nedenleri belirlenmeye çalışılmaktadır.

Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından belirlenen ölçütlere göre bir bireye otizm tanısının koyulabilmesi için bireyin sosyal etkileşim, iletişim ve sınırlı/yinelenen davranış alanlarındaki maddelerden en az altısına uygun olması gerekir. Ayrıca, bu maddelerden en az ikisinin sosyal etkileşimle ilişkili sorunlar başlığı altından; birer tanesinin de iletişimle ilişkili sorunlar ve sınırlı/yinelenen ilgi ve davranışlar başlığı altından gelmesi gerekmektedir.

A-tipik otizm birey otizm spektrum bozukluğunun diğer kategorilerinden hiç birinin tanı ölçütlerine uygun olmadığında kullanılan bir kategoridir. A-tipik otizm tanısı alan bireyler sözel ya da sözel olmayan iletişim becerilerinde gösterdikleri güçlükler ve/veya sınırlı/yinelenen ilgi ve davranışlar nedeniyle sosyal etkileşim konusunda yetersizlikler gösterdikleri halde otizm spektrum bozukluğunun diğer kategorilerinden birine göre sınıflandırılamayan bireylerdir. Bu bireyler otizmin bazı belirtilerini göstermelerine rağmen bazı belirtilerini göstermeyebilirler Özetle ifade etmek gerekirse,a-tipik otizm başka bir şekilde sınıflandırılamayan bir yaygın gelişimsel bozukluk türüdür ve genellikle kuşkulu durumlarda konulan tanıdır. A-tipik otizm yüksek işlevli otizm, başka türlü sınıflandırılamayan yaygın gelişimsel bozukluk ve hafif otizm gibi isimlerle de anılabilmektedir.

Otizm spektrum bozukluğu tanısı koyulmuş bireylerin yaklaşık %70-80’inde zihinsel yetersizlik gözlenmektedir.

1990’lı yıllardan bugüne değin elde edilen çeşitli istatistiksel bulgular otizm spektrum bozukluğunun görülme sıklığında ciddi düzeyde bir artış göstermektedir. Örneğin, 1990’lı yıllarda elde edilen rakamlara dayalı olarak yaklaşık 500 çocuktan birinde otizm spektrum bozukluğuna rastlandığı ifade edilirken; güncel rakamlar yaklaşık 150 çocuktan birinde otizm spektrum bozukluğuna rastlandığını göstermektedir. Otizm spektrum bozukluğu tanısı almış  bireylerin sayısındaki bu artışın nedenleri henüz tam olarak ortaya konabilmiş  değildir. Ancak, otizm spektrum bozukluğuna ilişkin farkındalığın artması, tanılama çalışmalarına yönelik hizmetlerin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması otizm spektrum bozukluğu tanısı alan bireylerin sayısındaki artışın olası nedenleri arasında gösterilmektedir.

Otizm spektrum bozukluğu alanında gerçekleştirilen eğitim çalışmalarının başarılı olabilmesinin bir diğer koşulu da sunulan hizmetlerin otizm spektrum bozukluğunun temel yetersizlik alanlarına odaklanmasıdır. Bir başka deyişle, otistik özellikler gösteren bireylere uygulanan öğretim programlarında, sosyal etkileşim ve iletişim alanlarındaki yetersizliklerden kaynaklanan sorunlar ile sınırlı/yinelenen ilgi ve davranışların neden olduğu sorunların ortadan kaldırılmasına yönelik etkinliklere öncelikle ve yoğunlukla yer verilmelidir. Bu nedenle öncelikli olarak sadece iletişim alanındaki yetersizlikleri giderecek etkinliklerinin yapılması şıkkı yanlıştır.

Genel eğitim sınıfı, zihinsel yetersizlik gösteren bireyin normal gelişim gösteren akranlarıyla aynı sınıfa devam ettiği eğitsel düzenleme biçimidir.

Eski Yunan, Roma, Antik Mısır Uygarlığı gibi uygarlıklara ilişkin kaynaklardan edinilen bilgilere göre bu dönemlerde zihinsel yetersizlik gösteren bireylerin satıldıkları, dilendirildikleri, kötü işlerde çalıştırıldıkları ya da değişik biçimlerde istismar edilebildikleri; orman, çöl gibi yerlere terk edildikleri ya da doğar doğmaz öldürüldükleri gibi bilgiler elde edilmektedir (II). 1800’lü yıllarda Avrupa ve Amerika’da zihinsel yetersizlik gösteren bireylere yönelik ilk sistemli çalışmaların başladığı ve okulların açıldığı görülmektedir (I). 1800’lü yılların sonu ve 1900’lü yılların başında zihin özrünün genetik ve düzelmez olduğu, fakirlikle, suç eğilimiyle, çeşitli hastalıklarla bağlantılı olduğu ve zihin özürlülerin toplumu bozabileceğine inanılıyordu. Bundan dolayı, toplumdan yalıtılmaları yönünde düzenlemeler yapıldı (III).1985 ve sonrasında anne-babalar ve profesyonellerin çabalarıyla kaynaştırma uygulamalarının yaygınlaştığı görülmüştür. Sonraki yıllarda diğer çabalarla birlikte bakım yurdu, akıl hastanesi gibi kuruluşlara yerleştirme oranlarının ciddi düzeyde azaldığı erken eğitim hizmetlerinin önem kazandığı, zihinsel yetersizlik gösteren bireylerin işe yerleştirilme oranlarının yükseldiği gözlenen gelişmeler arasına girmiştir (IV).